Η ζωή μετά τον κορωνοϊό: Τα συμπτώματα που επιμένουν μετά την ανάρρωση
Τρεις πρώην ασθενείς covid περιγράφουν τα συμπτώματα που τους «ακολουθούν» - Το σύνδρομο post-Covid και οι διεπιστημονικές ομάδες που το παρακολουθούν στα ιατρεία του ΕΣΥ - Γιατί είναι ανάγκη να οργανωθούν από το υπουργείο Υγείας στοχευμένα τα ιατρεία
Το «επιστημονικό δώρο» του εμβολίου για τη λοίμωξη Covid-19 έχει δοθεί σε περισσότερες από 5 εκατομμύρια δόσεις στη χώρα μας και το τείχος ανοσίας υψώνεται σταθερά έναντι του κορωνοϊού. Χάρη στον εμβολιασμό αλλά και στην καλοκαιρία της εποχής η επιδημία υποχωρεί συνεχώς, δημιουργώντας αισιοδοξία για το επόμενο διάστημα.
Την ίδια ώρα, όμως, τουλάχιστον 3.000 ασθενείς με λοίμωξη Covid-19 παραμένουν νοσηλευόμενοι για να αντιμετωπίσουν τις επιπλοκές που προκαλεί η νόσος. Δεκάδες χιλιάδες άτομα που μολύνθηκαν και εκδήλωσαν σοβαρή νόσο, έχουν νοσηλευτεί σε απλές κλινικές ή ΜΕΘ Covid τους τελευταίους 14 μήνες της επιδημίας, δίνοντας σε πολλές περιπτώσεις σκληρή μάχη για τη ζωή τους.
Για κάποιους αναρρώσαντες η μάχη με τις επιπλοκές του κορωνοϊού συνεχίζεται και μετά την έξοδο από το νοσοκομείο, καθώς η νόσος μπορεί να έχει μακροπρόθεσμες συνέπειες και επιπλοκές. Πρόκειται για ένα χαρακτηριστικό της Covid-19 που άρχισε να διαφαίνεται μετά το πρώτο κύμα, πλέον όμως απασχολεί πολύ την ιατρική κοινότητα.
Στα post Covid ιατρεία, δηλαδή στα ιατρεία που έχουν οργανωθεί σε κάποια νοσοκομεία από τους επαγγελματίες υγείας, για να παρακολουθούνται οι ασθενείς με μακροπρόθεσμες επιπλοκές, συλλέγονται ήδη στοιχεία πολύτιμα, που προστίθενται σε εκείνα της παγκόσμιας ερευνητικής δεξαμενής. Στοιχεία, που κατά τους Έλληνες ειδικούς, θα επιτρέψουν να σχεδιαστεί με προσοχή αλλά και σε συνεργασία με το υπουργείο Υγείας η επόμενη φάση, μετά το εξιτήριο, για σημαντικό ποσοστό ασθενών αναρρώσαντων από Covid-19 οι οποίοι εμφανίζουν το post Covid σύνδρομο, και χρειάζονται ολιστική αντιμετώπιση.
Μελέτες έχουν δείξει ότι περίπου 20%-30% των ασθενών που ανάρρωσαν από την οξεία φάση συνέχιζε να έχει συμπτώματα πέραν των τεσσάρων εβδομάδων. Δεδομένα από τη Βρετανία έδειξαν ότι περίπου 20% των ατόμων με θετικό τεστ είχαν παρατεταμένα συμπτώματα για περισσότερες από πέντε εβδομάδες, ενώ 10% είχαν συμπτώματα πέραν του τριμήνου.
Το protothema.grβρέθηκε στο νοσοκομείο «Αλεξάνδρα» και συνομίλησε για το post Covid σύνδρομο με την κυρία Ελένη Κορομπόκη, παθολόγο- επιμελήτρια Β΄ στη Θεραπευτική κλινική του νοσοκομείου και υπεύθυνη της κλινικής Covid, καθώς και με τρεις ασθενείς που τρεις έως έξι μήνες μετά το εξιτήριό τους αναμετριούνται ακόμη με τα «εμμένοντα συμπτώματα λόγω του κορωνοϊού».
