Κορωνοϊός: Βαρόμετρο ο Σεπτέμβριος για τον «Κένταυρο»

Καθώς διανύονται οι τελευταίες ημέρες του Αυγούστου -του τρίτου κατά σειρά με τον κορωνοϊό παρόντα μεν, αλλά όχι πια κυρίαρχο στη ζωή μας-, στο προσκήνιο εισέρχεται και πάλι ο σχεδιασμός για τη φθινοπωρινή διαχείριση της λοίμωξης COVID-19. Η επιδημιολογική εικόνα της χώρας μετά την έξαρση που καταγράφηκε τον Ιούλιο είναι πολύ καλή, επιτρέποντας ανάλογη πρόγνωση και για τον Σεπτέμβριο. Ωστόσο, ο μήνας αυτός θα είναι σημαντικός για την εξέλιξη της πανδημίας, καθώς κατά τη διάρκειά του θα αποτυπωθούν η κινητικότητα του κορωνοϊού στα σχολεία, αλλά και η δυναμική της υποπαραλλαγής ΒΑ.2.75, γνωστής ως «Κένταυρος», που βρίσκεται ήδη στο μικροσκόπιο των ειδικών.

Το «δώρο της επιστήμης για την αναχαίτιση της πανδημίας του κορωνοϊού», όπως χαρακτήριζαν οι ειδικοί τα εμβόλια τον χειμώνα του 2020 όταν αυτά διατέθηκαν για πρώτη φορά στους πολίτες, παραμένει σταθερά στο επίκεντρο της στρατηγικής για τη διαχείριση της πανδημίας. Ο αγώνας δρόμου των φαρμακευτικών εταιρειών για την ανάπτυξη επικαιροποιημένων, βελτιωμένων εμβολίων που να στοχεύουν στις παραλλαγές του κορωνοϊού συνεχίζεται με αμείωτη ένταση.

Την περασμένη Δευτέρα η Ρυθμιστική Αρχή Φαρμάκων του Ηνωμένου Βασιλείου (MHRA) ενέκρινε το διδύναμο εμβόλιο της αμερικανικής φαρμακευτικής Μoderna, το οποίο παρέχει προστασία έναντι του αρχικού στελέχους του κορωνοϊού καθώς και έναντι της μετάλλαξης Omicron. Η εν λόγω Αρχή παρέθεσε επίσης μια πρώτη ανάλυση, σύμφωνα με την οποία το εμβόλιο δημιουργεί καλή ανοσοαπόκριση και έναντι των υποπαραλλαγών BA.4 και BA.5 της Omicron. Πλέον αναμένεται από τη βρετανική Κοινή Επιτροπή για τον Εμβολιασμό και την Ανοσοποίηση (JCVI) η σύσταση για τη χορήγηση του νέου εμβολίου στον πληθυσμό της χώρας - σημειωτέον, είναι η πρώτη χώρα που ενέκρινε επικαιροποιημένο εμβόλιο.

Τα νέα εμβόλια

Στο πλαίσιο αυτό, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων (ΕΜΑ) αναμένεται να εγκρίνει τα εμβόλια που θα περιέχουν τη μετάλλαξη Omicron, ενώ έχει ξεκινήσει την κυλιόμενη αξιολόγηση του εμβολίου mRNA των φαρμακευτικών εταίρων Pfizer και BioNTech, που προστατεύει έναντι του αρχικού στελέχους του κορωνοϊού αλλά και έναντι των BA.4 και ΒΑ.5 της Omicron. «Συνεπώς αναμένονται δύο τύποι επικαιροποιημένων εμβολίων κατά του κορωνοϊού, εφόσον λάβουν έγκριση κυκλοφορίας από τις αρμόδιες ρυθμιστικές αρχές.

Σε πρώτη φάση, περίπου τον Νοέμβριο, αναμένονται τα εμβόλια για το αρχικό στέλεχος του κορωνοϊού και τη μετάλλαξη Omicron και θα ακολουθήσουν στο τέλος του έτους ή στις αρχές του επόμενου τα ακόμα πιο επικαιροποιημένα εμβόλια για τις υποπαραλλαγές BA.4 και ΒΑ.5 της Omicron», εξηγεί ο καθηγητής. Με βάση το χρονοδιάγραμμα της διάθεσής τους, μέσω του ευρωπαϊκού μηχανισμού στήριξης θα προμηθευτεί τα εμβόλια και η Ελλάδα.

