10+2 ερωτήσεις και απαντήσεις για τη μετάλλαξη Omicron

Με το νέο στέλεχος «Ομικρον» να έχει εξαπλωθεί σε δεκάδες χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, και την επιστημονική κοινότητα να βάζει στο μικροσκόπιο για μία ακόμη φορά τον κορωνοϊό, το «ΘΕΜΑ» συγκέντρωσε τα βασικότερα ερωτήματα που αφορούν τη νέα μετάλλαξη. Παρότι η αξιολόγηση του στελέχους είναι σε εξέλιξη και είναι νωρίς για οριστικά συμπεράσματα, οι απαντήσεις βασίζονται στις τελευταίες διαθέσιμες πληροφορίες από έγκριτες πηγές. Το μόνο βέβαιο είναι ότι ο καθολικός και πλήρης εμβολιασμός κατά του κορωνοϊού αποτελεί το ισχυρότερο μέσο προστασίας των πολιτών ανεξαρτήτως του στελέχους που επικρατεί κάθε φορά και πυροδοτεί τη λοίμωξη COVID-19.

1. Γιατί ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) χαρακτήρισε τη μετάλλαξη «Ομικρον» «στέλεχος ανησυχίας»;
Το νέο στέλεχος Β.1.1.529 εμφανίζει ένα ιδιαίτερα ανησυχητικό προφίλ 32 μεταλλάξεων στα γονίδια της πρωτεΐνης-ακίδας S που χρησιμοποιεί ο ιός προκειμένου να εισβάλει στα ανθρώπινα κύτταρα. Ο αριθμός και το είδος των μεταλλαγών προκαλούν προβληματισμό στη διεθνή επιστημονική κοινότητα, καθώς η παραλλαγή είναι πιθανό να έχει ένα μεγαλύτερο πλεονέκτημα σε ό,τι αφορά τη δυνατότητά της να αναπτύσσεται.

2. Είναι πιο μολυσματικό το στέλεχος «Ομικρον»;
Με την αλληλούχιση του γονιδιώματος του νέου στελέχους να μην είναι ευρέως διαθέσιμη στις αναπτυσσόμενες χώρες, οι επιστήμονες εμφανίζονται φειδωλοί αναφορικά με τη μολυσματικότητά του. Ο εξελικτικός βιολόγος Τομ Βενσέλερ από το Πανεπιστήμιο Λέβεν του Βελγίου εκτιμά ότι το στέλεχος «Ομικρον» είναι 3 έως 6 φορές πιο μεταδοτικό συγκριτικά με το στέλεχος «Δέλτα». Στη Νότια Αφρική, μετά την εμφάνιση της «Ομικρον», παρατηρείται αύξηση κατά 400% στις διαγνώσεις, κάτι που προς το παρόν δεν έχει αποτυπωθεί στις υπόλοιπες 31 χώρες του πλανήτη όπου έχουν καταγραφεί επιβεβαιωμένα περισσότερα από 400 κρούσματα με τη νέα παραλλαγή του κορωνοϊού.

3. Προκαλεί σοβαρή νόσο COVID-19;
Η βαρύτητα της λοίμωξης είναι δύσκολο προς το παρόν να καθοριστεί, διότι θα πρέπει να ληφθούν υπόψη και άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν την έκβαση της νόσου. Για παράδειγμα, οι περιπτώσεις ήπιας νόσησης που έχουν αναφερθεί στη Νότια Αφρική μπορεί να οφείλονται και στο νεαρό της ηλικίας των ασθενών, πολλοί από τους οποίους ίσως είχαν ήδη εκτεθεί στον κορωνοϊό.

Στη Νότια Αφρική την τελευταία εβδομάδα έχει καταγραφεί 50% αύξηση στον αριθμό των θανάτων και μικρή αύξηση στον αριθμό των εισαγωγών στα νοσοκομεία, χωρίς να είναι ξεκάθαρο αν υπάρχει άμεση συσχέτιση με το στέλεχος «Ομικρον». Η πρόεδρος του Ιατρικού Συλλόγου Νότιας Αφρικής, δρ Ανζελίκ Κέτζι, σχολιάζοντας τα μέχρι τώρα δεδομένα αναφέρει: «Δεν λέω ότι δεν θα είναι μια σοβαρή νόσος, αλλά προς το παρόν, ακόμη και οι ασθενείς που είδαμε και δεν ήταν εμβολιασμένοι είχαν ήπια συμπτώματα».