«Η Covid-19 είναι ένα πολυσυστηματικό νόσημα που μπορεί να προσβάλει διαφορετικά όργανα του οργανισμού. Επίσης, μπορεί να έχει μακροπρόθεσμες συνέπειες και επιπλοκές. Αυτό δεν το γνωρίζαμε μέχρι πριν μερικούς μήνες, δεδομένου ότι πρόκειται για ένα νέο νόσημα. Και φυσικά, η πραγματική επίπτωση της παρατεταμένης νόσου Covid-19 παραμένει ακόμη αδιευκρίνιστη» επισημαίνει η κυρία Κορομπόκη.
Στο νοσοκομείο «Αλεξάνδρα», όπως αναφέρει, το πρόγραμμα παρακολούθησης των ασθενών σχεδιάζεται στα «μέτρα» του καθενός, ανάλογα με την κλινική εικόνα της οξείας φάσης, τη βαρύτητα, την αποθεραπεία. Όλοι οι ασθενείς υποβάλλονται ένα τρίμηνο μετά το εξιτήριό τους σε αναλυτικό πνευμονολογικό έλεγχο. «Σε κάθε περιστατικό τα ευρήματα είναι εκείνα που καθοδηγούν τον έλεγχο. Στις περισσότερες περιπτώσεις βλέπουμε πως απαιτείται σύνδεση και με άλλες ιατρικές ειδικότητες. Παραμένει ακόμα άγνωστο γιατί κάποιοι ασθενείς αναρρώνουν πλήρως μετά την οξεία φάση της νόσου, ενώ άλλοι συνεχίζουν να εμφανίζουν συμπτώματα για παρατεταμένο διάστημα. Φαίνεται ότι οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να εκδηλώσουν παρατεταμένα συμπτώματα σε σχέση με τους άνδρες. Η παχυσαρκία αποτελεί, επίσης, παράγοντα κινδύνου» λέει η κυρία Κορομπόκη.
Τα συμπτώματα της Covid-19 που επιμένουν
Κλείσιμο
Σύμφωνα με άρθρο που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Journal of Infections με συνεργασία της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) και του Κέντρου Καρκίνου MD Anderson των ΗΠΑ, τα κυριότερα εμμένοντα συμπτώματα της νόσου Covid-19 περιλαμβάνουν τη χρόνια κόπωση και τις διαταραχές συγκέντρωσης σε ποσοστό πάνω από 50%.
Τα συμπτώματα όμως μπορεί να προέρχονται από σχεδόν όλα τα συστήματα του οργανισμού:
από το αναπνευστικό αναφέρεται δύσπνοια, χρόνιος βήχας,
από το καρδιαγγειακό αίσθημα παλμών, ταχυκαρδία, ορθοστατική υπόταση, ή ακόμα και πιο σοβαρές επιπλοκές όπως μυοκαρδίτιδα,
από το νευρικό σύστημα διαταραχές μνήμης και συγκέντρωσης, κεφαλαλγία και ίλιγγοι.
από τα υπόλοιπα συστήματα έχουν αναφερθεί ανοσμία και αγευσία, μυαλγίες, αρθραλγίες, χρόνιος πόνος, δεκατική πυρετική κίνηση, εξανθήματα, τριχόπτωσης, διαταραχές των ονύχων, διάρροιες και εμετοί,
συχνά αναφέρονται διαταραχές από την ψυχική σφαίρα, όπως διαταραχές του ύπνου, άγχος, κατάθλιψη και διαταραχή μετατραυματικού στρες,
στην περίοδο μετά τη νόσηση, οι ασθενείς μπορεί να εμφανίσουν σακχαρώδη διαβήτη, θυρεοειδοπάθεια και χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D,
επιπλέον, ένα ποσοστό μπορεί να εμφανίσει αύξηση των ηπατικών ενζύμων και επιδείνωση της νεφρικής λειτουργίας,
τέλος, μπορεί να παρατηρηθεί εμμένουσα αύξηση των δεικτών φλεγμονής, αυξημένη πιθανότητα θρομβώσεων, καθώς και πυροδότηση ή έξαρση αυτοάνοσων νοσημάτων.
