Υδροξυχλωροκίνη: Γιατί ο ΠΟΥ «έβαλε στον πάγο» το φάρμακο που λάμβανε προληπτικά ο Τραμπ;
Πώς φτάσαμε στην προσωρινή εξαίρεση της υδροξυχλωροκίνης από τη μελέτη SOLIDARITY για την αντιμετώπιση της Covid-19 - Το ιστορικό του ανθελονοσιακού φαρμάκου που προκάλεσε έντονη επιστημονική διαμάχη και «φρενίτιδα» στους πολίτες - Τι μέλλει γενέσθαι με τις κλινικές δοκιμές
Προσωρινή εξαίρεση της υδροξυχλωροκίνης από τη μελέτη SOLIDARITY για τη θεραπευτική αντιμετώπιση της νόσου COVID-19, που προκαλεί ο νέος κορωνοϊός SARS-CoV-2, αποφάσισε χθες Δευτέρα ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ). Τι προκάλεσε τη λήψη της απόφασης που «βάζει στον πάγο» το φάρμακο που λάμβανε προληπτικά ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ; Τι μέλλει γενέσθαι με τις κλινικές δοκιμές που είναι σε εξέλιξη στην Ελλάδα και αλλού;
Από την έναρξη της πανδημίας, τον Δεκέμβριο του 2019, η επιστημονική κοινότητα επιδίδεται σε έναν αγώνα δρόμου για την ανακάλυψη θεραπειών και εμβολίων που θα δαμάσουν τον SARS-CoV-2. Μέχρι σήμερα 463 δραστικές ουσίες είναι σε στάδιο κλινικής ανάπτυξης ή υπό διερεύνηση, τα 202 είναι φάρμακα (τα 144 αντι-ιικά) και 117 εμβόλια. Από το σύνολο των 463, τα 313 βρίσκονται σε προ-κλινικό στάδιο και 150 σε κλινική δοκιμή. Τα υποψήφια φάρμακα για την αντιμετώπιση της νόσου COVID-19 υπολογίζονται σε 411, με το 93% αυτών να έχουν εγκριθεί για άλλες ενδείξεις/παθήσεις.
Από το πλήθος των υποψηφίων θεραπειών ευθύς εξ αρχής ξεχώρισαν τέσσερις που εντάχθηκαν και στην παγκόσμια μελέτη SOLIDARITY που διεξάγεται με πρωτοβουλία και εποπτεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) με τη συμμετοχή όλων σχεδόν των χωρών που επλήγησαν από την πανδημία. Πρόκειται για τα εξής: ρεμντεσιβίρη, φωσφορική χλωροκίνη ή υδροξυχλωροκίνη, λοπιναβίρη/ριτοναβίρη και λοπιναβίρη/ριτοναβίρη συνδυαστικά με ιντερφερόνη βήτα-1α.
Όπως είναι ήδη γνωστό την 1η Μαΐου το αντι-ιικό, ρεμντεσιβίρη, έλαβε ειδική έγκριση από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) των ΗΠΑ για τη θεραπεία της COVID-19, ενώ ακολούθησε ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων (ΕΜΑ) συνιστώντας την επέκταση της χορήγησης της για παρηγορητική χρήση σε ασθενείς χωρίς μηχανική υποστήριξη.
Ωστόσο, από την έλευση της πανδημίας COVID-19 στον δυτικό κόσμο το φάρμακο που προκάλεσε έντονη επιστημονική διαμάχη αλλά και «φρενίτιδα» στους πολίτες ήταν η φωσφορική χλωροκίνη και τα παράγωγά της, όπως η θειική υδροξυχλωροκίνη. Μάλιστα ο Ντόναλντ Τραμπ προκάλεσε για μια ακόμη φορά, κοινό και επιστήμονες, υποστηρίζοντας στις 19 Μαΐου ότι λάμβανε προληπτικά ένα χάπι υδροξυχλωροκίνης καθημερινά, κατόπιν σύστασης του προσωπικού του γιατρού.
Το comeback της χλωροκίνης/υδροξυχλωροκίνης
Η υδροξυχλωροκίνη και η χλωροκίνη, χορηγούνται για τη θεραπεία της ελονοσίας. Η πρώτη αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ως εναλλακτική λύση με λιγότερες παρενέργειες, ενώ η χλωροκίνη είχε ανακαλυφθεί το 1934. Στην πορεία τα δύο φαρμακα έλαβαν και άλλες ενδείξεις πέραν της ελονοσίας, όπως για τον συστηματικό ερυθηματώδη λύκο και τη ρευματοειδή αρθρίτιδα.
