Hikikomori, το σύνδρομο που δημιουργεί γενιές απομονωμένων ανθρώπων και πώς να το αναγνωρίσετε
Η κοινωνική απομόνωση, η απομάκρυνση από τον έξω κόσμο ξεκίνησε από την Ιαπωνία και πέρασε στη Δύση - Αιτίες, παράγοντες, ψυχολογικός αντίκτυπος και επιπτώσεις
Ενάμιση εκατομμύριο νέοι άνθρωποι στην Ιαπωνία ζούνε σαν ερημίτες, σύμφωνα με κυβερνητική μελέτη, απομονωμένοι μέσα στα σπίτια τους, για διάστημα μηνών έως και χρόνων. Φαίνεται ότι πάσχουν από το σύνδρομο "hikikomori". Ο όρος εδραιώθηκε το 1998 και αποδίδεται στον Ιάπωνα ψυχολόγο Tamaki Saito, ο οποίος έγραψε ένα βιβλίο σχετικά με την κοινωνική απόσυρση.
Σήμερα, 2024, απασχολεί περισσότερο από 1,5 εκατομμύριο ανθρώπους στην Ιαπωνία, αλλά και πολλούς παγκοσμίως, με όλους να μοιράζονται κοινά συμπεριφορικά χαρακτηριστικά, όπως την απομάκρυνση από την κοινωνική ζωή, την παραμονή στο σπίτι τους για μήνες έως χρόνια και την ενασχόλησή τους μόνο με βιβλία, βίντεο παιχνίδια και μια γενικότερη αίσθηση αποτραβήγματος από τον κόσμο.
Αυτός ο όρος λοιπόν, που μεταφράζεται ως "τραβιέμαι προς τα μέσα" ή "είμαι περιορισμένος", φαίνεται πλέον να είναι κάτι περισσότερο από μια απλή τάση, καθώς μετασχηματίζεται σε ένα σύνθετο, παγκόσμιο ψυχολογικό φαινόμενο, με βαθιές πολιτιστικές, κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις.
Κατανοώντας το Hikikomori
Το Hikikomori χαρακτηρίζεται συνήθως από ακραία κοινωνική απόσυρση. Οι πάσχοντες αποφεύγουν όλες τις μορφές κοινωνικής αλληλεπίδρασης, συμπεριλαμβανομένου του σχολείου, της εργασίας, ακόμη και της οικογενειακής ζωής. Περιορίζονται στα δωμάτιά τους, με ελάχιστη επαφή με τον έξω κόσμο. Η πάθηση αυτή προσβάλλει κυρίως νεαρούς άνδρες, αν και όλο και συχνότερα αναφέρονται περιπτώσεις μεταξύ γυναικών και ηλικιωμένων ατόμων.
Κλείσιμο
Το ιαπωνικό Υπουργείο Υγείας, Εργασίας και Πρόνοιας ορίζει ως hikikomori τα άτομα που παραμένουν απομονωμένα στο σπίτι τους για έξι μήνες ή περισσότερο, εξαιρουμένων όσων έχουν διαγνωστεί με άλλες ψυχιατρικές διαταραχές, όπως η σχιζοφρένεια. Το σύνδρομο περιλαμβάνει επίσης ένα ευρύ φάσμα συμπεριφορών και κινήτρων, γεγονός που καθιστά την ολοκληρωμένη αντιμετώπισή του πρόκληση.
Αιτίες και παράγοντες που συμβάλλουν
Τα αίτια του hikikomori είναι πολύπλευρα και έχουν τις ρίζες τους σε έναν συνδυασμό πολιτισμικών, κοινωνικών και ψυχολογικών παραγόντων:
Πολιτισμική πίεση: Πολλές κοινωνίες ανά τον κόσμο, όπως η ιαπωνική, αλλά και η ελληνική, δίνουν σημαντική έμφαση στην ακαδημαϊκή και επαγγελματική επιτυχία. Αυτή η πίεση για διάκριση μπορεί να είναι καθηλωτική, ιδίως για τους νέους άνδρες που συχνά αναμένεται να εκπληρώσουν τους παραδοσιακούς ρόλους του τροφοδότη. Η αποτυχία να ανταποκριθούν σε αυτές τις υψηλές προσδοκίες μπορεί να οδηγήσει σε αίσθημα ντροπής και ανεπάρκειας, προκαλώντας την απόσυρση. Το ίδιο μπορεί να ισχύει φυσικά και για ανθρώπους που αδυνατούν να εκφράσουν ανοιχτά τις σεξουαλικές τους προτιμήσεις, ιδίως όταν αυτές δεν «συνάδουν» με τα κοινωνικά δεδομένα και πρότυπα.