Η ανάγκη για ολιστική προσέγγιση των ασθενών
Η ολιστική παρακολούθηση των ασθενών που νόσησαν λόγω κορωνοϊού σε ειδικά οργανωμένες δομές (post-Covid ιατρεία) από διεπιστημονική ομάδα υγείας είναι μονόδρομος για τους ειδικούς και στη χώρα μας, με δεδομένη την πολυσυστηματική φύση της νόσου και τις κλινικές εκδηλώσεις που παρουσιάζει. Ήδη στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες όπως π.χ. στη Μ. Βρετανία, τη Γαλλία ενισχύεται η οργάνωση και λειτουργία αυτών των ιατρείων.
Στην Ελλάδα αυτό ξεκίνησε μάλλον αντίστροφα: τα ιατρεία δημιουργήθηκαν από τους ίδιους τους γιατρούς των νοσοκομείων -με ό,τι αυτό σημαίνει για το έργο τους παράλληλα με τα καθήκοντά τους στα νοσοκομεία- με κλινικές κορωνοϊού για να καλύψουν τις ανάγκες της περιόδου μετά τη νοσηλεία των ασθενών, και στη συνέχεια το υπουργείο Υγείας ξεκίνησε την καταγραφή των ιατρείων και των κατευθυντήριων οδηγιών που δίδονται στους ασθενείς.
«Είναι σημαντική η οργάνωση των ιατρείων, που θα βασίζεται στη συνεργασία μεταξύ διαφορετικών ειδικοτήτων και στη λειτουργία τους με βάση οργανωμένα πρωτόκολλα. Κι αυτό διότι ο ιός θα περιοριστεί με τα εμβόλια, αλλά η νόσος θα παραμείνει, τουλάχιστον για κάποια χρόνια. Πρέπει να ξέρουμε τι περιμένουμε από τη νόσο, να ξέρουμε τι να παρακολουθούμε όπως σε όλα τα χρόνια νοσήματα, να συνταγογραφούμε αναλόγως, να μπει στην ηλεκτρονική συνταγογράφηση, να κωδικοποιηθούν νόσος και εξετάσεις. Ακόμη "κυνηγάμε" την οξεία φάση της νόσου, αλλά είναι πολύ σημαντικό να δοθεί η αναγκαία προοπτική μέσα στο σύστημα υγείας και ο χώρος σε αυτό το νόσημα, την Covid-19. Ένα καινούριο νόσημα είναι πάντα μια πρόκληση για τους γιατρούς και η διαχείρισή του καίριας σημασίας για την ψυχοσωματική υγεία, την ευεξία και την ποιότητα ζωής των ασθενών» τονίζει η κυρία Κορομπόκη.