Διαχρονικά η θειική υδροξυχλωροκίνη χορηγείται συχνότερα καθώς πιστεύεται ότι έχει λιγότερες και λιγότερο σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες συγκριτικά με τη φωσφορική χλωροκίνη. Μπορεί ωστόσο να προκαλέσει ναυτία, εμετό, μυϊκές κράμπες, κεφαλαλγία, διάρροια και διαταραχή της όρασης. Επίσης έχουν υπάρξει αναφορές για βλάβες στον αμφιβληστροειδή χιτώνα του ματιού στο 1-2% των ασθενών που λαμβάνουν υδροξυχλωροκίνη για πέντε ή περισσότερα χρόνια. Επίσης η παρατεταμένη χρήση της μπορεί να προκαλέσει καρδιακή αρρυθμία.
Κλείσιμο
Όμως, μεσούσης της πανδημίας COVID-19 η δημοσίευση, τον περασμένο Φεβρουάριο στο επιστημονικό περιοδικό BioScience Trends, μιας κινεζικής κλινικής μελέτης έθεσε στο στόχαστρο των ερευνητών τη φωσφορική χλωροκίνη αλλά και τη θειική υδροξυχλωροκίνη. Η έρευνα είχε γίνει σε περισσότερα από 10 κινεζικά νοσοκομεία στην Ουχάν, το Πεκίνο και τη Σαγκάη σε δείγμα μεγαλύτερο των 100 ασθενών και φάνηκε ότι ήταν αποτελεσματική στη διαχείριση της πνευμονίας που προκαλεί ο SARS-CoV-2 και στην ταχύτερη ανάρρωση των ασθενών.
Ακολούθησε τον Μάρτιο ο Δρ. Ντιντιέ Ραούλ, διευθυντής του Μεσογειακού Ινστιτούτου Μολυσματικών Νόσων της Μασσαλίας στη Γαλλία, ο οποίος χορήγησε λίγο καιρό αργότερα υδροξυχλωροκίνη σε 24 ασθενείς και παρατήρησε ότι έπειτα από έξι ημέρες αγωγής ο ιός δεν ήταν πια ανιχνεύσιμος στον οργανισμό τους. Ενώ συνδυαστικά με αζιθρομυκίνη μπορούσε να αναχαιτίσει την εδραίωση της πνευμονίας.
Αμέσως, ξέσπασε μια πραγματική φρενίτιδα με πολίτες σε πολλές χώρες να σπεύδουν να αγοράσουν το ανθελονοσιακό φάρμακο. Μάλιστα, ο Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων (ΕΟΦ) στη χώρα μας αναγκάστηκε να εκδώσει οδηγία για χορήγηση χλωροκίνης και υδροξυχλωροκίνης μόνο με ιατρική συνταγή ώστε να αποτραπούν τυχόν ελλείψεις.
Παράλληλα, πολλές φαρμακευτικές εταιρείες προσέφεραν ποσότητες των δύο φαρμάκων για κλινικές έρευνες αλλά και για τη θεραπεία ατόμων που είχαν ήδη νοσήσει από COVID-19. Ο FDA μάλιστα στις 29 Μαρτίου ενέκρινε τη χορήγηση χλωροκίνης και υδροξυχλωροκίνης σε εφήβους και ενήλικες ασθενείς αφού στις 24 Μαρτίου ο Αμερικανός πρόεδρος είχε εξυμνήσει την αξία της θεραπείας αναφέροντας ότι χαρακτηριστικά: «Υπάρχουν πολλές πιθανότητες αυτό να μπορέσει να έχει τεράστιο αντίκτυπο. Θα ήταν μάννα εξ ουρανού, αν αυτό τα πήγαινε καλά».