Εκφοβισμός και κοινωνικό άγχος: Ο εκφοβισμός (ijime) στα σχολεία είναι ένα σοβαρό ζήτημα στην Ιαπωνία, αλλά και παγκόσμια, οδηγώντας πολλούς νέους να αποτραβηχτούν από κοινωνικά περιβάλλοντα όπου αισθάνονται ανασφαλείς. Σε συνδυασμό με το κοινωνικό άγχος, ο φόβος της κρίσης και της γελοιοποίησης μπορεί να οδηγήσει τα άτομα στην απομόνωση.
Οικογενειακή δυναμική: Η παραδοσιακή οικογενειακή δομή σε πολλές χώρες μπορεί επίσης να συμβάλει στο hikikomori. Οι γονείς μπορεί ακούσια να επιτρέψουν την κατάσταση, παρέχοντας τις βασικές ανάγκες του απομονωμένου ατόμου, επιτρέποντάς του να παραμείνει απομονωμένο χωρίς να αντιμετωπίσει άμεσες συνέπειες.
Οικονομικοί παράγοντες: Η οικονομική στασιμότητα της Ιαπωνίας τις τελευταίες δεκαετίες έχει οδηγήσει σε αυξημένη εργασιακή ανασφάλεια και περιορισμένες ευκαιρίες για τους νέους. Ο φόβος της αποτυχίας σε μια ανταγωνιστική αγορά εργασίας μπορεί να αποθαρρύνει τα άτομα από το να προσπαθήσουν ακόμη και να εμπλακούν, με αποτέλεσμα να αποσύρονται.
Τεχνολογική επιρροή: Η άνοδος του Διαδικτύου και της ψηφιακής ψυχαγωγίας παρέχει μια εύκολη διαφυγή από τις πιέσεις της πραγματικότητας. Για ορισμένους ο εικονικός κόσμος γίνεται μια προτιμότερη εναλλακτική λύση από τις πρόσωπο με πρόσωπο αλληλεπιδράσεις.
Ψυχολογικός αντίκτυπος και επιπτώσεις
Ο ψυχολογικός αντίκτυπος του hikikomori είναι βαθύς. Τα άτομα συχνά βιώνουν σοβαρή κατάθλιψη, άγχος και αισθήματα αναξιότητας. Όσο περισσότερο διαρκεί η απομόνωση, τόσο πιο δύσκολη γίνεται η επανένταξη στην κοινωνία. Το hikikomori μπορεί να οδηγήσει σε έναν φαύλο κύκλο απόσυρσης, όπου ο φόβος της κοινωνικής αλληλεπίδρασης αυξάνεται με τη συνεχιζόμενη απομόνωση.
Επιπλέον, το σύνδρομο δεν επηρεάζει μόνο τα άτομα αλλά και τις οικογένειές τους. Οι γονείς και τ' αδέρφια μπορεί να βιώνουν συναισθήματα ενοχής, απογοήτευσης και αδυναμίας. Το κοινωνικό στίγμα που συνδέεται με την ύπαρξη ενός μέλους της οικογένειας hikikomori μπορεί να οδηγήσει σε περαιτέρω απομόνωση και ένταση εντός της οικογενειακής μονάδας.
Τα παραπάνω φυσικά επιφέρουν μεγάλες κοινωνικές επιπτώσεις. Για παράδειγμα η γήρανση του πληθυσμού της Ιαπωνίας και η μείωση των γεννήσεων αποτελούν ήδη πιεστικές ανησυχίες, με την αύξηση των hikikomori να επιδεινώνει αυτές τις δημογραφικές προκλήσεις. Επιπλέον, με ένα σημαντικό μέρος της νεότερης γενιάς να αποσύρεται από το εργατικό δυναμικό και την κοινωνική ζωή, ο οικονομικός και κοινωνικός ιστός της χώρας βρίσκεται υπό πίεση. Αυτό το παράδειγμα της Ιαπωνίας, ακολουθούν και άλλες χώρες ανά τον πλανήτη που έχουν επίσης γηράσκοντες πληθυσμούς, ακριβώς όπως και η Ελλάδα.