4. Ποια είναι τα συμπτώματα που χαρακτηρίζουν τη νόσηση από το στέλεχος «Ομικρον»;
Η νόσηση με κάθε νέο στέλεχος του κορωνοϊού εκδηλώνεται με κάποια διακριτά συμπτώματα που διευκολύνουν τους γιατρούς να ταξινομήσουν και με αυτό το κριτήριο τις μεταλλάξεις. Με τα περισσότερα κρούσματα του στελέχους «Ομικρον» να έχουν καταγραφεί προς το παρόν στην αφρικανική ήπειρο, τα συχνότερα αναφερόμενα συμπτώματα είναι έντονη σωματική κόπωση, μυαλγίες, πονοκέφαλος, ξηρός βήχας και πυρετικά δέκατα.

Συνεπώς, δεν είναι γνωστό αν τα συγκεκριμένα συμπτώματα αφορούν και τους φορείς της μετάλλαξης «Ομικρον» στις άλλες χώρες. Πάντως, από τα μέχρι τώρα στοιχεία δεν αναφέρεται απώλεια όσφρησης ή γεύσης που χαρακτηρίζει τη νόσηση από άλλα στελέχη, όπως η «Δέλτα». Το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ECDC) επιβεβαιώνει ότι μέχρι στιγμής όλες οι περιπτώσεις της μετάλλαξης «Ομικρον» ήταν είτε ασυμπτωματικές, είτε με ήπια συμπτώματα και δεν έχει αναφερθεί κανένα σοβαρό κρούσμα και κανένας θάνατος μεταξύ αυτών των περιπτώσεων.

5. Μπορεί η μετάλλαξη «Ομικρον» να προκαλέσει επαναλοίμωξη;
Μια άλλη ενδιαφέρουσα παρατήρηση από τα κρούσματα που οφείλονται στο στέλεχος «Ομικρον» στη Νότια Αφρική είναι η δυνατότητα τόσο επαναλοίμωξης σε άτομα που έχουν προηγουμένως νοσήσει από COVID-19 όσο και λοίμωξης σε εμβολιασμένα άτομα.

6. Πώς επηρεάζει η «Ομικρον» την πανδημία στη χώρα μας;
Οπως έχει πολλαπλώς επιβεβαιωθεί, ο κορωνοϊός δεν γνωρίζει σύνορα. Η Ελλάδα είναι μία από τις 31 χώρες όπου μέχρι και την περασμένη Πέμπτη είχε εντοπιστεί κρούσμα «Ομικρον». Η πλειονότητα των επιβεβαιωμένων κρουσμάτων έχει ιστορικό ταξιδιού σε αφρικανικές χώρες, με ορισμένα να έχουν πραγματοποιήσει πτήση ανταπόκρισης σε άλλους προορισμούς μεταξύ Αφρικής και Ευρώπης.

Αλλά αρκετές ευρωπαϊκές χώρες ανέφεραν κρούσματα χωρίς ιστορικό ταξιδιού που επίσης δεν είχαν καμία γνωστή επαφή με κρούσμα με ιστορικό ταξιδιού (Βέλγιο, Γερμανία και Ηνωμένο Βασίλειο). Μαθηματικό μοντέλο του ECDC προβλέπει ότι η «Ομικρον» είναι πιθανόν να προκαλέσει τους προσεχείς μήνες περισσότερες από τις μισές λοιμώξεις κορωνοϊού στα 27 κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης, καθώς και στην Ισλανδία, στο Λιχτενστάιν και τη Νορβηγία. «Τα προκαταρκτικά στοιχεία δείχνουν σημαντικό πλεονέκτημα της νέας παραλλαγής επί της “Δέλτα”, η οποία είναι κυρίαρχη μέχρι στιγμής», αναφέρεται σε ανακοίνωση του ECDC, με την Ελλάδα να μην αποτελεί εξαίρεση. Το θετικό ωστόσο είναι ότι η διαγνωστική ακρίβεια τόσο των rapid tests όσο και των μοριακών (PCR) δεν επηρεάζεται από την εκάστοτε μετάλλαξη.

7. Τι σηματοδοτεί ο Ελληνας «ασθενής 0» με τη μετάλλαξη «Ομικρον»;

Ομαλά εξελίσσεται η υγεία του 40χρονου που ταξινομήθηκε ως ο «ασθενής 0» του στελέχους «Ομικρον» στην Ελλάδα. Ο άνδρας που παραμένει ασυμπτωματικός βρίσκεται σε καραντίνα στο σπίτι του στο Κολυμπάρι Χανίων. Η υπευθυνότητα και η προνοητικότητα που επέδειξε επιστρέφοντας από τη Νότια Αφρική και υποβαλλόμενος προληπτικά σε διαγνωστικό έλεγχο συνέβαλαν στην ενδελεχή ιχνηλάτηση των επαφών του και τον περιορισμό του κινδύνου περαιτέρω διασποράς του κορωνοϊού.