Ομοίως στην Ελλάδα στις 30 Μαρτίου, ο εκπρόσωπος του υπουργείου Υγείας για τον νέο κορωνοϊό κ. Σωτήρης Τσιόδρας απαντώντας σε ερώτηση του ygeiamou.gr, του ιατρικού site του «Πρώτου ΘΕΜΑτος» είχε περιγράψει το θεραπευτικό πρωτόκολλο που ισχύει στη χώρα μας λέγοντας ότι «οι περισσότεροι νοσηλευόμενοι ασθενείς με τη νόσο στην Ελλάδα έχουν πάρει χλωροκίνη». Βάσει του ελληνικού πρωτοκόλλου για τη νόσο COVID-19, η χλωροκίνη συνδυαστικά με το αντιβιοτικό αζιθρομυκίνη χορηγείται σε ασθενείς με μέτρια έως σοβαρή COVID-19, καθώς συνεπάγεται μεγαλύτερη πτώση του πυρετού, βελτίωση των παρατηρούμενων βλαβών στην αξονική τομογραφία, γρηγορότερη ανάρρωση και μεγαλύτερα ποσοστά αρνητικοποίησης του ιικού φορτίου, χωρίς σημαντικές παρενέργειες. Συστήνεται δε όπου δεν είναι διαθέσιμη η χλωροκίνη να χορηγείται υδροξυχλωροκίνη. Στη συνέχεια τόσο η φωσφορική χλωροκίνη όσο και η θειική υδροξυχλωροκίνη εντάχθηκαν και στο πρωτόκολλο θεραπείας για τους εξωνοσοκομειακούς ασθενείς, δηλαδή άτομα που έχουν μολυνθεί από τον SARS-CoV-2, δεν ανήκουν σε ομάδα υψηλού κινδύνου, δεν έχουν υποκείμενα νοσήματα και παραμένουν στο σπίτι τους λόγω ήπιας συμπτωματολογίας υπό ιατρική παρακολούθηση.
Αξίζει δε να σημειωθεί ότι η Ελλάδα είχε εξασφαλίσει επάρκεια χλωροκίνης ήδη από τις 21 Μαρτίου καθώς με ιδιωτική πρωτοβουλία και τη συνδρομή των ελληνικών αρχών είχαν εισαχθεί 5 τόνοι της δραστικής ουσίας για την παραγωγή 24 εκατομμύριων δόσεων που διατίθενται δωρεάν στα ελληνικά νοσοκομεία για τη θεραπεία των ασθενών.
Παράλληλα, με την έγκριση του ΕΟΦ είναι σε εξέλιξη η μελέτη HOPE στην οποία συμμετέχουν τέσσερα κέντρα («Ιπποκράτειο», «Η ΣΩΤΗΡΙΑ», «Σισμανόγλειο» και «Η Παμμακάριστος») που αποσκοπεί να τεκμηριώσει την πιθανή πρόληψη εξέλιξης σε πνευμονία και στη βελτίωση των συμπτωμάτων της πνευμονίας από SARS-CoV-2 με τη χορήγηση φωσφορικής χλωροκίνης.
Η μελέτη έχει σχεδιαστεί από την Ελληνική Ομάδα Μελέτης της Σήψης με επικεφαλής τον κ. Ευάγγελο Γιαμαρέλλο, Καθηγητή Παθολογίας-Λοιμώξεων στη Δ' Παθολογική Κλινική στο Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο «Αττικόν».
Πώς φτάσαμε στην απόφαση του ΠΟΥ
Παρά τις πολυάριθμες κλινικές μελέτες που είναι σε εξέλιξη ανά τον κόσμο για τη συμβολή χλωροκίνης και υδροξυχλωροκίνης στη θεραπεία της COVID-19, o ΠΟΥ τη Δευτέρα αποφάσισε την προσωρινή εξαίρεση της υδροξυχλωροκίνης από την κλινική μελέτη SOLIDARITY. Αφορμή η δημοσίευση μελέτης την περασμένη Παρασκευή στο επιστημονικό περιοδικό The Lancet που συνέδεε το ανθελονοσιακό φάρμακο με υψηλότερο κίνδυνο θανάτου και καρδιακών προβλημάτων σε όσους το έλαβαν, συγκριτικά με όσους δε το έλαβαν. Αξίζει να σημειωθεί ότι ήδη από τις 25 Μαρτίου η Κλινική Mayo των ΗΠΑ είχε εκδώσει οδηγίες σύμφωνα με τις οποίες έπρεπε να ελέγχονται για την καρδιακή τους λειτουργία όλοι οι ασθενείς τόσο πριν όσο και κατά τη διάρκεια της αγωγής με υδροξυχλωροκίνη ή χλωροκίνη.