Τρεις ασθενείς που ανάρρωσαν μιλούν για την «αναμέτρησή» τους με τον κορωνοϊό και τις επιπλοκές του
Χαρούλα Πετρίδου, 65 χρόνων, δημοτική υπάλληλος
«Ο κορωνοϊός μου άφησε μυοκαρδίτιδα και ένα «μάγκωμα», μια αγωνία αν μπορώ να συνεχίσω τη ζωή μου όπως πριν νοσήσω, αν μου επιφυλάξει και κάτι άλλο»
«Τον περασμένο Οκτώβριο τουλάχιστον 30 εργαζόμενοι στο δημαρχείο της Καλλιθέας είχαν νοσήσει λόγω κορωνοϊού. Μία εξ αυτών ήμουν εγώ, αλλά δεν το γνώριζα. Πρόσεχα πολύ, φορούσα μάσκα, χρησιμοποιούσα αντισηπτικά, αλλά ο ιός με μόλυνε και με διέλυσε. Αρχικά αισθάνθηκα κόπωση και ο γιατρός που με εξέτασε μου συνέστησε ξεκούραση. Όταν αποκαλύφθηκε η συρροή στην υπηρεσία, έκανα το τεστ και εξηγήθηκε η κόπωση που με βασάνιζε: ήμουν θετική στον κορωνοϊό. Ακολούθησε πυρετός και δύσπνοια. Το Σάββατο 7 Νοεμβρίου 2020 εισήχθην στο νοσοκομείο «Αλεξάνδρα» με οξυγόνο 82/100. Με συνέδεσαν με ένα μηχάνημα High Flow Oxygen Therapy. Ήταν αυτό που με έσωσε όπως μου είπαν αργότερα. Έμεινα στο νοσοκομείο περίπου 15 ημέρες -στο μεταξύ είχαν κολλήσει αλλά νοσούσαν ελαφρά η κόρη μου, ο σύζυγός της, τα παιδιά τους. Ήταν δύσκολα στο νοσοκομείο. Όμως κι έξω μετά ήταν δύσκολα. Εξαρχής οι γιατροί μου είχαν δώσει οδηγίες για τον επανέλεγχο. Δεν θα ξεχάσω το αίσθημα της κόπωσης όταν έφυγα από το νοσοκομείο. Διότι μέσα στην κλινική με το εξαιρετικό προσωπικό συνέχεια δίπλα μου δεν ανησυχούσα. Όταν αναμετρήθηκα με τις δυνάμεις μου, όμως, στο σπίτι μου, και κατάλαβα ότι δεν μπορώ, ότι δεν είμαι όπως πριν νοσήσω, φοβήθηκα πολύ. Κατά τον τακτικό έλεγχο διαγνώστηκα με μυοκαρδίτιδα. Είχα ταχυκαρδίες, εκτός από κόπωση. Είναι παράξενο, γιατί ενώ όλοι ανησυχούσαν για τις επιπτώσεις στο αναπνευστικό μου λόγω ιστορικού πνευμονίας, τελικά το κατάλοιπο της Covid-19 ήταν καρδιολογικό. Η πρώτη μου αντίδραση όταν μου είπαν οι γιατροί για τη μυοκαρδίτιδα και για τη φαρμακευτική αγωγή που θα πρέπει να παίρνω ήταν θυμός. "Πρέπει να τιμωρηθώ γιατί επέζησα;" είχα σκεφτεί. Σταδιακά διαχειρίστηκα όλα τα αρνητικά συναισθήματα. Και ξαφνικά, δυο μήνες μετά το εξιτήριο, εμφάνισα αλωπεκία. Παράξενο σύμπτωμα, δεν ήταν πολύ γνωστό τότε. Έπεφταν τα μαλλιά μου τούφες τούφες. Τώρα αναφέρεται στις επιπλοκές της λοίμωξης συχνά μου λέει η γιατρός. Η κόπωση και η αλωπεκία υποχώρησαν. Η μυοκαρδίτιδα με ακολουθεί. Επιστρέφω συχνά στο Αλεξάνδρα -κι αισθάνομαι τυχερή για την παρακολούθηση από τους γιατρούς του post Covid ιατρείου. Θα ήθελα να «εξαφανιστεί» η ανησυχία μου. Είναι ένα κράτημα, ένα μάγκωμα πάντα μέσα μου. Κάνω σχέδια και μετά αναρωτιέμαι αν μπορώ να τα φέρω εις πέρας».