Οι επιστήμονες βεβαίως επαναλαμβάνουν σε όλους τους τόνους ότι τα υπάρχοντα εμβόλια παρέχουν υψηλή προστασία έναντι της σοβαρής νόσησης και όσοι ανήκουν σε ομάδα υψηλού κινδύνου πρέπει να λάβουν τη δεύτερη αναμνηστική δόση, χωρίς να την παραλείπουν, αναμένοντας τα επικαιροποιημένα εμβόλια. Ωστόσο, από τον περασμένο Απρίλιο που άνοιξε η πρόσβαση στον εμβολιασμό για τα άτομα ηλικίας άνω των 60 χρόνων, έχει εμβολιαστεί λιγότερο από το 20% αυτής της πληθυσμιακής ομάδας.

«Με τα επικαιροποιημένα εμβόλια ελπίζεται να μειωθούν η μολυσματικότητα και η μεταδοτικότητα του κορωνοϊού. Σε ό,τι αφορά την αποτελεσματικότητα έναντι σοβαρής νόσησης, δεν αναμένεται καμία αλλαγή. Τα εμβόλια που ήδη διατίθενται μας προστατεύουν πολύ αποτρέποντας τη σοβαρή λοίμωξη COVID-19. Γι’ αυτό καλούμε όλους όσοι ανήκουν στην ηλικιακή ομάδα άνω των 60 χρόνων και όσους ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες, ανεξάρτητα από την ηλικία, λόγω διαφόρων νοσημάτων να εμβολιαστούν αμέσως. Δεν έχει νόημα άνθρωποι που κινδυνεύουν να νοσήσουν σοβαρά εφόσον μολυνθούν, να περιμένουν δυο-τρεις μήνες ή και περισσότερο για να εμβολιαστούν με τα επικαιροποιημένα εμβόλια. Επείγει να θωρακιστούν τώρα με τα υπάρχοντα εμβόλια», τονίζει ο κ. Ευάγγελος Μανωλόπουλος, υπενθυμίζοντας ότι βαθμιαία ελαττώνεται η ανοσία που παρέχουν τα εμβόλια, ιδίως στους ηλικιωμένους. Θετικό θεωρείται πάντως ότι καταγράφεται κινητικότητα, έστω και χαμηλή, προς τα εμβολιαστικά κέντρα. Σύμφωνα με το υπουργείο Υγείας, μέσα στον Αύγουστο εμβολιάζονται περίπου 5.000 άτομα την ημέρα.

Aναμνηστικές δόσεις

Ο καθηγητής Φαρμακολογίας και Φαρμακογονιδιωματικής επισημαίνει ότι τα άτομα ηλικίας άνω των 60 χρόνων και οι ευπαθείς ομάδες λόγω νοσημάτων που έχουν λάβει την πρώτη αναμνηστική δόση εμβολίου πρέπει να λάβουν και τη δεύτερη αναμνηστική έπειτα από τέσσερις μήνες. Οσοι δηλαδή έχουν εμβολιαστεί με την πρώτη αναμνηστική δόση μέχρι και τον Απρίλιο, συστήνεται να σπεύσουν τώρα στα εμβολιαστικά κέντρα και να θωρακιστούν για τους επόμενους μήνες.

Στην περίπτωση νόσησης με λοίμωξη COVID μετά την πρώτη αναμνηστική δόση, η ανάγκη για τη δεύτερη δόση παραμένει για τα άτομα άνω των 60 χρόνων σε χρονικό διάστημα επίσης τεσσάρων μηνών από τη νόσηση. Για τα άτομα ηλικίας κάτω των 60 χρόνων η σύσταση διαφοροποιείται, καθώς τους δίνεται μεν πρόσβαση στο εμβόλιο, αλλά υπογραμμίζεται η ανάγκη επικοινωνίας με τον προσωπικό τους γιατρό που θα αξιολογήσει συνολικά το ιστορικό τους και τον κίνδυνο που διατρέχουν. Σε κάθε περίπτωση, από τον Νοέμβριο και μετά που θα αρχίσουν να γίνονται οι παραλαβές των επικαιροποιημένων εμβολίων, θα επικαιροποιηθούν και οι συστάσεις της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών για τη θωράκιση του πληθυσμού.

Οι ηλικιωμένοι αποτελούν σταθερά τα θύματα της πανδημίας. Οι θάνατοι που καταγράφονται αφορούν στη συντριπτική τους πλειονότητα ανθρώπους των 80 χρόνων, οι οποίοι δίνουν σκληρή, αλλά τελικά άνιση μάχη με τη λοίμωξη COVID που απορρυθμίζει τον οργανισμό τους, επιδεινώνει τα υπάρχοντα νοσήματα και τους οδηγεί στη ΜΕΘ.