Προσπάθειες για την αντιμετώπιση του Hikikomori
Το hikikomori είναι ένα σύνθετο και βαθιά ριζωμένο φαινόμενο που απαιτεί μια πολύπλευρη προσέγγιση για την αποτελεσματική αντιμετώπισή του. Η κατανόηση των πολιτισμικών, κοινωνικών και ψυχολογικών παραγόντων που συμβάλλουν σε αυτό το σύνδρομο είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη ολοκληρωμένων λύσεων. Καθώς η Ιαπωνία συνεχίζει να παλεύει με αυτό το ζήτημα, οι γνώσεις που αποκτήθηκαν μπορούν επίσης να προσφέρουν πολύτιμα διδάγματα για άλλες κοινωνίες που αντιμετωπίζουν παρόμοιες προκλήσεις. Η αντιμετώπιση του hikikomori δεν έχει να κάνει μόνο με τη βοήθεια των ατόμων που επανεντάσσονται στην κοινωνία, αλλά και με την προώθηση μιας κοινότητας που θα είναι πιο περιεκτική και υποστηρικτική για όλους.
Οι προσπάθειες για την αντιμετώπιση του hikikomori περιλαμβάνουν ένα συνδυασμό ιατρικών, ψυχολογικών και κοινωνικών παρεμβάσεων:
Συμβουλευτική και θεραπεία: Η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT) και άλλες μορφές συμβουλευτικής μπορούν να βοηθήσουν τα άτομα να αντιμετωπίσουν τα υποκείμενα ζητήματα που συμβάλλουν στην απόσυρσή τους. Η θεραπεία μπορεί να βοηθήσει στην ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων και μηχανισμών αντιμετώπισης.
Ομάδες υποστήριξης: Οι ομάδες υποστήριξης ομοτίμων παρέχουν μια αίσθηση κοινότητας και κατανόησης για τους hikikomori και τις οικογένειές τους. Οι ομάδες αυτές μπορούν να προσφέρουν ενθάρρυνση και πρακτικές συμβουλές για την επανένταξη στην κοινωνία.
Προγράμματα προσέγγισης: Οι κοινωνικοί λειτουργοί και οι σύμβουλοι πραγματοποιούν συχνά κατ' οίκον επισκέψεις για να έρθουν σε άμεση επαφή με τους hikikomori. Αυτά τα προγράμματα προσέγγισης στοχεύουν στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης και στην ενθάρρυνση της σταδιακής επανένταξης στον έξω κόσμο.
Εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις: Αλλαγές στο εκπαιδευτικό σύστημα για τη μείωση του εκφοβισμού και τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος που θα είναι πιο περιεκτικό μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη της ανάπτυξης συμπεριφορών hikikomori. Τα προγράμματα που προωθούν την ευαισθητοποίηση για την ψυχική υγεία και την ανθεκτικότητα είναι επίσης ζωτικής σημασίας.
Κυβερνητικές και μη κερδοσκοπικές πρωτοβουλίες: Η ιαπωνική κυβέρνηση και διάφορες μη κερδοσκοπικές οργανώσεις έχουν ξεκινήσει πρωτοβουλίες για την υποστήριξη των hikikomori και των οικογενειών τους. Οι πρωτοβουλίες αυτές περιλαμβάνουν οικονομική στήριξη, προγράμματα κατάρτισης για την απασχόληση και εκστρατείες ευαισθητοποίησης για τη μείωση του στίγματος.
Αν και η Ιαπωνία είναι σίγουρα πολύ μακριά χιλιομετρικά από εμάς, το σύνδρομο αυτό φαίνεται πως επεκτείνεται πέρα από τα χωρικά σύνορα και δίνει μορφή και σχήμα σε συμπεριφορές που ίσως κι εμείς παρατηρούμε στους κοντινούς μας ανθρώπους, ή στους ίδιους μας τους εαυτούς και που ίσως μέσα μας δεν ξέρουμε πως να τις εξηγήσουμε. Καλύτερα να δούμε αυτό το σύνδρομο όχι σαν μια νέα τάση, αλλά σαν έναν νέο προβληματισμό που παίρνει σάρκα και οστά και μας ζητά, πιο πολύ από ποτέ, να λάβουμε δράση, είτε για εμάς, είτε για τους δίπλα μας.