Ζαφείρω Μαούνη, 67 χρόνων, συνταξιούχος, ζωγράφος
«Οι εξετάσεις, ο τακτικός επανέλεγχος, η φαρμακευτική αγωγή, τα κατάλοιπα μου θυμίζουν τον κορωνοϊό αλλά και πως νόσησα και έζησα»
«Τον περασμένο Δεκέμβριο χρειάστηκε να νοσηλευτεί η 95χρονη μητέρα μου στο νοσοκομείο. Μπήκε στο Ιπποκράτειο, κι εγώ ως συνοδός της έμενα πολλές ώρες εκεί. Στην κλινική υπήρχαν πολλά κρούσματα, αφού όπως αποδείχθηκε νοσήσαμε πολλοί, συγγενείς, ασθενείς, προσωπικό. Κόλλησα και την οικογένειά μου. Σύζυγος και γιος πέρασαν ελαφριά τη λοίμωξη. Εγώ όχι. Και είχα μεγάλο φόβο μήπως χειροτερέψω και χρειαστεί να διασωληνωθώ. Ο φόβος με κρατούσε σπίτι. Όταν με... πήγαν με το ζόρι στο "Αλεξάνδρα" που εφημέρευε ήταν 17 Δεκεμβρίου. Και η διάγνωση έγινε αμέσως: είχα διήθηση στους πνεύμονες. Έγινε εισαγωγή και μου χορήγησαν οξυγόνο. Ανταποκρίθηκα γρήγορα, ευτυχώς. Ήμουν και είμαι ευγνώμων για ό,τι έκαναν οι γιατροί. Ωστόσο, παρά τη βελτίωση στο αναπνευστικό, ανέβαιναν ανησυχητικά κάποιοι δείκτες που υποδηλώνουν θρόμβωση (D-Dimers). Παραμονή Χριστουγέννων μου έδωσαν εξιτήριο, ήμουν αρνητική στον κορωνοϊό και θεωρούσαν ότι η ψυχολογία μου θα βελτιωθεί όταν βρεθώ στο σπίτι μου -στο μεταξύ είχε "φύγει" και η μητέρα μου. Δεν θα ξεχάσω την τιτάνια προσπάθεια που έκανα για να ανεβώ δυο σκαλιά να μπω στο σπίτι. Η αδυναμία μου, η κόπωση που είχα, με συγκλόνιζε. Δεν πίστευα ότι βρισκόμουν σε τέτοια κατάσταση. Ο επανέλεγχος ανά 10ήμερο στο "Αλεξάνδρα" έβγαζε κι άλλα κάθε φορά. Πνευμονολογικά δεν είχα κάποιο κατάλοιπο. Οι δείκτες της θρόμβωσης ήταν πάντα υψηλοί και παράλληλα εμφάνισα διαταραχή του θυρεοειδούς. Επί τρεις μήνες μετά την αρρώστια, αισθανόμουν μεγάλη κόπωση. Και μελαγχολία, άσχημη διάθεση. Και έχανα τα μαλλιά μου. Και δεν είχα όσφρηση. Δεν ήξερα ποιο να πιάσω και ποιο να αφήσω. Οι εξετάσεις, ο τακτικός επανέλεγχος, η φαρμακευτική αγωγή, μου θυμίζουν τον κορωνοϊό αλλά και ότι νόσησα και έζησα. Δεν είναι δεδομένο ότι θα ζήσεις, το βίωσα στο νοσοκομείο. Ανησυχώ μήπως κάποιο άλλο "κουσούρι" προκύψει, κάτι άλλο με ταλαιπωρήσει. Αλλά την ίδια στιγμή, σκέφτομαι ότι οι γιατροί ξέρουν τι θα κάνουν και πως θα με προσέξουν με τον ίδιο τρόπο όπως και τον Δεκέμβριο».