«Την τελευταία εβδομάδα καταγράφηκε μείωση στους θανάτους, καθώς συνεχίζονται η αποκλιμάκωση της πανδημίας και η πτωτική τάση στους σκληρούς δείκτες. Καταλήγουν ημερησίως 30-35 άνθρωποι, έναντι 50 που είχαμε την αμέσως προηγούμενη εβδομάδα. Οι περισσότεροι είναι άνω των 80 χρόνων ή πάσχουν από αιματολογικές και άλλες κακοήθειες. Η στρατηγική μας πλέον πρέπει να στοχεύσει σε αυτό τον πληθυσμό. Αυτοί πρέπει να προστατευτούν από τη σοβαρή λοίμωξη, όλοι οι άλλοι στην πλειονότητά τους νοσούν ήπια εφόσον έχουν εμβολιαστεί. Η δεύτερη αναμνηστική δόση θα τους προσφέρει επιπλέον θωράκιση», υπογραμμίζει ο καθηγητής Πνευμονολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης, Νίκος Τζανάκης.

Τα σχολεία

Η επιστροφή περίπου 1,2 εκατομμυρίου μαθητών στις σχολικές αίθουσες στα μέσα Σεπτεμβρίου, καθώς και η κινητικότητα και αλληλεπίδραση των παιδιών μέσα στο οικογενειακό τους περιβάλλον θεωρείται βέβαιο ότι θα αφήσουν αποτύπωμα στους ευάλωτους λόγω νοσημάτων και στους ηλικιωμένους εάν δεν υψωθεί τείχος ασφαλείας γύρω τους. «Η μολυσματικότητα και η μεταδοτικότητα του κορωνοϊού πιθανότατα θα αυξηθούν από τον Οκτώβριο και λόγω της λειτουργίας των σχολείων και λόγω του συγχρωτισμού σε κλειστούς χώρους. Υπό τον όρο ότι δεν θα υπάρξει νέα μετάλλαξη και θα κινούμαστε στο γνώριμο πεδίο των υποπαραλλαγών της Οmicron, αναμένεται αύξηση των κρουσμάτων.

Το στοίχημα και φέτος θα είναι να μη μεταδίδεται ο κορωνοϊός από τα παιδιά στους ηλικιωμένους της οικογένειας. Η θωράκιση των ηλικιωμένων με όλες τις δόσεις είναι η βασική γραμμή άμυνας. Σημαντικό είναι επίσης η επαφή τους με τα παιδιά να γίνεται με προσοχή και με τήρηση των μέτρων προστασίας», σημειώνει ο κ. Τζανάκης και αναφέρει ενδεικτικά ότι μετά την επιστροφή από τις διακοπές καλό είναι να αποφεύγεται για τρεις ημέρες η επαφή των νεότερων με τα μεγαλύτερα σε ηλικία μέλη της οικογένειας, και όταν αυτή γίνεται να προηγείται αρνητικό τεστ κορωνοϊού.

«Οι ηλικιωμένοι και οι ευάλωτοι αμέσως μόλις μολυνθούν πρέπει να λαμβάνουν αντι-ιική θεραπεία. Να υπενθυμίσω και τη δυνατότητα που έχει δοθεί για την προφυλακτική αγωγή με μονοκλωνικά αντισώματα σε συγκεκριμένες ομάδες ευπαθών, υπό την προϋπόθεση ότι δεν έχουν μολυνθεί και νοσήσει. Τα εμβόλια και τα φάρμακα μας επιτρέπουν να αντιμετωπίζουμε πια διαφορετικά, πολύ πιο σθεναρά και αποτελεσματικά τον κορωνοϊό», λέει ο κ. Τζανάκης.

Το υγειονομικό πρωτόκολλο που θα ισχύσει στα σχολεία αναφορικά με τον κορωνοϊό θα επηρεάσει την πορεία της πανδημίας. Η απόφαση για το πρωτόκολλο θα ληφθεί, όπως κάθε φορά, από την Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων και θα συσχετιστεί με την επιδημιολογική εικόνα των επόμενων εβδομάδων.

Η τάση, πάντως, που κυριαρχεί στις Ηνωμένες Πολιτείες αποδεσμεύει τους πολίτες πλέον από την καραντίνα όταν μολύνονται και ενισχύει τη χρήση μάσκας στις δραστηριότητες του ατόμου που συνεχίζονται κανονικά. Δίνοντας μια πρώτη εικόνα για τα υπό συζήτηση μέτρα προστασίας των μαθητών, η καθηγήτρια Επιδημιολογίας της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ), Θεοδώρα Ψαλτοπούλου, ανέφερε σε τηλεοπτικές συνεντεύξεις της ότι «έπειτα από δυόμισι χρόνια με κορωνοϊό, το πιθανότερο σενάριο είναι να δοθεί η δυνατότητα στα παιδιά όπως και στους ενηλίκους μέσα στο σχολείο να φορέσουν ή να μη φορέσουν τη μάσκα».