Στις 12 Μαΐου είχε δημοσιευθεί άλλη έρευνα στο New England Journal of Medicine από το Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης που κατέληγε στο συμπέρασμα ότι «η υδροξυχλωροκίνη δεν σχετίζεται με αυξημένο ή μειωμένο κίνδυνο διασωλήνωσης ή θανάτου των νοσηλευομένων ασθενών με COVID-19». Ενώ απογοητευτικά ήταν και τα αποτελέσματα δύο ακόμη μελετών, από την Κίνα κι και τη Γαλλία που δημοσιεύθηκαν στο British Medical Journal. Οι Κινέζοι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι, οι ασθενείς που πήραν υδροξυχλωροκίνη δεν εμφάνισαν σημαντικά ταχύτερη βελτίωση (μόνο 4%) όσον αφορά την αναπνευστική δυσχέρεια, σε σχέση με όσους δεν πήραν αυτό το φάρμακο. Επίσης, οι πρώτοι είχαν περισσότερες παρενέργειες, κυρίως διάρροια. Και οι Γάλλοι ειδικοί με τη σειρά τους διαπίστωσαν ότι οι ασθενείς στους οποίους χορηγήθηκε υδροξυχλωροκίνη δεν εμφάνισαν μειωμένη πιθανότητα επιδείνωσης της κατάστασής τους, εισαγωγής σε ΜΕΘ ή θανάτου.
Επίσης, ομάδα Αμερικανών ειδικών, υπό την αιγίδα των Εθνικών Ινστιτούτων Υγείας (ΝΙΗ), στις 22 Απριλίου είχε συμβουλεύσει επισήμως τους γιατρούς να μην χορηγούν στους ασθενείς με COVID-19 υδροξυχλωροκίνη σε συνδυασμό με αζιθρομυκίνη, λόγω του κινδύνου εμφάνισης καρδιολογικών προβλημάτων. «Εξαιρουμένου του περιβάλλοντος κλινικών δοκιμών, η επιτροπή (…) συνιστά να μην χρησιμοποιούνται τα ακόλουθα φάρμακα για τη θεραπεία της COVID-19: ο συνδυασμός υδροξυχλωροκίνης με αζιθρομυκίνη, λόγω πιθανής τοξικότητας», ανέφεραν χαρακτηριστικά.
Τι μέλλει γενέσθαι με τις κλινικές δοκιμές
Μπορεί ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας να έλαβε την απόφαση της προσωρινής εξαίρεσης της υδροξυχλωροκίνης από τη μελέτη SOLIDARITY ωστόσο προχωρά κανονικά η μελέτη COPCOV του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης που περιλαμβάνει τουλάχιστον 40.000 υγειονομικούς εργαζόμενους από την Ευρώπη, την Αφρική, την Ασία και τη Νότια Αμερική προκειμένου να προσδιοριστεί αν η χλωροκίνη και η υδροξυχλωροκίνη είναι αποτελεσματικές έναντι του νέου κορωνοϊού.
Σε εξέλιξη είναι επίσης και η ελληνική μελέτη HOPE, η οποία σύμφωνα με τον επικεφαλής της επιστημονικής ομάδας κ. Ευάγγελο Γιαμαρέλλο συνεχίζεται κανονικά. «Ο ΠΟΥ πήρε μια απόφαση. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι επιστημονικές ομάδες ανά τον κόσμο που κάνουν μελέτες με το συγκεκριμένο φάρμακο υποχρεούνται να σταματήσουν το ερευνητικό τους έργο. Συνεπώς η μελέτη HOPE δεν επηρεάζεται από την απόφαση του ΠΟΥ και συνεχίζεται με την ένταξη ασθενών στο κλινικό δείγμα», εξηγεί μιλώντας στο ygeiamou.gr και το protothema.gr.
Υπογραμμίζει δε ότι, «το πρωτόκολλο της ελληνικής μελέτης έχει εγκριθεί από τον ΕΟΦ και δεν τίθεται ζήτημα επικινδυνότητας για την υγεία των ασθενών ούτε από τη χλωροκίνη, είτε από την υδροξυχλωροκίνη» και προσθέτει: «Μάλιστα, θεωρούμε εξαιρετικά ελπιδοφόρο ότι η COVID-19 έχει περιοριστεί σημαντικά στη χώρα μας. Όμως ενόψει ενός δεύτερου κύματος της νόσου, όποια διδάγματα έχουμε αποκομίσει στο μεσοδιάστημα είναι πολύτιμα για τη βέλτιστη διαχείριση των ασθενών με λοίμωξη από τον SARS-CoV-2».