Θωμάς Υφαντής, 41 χρόνων, ιδιωτικός υπάλληλος
«Άφησα πίσω μου τις αϋπνίες, με συνοδεύουν ακόμη αναπνευστική δυσκολία και ταχυκαρδίες»
«Πιθανολογώ ότι κόλλησα κορωνοϊό στον χώρο εργασίας μου. Εμφάνισα τα γνωστά συμπτώματα -δέκατα αρχικά, πονόλαιμο- και το τεστ το επιβεβαίωσε. Επειδή στο σπίτι μου υπήρχαν 2 μηνών μωρά, πήγα σε ξενοδοχείο ώστε να είμαι απομονωμένος από όλους. Για επτά ημέρες είχα 39 πυρετό χωρίς άλλο σύμπτωμα. Το οξυγόνο μου το οποίο μετρούσα τακτικά, ήταν καλό, μέχρι την 7η ημέρα που έπεσε στο 94. Το νοσοκομείο ήταν μονόδρομος. Στις 28 Ιανουαρίου έγινε η εισαγωγή μου στο "Αλεξάνδρα". Ακόμη και τώρα, τόσους μήνες μετά, μαζί με τις δύσκολες στιγμές που θυμάμαι, θέλω πάντα να δηλώνω την ευγνωμοσύνη μου για την περίθαλψη που είχα, για ό,τι μου πρόσφεραν όλοι, από το προσωπικό καθαριότητας μέχρι το ιατρικό προσωπικό. Και μετανιώνω που δεν ζήτησα νοσοκομειακή βοήθεια νωρίτερα. Οι γιατροί με ενημέρωσαν ότι θα ελάμβανα πειραματικό φάρμακο, μαζί με αντιβίωση και κορτιζόνη για να αντιμετωπιστεί η βαριά πνευμονία. Τις πρώτες τέσσερις ημέρες είχα 39 πυρετό και ήμουν πολύ δύσκολα. Μετά βελτιώθηκε η κατάστασή μου αλλά συνέχιζα να υποστηρίζομαι με οξυγόνο. Νοσηλεύτηκα επί 16 ημέρες. Στο διάστημα αυτό είχε κολλήσει και γυναίκα μου, ευτυχώς ελαφριά, και είχαμε την αγωνία μήπως έχουν κολλήσει και τα μωρά. Μετά το εξιτήριο άνοιξε νέος κύκλος ελέγχου και εξετάσεων, περίπου κάθε 10 ημέρες. Το δικό μου κατάλοιπο της λοίμωξης Covid-19 είναι η αναπνευστική δυσκολία και η ταχυκαρδία. Λαχανιάζω πιο εύκολα, λαχανιάζω συχνά, κουράζομαι γενικώς πιο εύκολα. Οι γιατροί παρακολουθούν τις εξετάσεις μου και μου συστήνουν να κάνω μικρά βήματα προς την προηγούμενη ζωή μου, π.χ. να αρχίσω να περπατάω σε μικρές αποστάσεις. Για την ταχυκαρδία μου έδωσαν φαρμακευτική αγωγή. Είχα και αϋπνίες -ένα άλλο σύμπτωμα που εμμένει μετά τον κορωνοϊό- αλλά ευτυχώς υποχώρησαν στο σπίτι. Μου είχαν πει φίλοι που είχαν νοσήσει κατά το πρώτο κύμα της επιδημίας, ότι χρειάστηκαν περίπου έξι μήνες για να επανέλθει ο οργανισμός τους στην κατάσταση που ήταν πριν τον κορωνοϊό, και ήμουν προετοιμασμένος. Βεβαίως, δεν είναι τόσο εύκολο να κάνεις υπομονή μαζί με τις εξετάσεις και να διαχειρίζεσαι μαζί με την καθημερινότητα και την αγωνία για την υγεία σου. Ανησυχώ, θέλω να επανέλθω στην προηγούμενη κατάσταση, να ξαναβρεθώ στο σημείο που με βρήκε ο κορωνοϊός. Δίνω χρόνο. Κι ελπίζω και αισιοδοξώ ότι θα επανέλθει η αναπνευστική μου κατάσταση και θα φύγουν οι ταχυκαρδίες. Μου είχε πει η γιατρός μέσα στο νοσοκομείο ότι η Covid είναι η ασθένεια του φόβου και της μοναξιάς. Πράγματι αυτά τα δύο στοιχεία είναι εκείνα που πρέπει να παλέψει κάποιος περισσότερο».