«Είναι παράδειγμα προς μίμηση η συμπεριφορά του γιατί γνώριζε ότι έρχεται από έναν τόπο που έχει υψηλή διαμόλυνση και ήταν προσεκτικός», επισήμανε η αναπληρώτρια υπουργός Υγείας Μίνα Γκάγκα. Ωστόσο, το καλό αυτό παράδειγμα δεν διασφαλίζει ότι δεν θα υπάρξουν άλλα κρούσματα της «Ομικρον» ανά τη χώρα. Κατά τους ειδικούς, είναι θέμα χρόνου να ανιχνευτούν νέα περιστατικά της «Ομικρον» όσο εντατικοποιείται η ανάλυση των δειγμάτων από το Εθνικό Δίκτυο Γονιδιωματικής Επιτήρησης.

8. Καλύπτεται η νέα παραλλαγή από τα υπάρχοντα εμβόλια;
Είναι ακόμη νωρίς για να γνωρίζουμε τον βαθμό της προστασίας που θα παρέχουν τα εμβόλια έναντι του νέου στελέχους, ωστόσο είναι ελπιδοφόρο ότι τα mRNA εμβόλια δεν οδηγούν μόνο στην παραγωγή εξουδετερωτικών αντισωμάτων, αλλά επάγουν και την Τ κυτταρική ανοσία που μπορεί να παρέχει μερική προστασία έναντι των νεότερων στελεχών, ακόμα και παρά τις μεταλλάξεις του ιού, που τον βοηθούν να ξεφεύγει από την προστασία των αντισωμάτων.

Διεθνείς επιστημονικές ομάδες μελετούν εργαστηριακά τη δυνατότητα των εξουδετερωτικών αντισωμάτων που προκύπτουν τόσο μετά από φυσική λοίμωξη όσο και μετά από εμβολιασμό να εξουδετερώνουν το νέο στέλεχος «Ομικρον» του SARS-CoV-2 με την τεχνική των «ψευδο-ιών». Οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι, σε αναλογία με παλαιότερα «στελέχη ανησυχίας», τα εμβόλια μπορεί να συνεχίζουν να προστατεύουν από τη σοβαρή νόσηση και την ανάγκη νοσηλείας, αλλά να μην ασκούν έντονη προστατευτική δράση έναντι σε ήπια και μετρίως σοβαρή λοίμωξη.

Αυτό συνεπάγεται μεν αύξηση των κρουσμάτων, ωστόσο μπορούμε να ελπίζουμε ότι δεν θα υπάρξει υπέρμετρη αύξηση στις νοσηλείες και τους θανάτους. Επιπλέον, τονίζουν την αξία της αναμνηστικής δόσης που μπορεί να διατηρήσει σε πολύ υψηλά επίπεδα τους τίτλους των εξουδετερωτικών αντισωμάτων.

9. Μπορούν νεότερα εμβόλια να προστατεύσουν από την «Ομικρον»;
Οι εταιρείες Pfizer, Moderna, Johnson&Johnson και Novavax έχουν ήδη ανακοινώσει ότι εργάζονται ταχύτατα ώστε να εξακριβώσουν αφενός την αποτελεσματικότητα των εμβολίων τους έναντι στο νέο στέλεχος και αφετέρου να τα προσαρμόσουν κατάλληλα ώστε να προσφέρουν ισχυρή προστασία έναντι αυτού. Θα χρειαστούν 6-8 εβδομάδες για την ανάπτυξη των νέων εμβολίων και στη συνέχεια κάποιοι μήνες για τη μαζική παραγωγή και διανομή τους. Εκτιμάται ότι, εφόσον τεκμηριωθεί η αναγκαιότητα της τροποποίησης των εμβολίων, δεν θα είναι διαθέσιμα πριν από το καλοκαίρι του 2022.

10. Πόσο κρίσιμο είναι να εμβολιαστούν οι πολίτες στις αναπτυσσόμενες χώρες;
Ολα τα δεδομένα συγκλίνουν στην άμεση ανάγκη μαζικού εμβολιασμού σε χώρες χαμηλού εισοδήματος, ειδικά στην Αφρική. Τα εμβόλια μπορούν να προφυλάξουν τον πληθυσμό αυτών των χωρών όπου το ποσοστό εμβολιασμού τους δεν ξεπερνά το 6,5% και η μείωση της διασποράς του ιού περιορίζει τη δυνατότητά του να μεταλλάσσεται διαρκώς.