Σε ανάλογο μήκος κύματος και ο καθηγητής Τζανάκης επισημαίνει: «Εχω εμπιστοσύνη στην επιτήρηση και το testing που θα κάνουν οι γονείς στους μαθητές, στα παιδιά τους, είτε είναι υποχρεωτικό είτε όχι. Θεωρώ πως τα δύο προηγούμενα χρόνια διαμόρφωσαν τη σωστή συμπεριφορά πολλών έναντι του κορωνοϊού. Οι γονείς θέλουν να προστατεύουν τα παιδιά τους και αυτό ξέρουν ότι θα γίνει με συγκεκριμένους τρόπους».

O «Κένταυρος»

Ενώ η Ελλάδα, όπως και άλλες ευρωπαϊκές χώρες, παρακολουθεί την αποκλιμάκωση της πανδημίας και αναμένει την ύφεση των κρουσμάτων κορωνοϊού που προκαλούνται από την υποπαραλλαγή BA.5 της Omicron, οι ειδικοί βρίσκονται σε επιφυλακή παγκοσμίως για το τι θα ακολουθήσει. Η υποπαραλλαγή της Omicron, BA.2.75, ή «Κένταυρος» (Centaurus), αυξήθηκε γρήγορα στην Ινδία, έχει εντοπιστεί σε αρκετές χώρες και παραμένει ακόμη άγνωστος ο ρόλος της τους επόμενους μήνες.

Κάποιοι επιστήμονες κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, ενώ άλλοι λένε ότι ίσως και να μην εξαπλωθεί ευρέως. Ομάδα καθηγητών της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ συνόψισε την περασμένη Τετάρτη τα διαθέσιμα δεδομένα όπως αυτά δημοσιεύτηκαν πρόσφατα στο έγκριτο διεθνές επιστημονικό περιοδικό «Nature».

Η υποπαραλλαγή BA.2.75 έχει ανιχνευτεί σε περισσότερες από 20 χώρες παγκοσμίως, αυξάνεται όμως γρήγορα, κυρίως στην Ινδία. Ερευνητές εκεί έχουν αναλύσει την αλληλουχία σε περισσότερα από 1.000 δείγματα από τον Μάιο. Τα δεδομένα καταδεικνύουν ότι περίπου τα 2/3 των νέων κρουσμάτων στη χώρα προκαλούνται τώρα από την «Κένταυρος». Το ερώτημα για το οποίο αναζητούν απάντηση οι ειδικοί είναι αν η ΒΑ.2.75 θα έχει πλεονέκτημα μετάδοσης έναντι της ΒΑ.5 που κυριαρχεί εκτός Ινδίας και αν μπορεί να γίνει η επόμενη κυρίαρχη υποπαραλλαγή.

Μια σειρά μελετών έχει δείξει ότι οι δύο παραλλαγές, η ΒΑ.5 και η ΒΑ.2.75, έχουν περίπου παρόμοιες ικανότητες να αποφεύγουν την ανοσία, φυσική και διά εμβολιασμού. Αυτό υποδηλώνει ότι η υποπαραλλαγή «Κένταυρος» μπορεί να μην ωθήσει τα κρούσματα σε πολύ υψηλότερα επίπεδα εκτός Ινδίας, τουλάχιστον όχι όσο η ανοσία του πληθυσμού είναι υψηλή και προτού η παραλλαγή εμφανίσει πολλές επιπλέον μεταλλάξεις. Εργαστηριακές μελέτες που δημοσιεύτηκαν πολύ πρόσφατα (κυρίως ως προδημοσιεύσεις) στηρίζουν αυτή την άποψη.

Από τα δεδομένα στην Ινδία δεν φαίνεται ακόμη πως η «Κένταυρος» αυξάνει τα ποσοστά νοσηλείας ή θανάτων. Θεωρείται ότι η υβριδική ανοσία, δηλαδή τα υψηλά ποσοστά εμβολιασμού και η προηγούμενη μόλυνση, παρέχει προστασία και θα κρατήσει σε μεγάλο βαθμό τους ανθρώπους εκτός νοσοκομείων.

Και ενώ όμως η BA.2.75 δεν έχει εξαπλωθεί ευρέως έως τώρα, θα μπορούσε να το κάνει στη συνέχεια. Ορισμένες αλληλουχίες της BA.2.75 περιλαμβάνουν μια μετάλλαξη που βρέθηκε και στη ΒΑ.5 και ονομάζεται L452R, η οποία θα μπορούσε, δυστυχώς, να αυξήσει την ικανότητα της υποπαραλλαγής για επαναλοιμώξεις.