Κορωνοϊός: Η ανατριχιαστικά προφητική λογοτεχνία...
Πέντε βιβλία αποδεικνύονται σήμερα δυστοπικά επίκαιρα όπως το «Δεκαήμερο» του Βοκάκιου που μας προτείνει τον έρωτα ως το απόλυτο αντίδοτο στην πανώλη που είχε χτυπήσει τον 14ο αιώνα την Ιταλία
Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη
Οσο κι αν νομίζαμε ότι η νέα χιλιετία δεν θα γνωρίσει πολέμους και ιούς, διαψευστήκαμε πλήρως: η νέα πανδημία του κορωνοϊού δείχνει να αγνοεί την τεχνολογική εξέλιξη και την πρόοδο, αλλά και να προσπερνά σύνορα, λαούς και χώρες. Ο ρυθμός εξάπλωσης και ο τρόπος μετάδοσής της φέρνουν μάλιστα στον νου εικόνες από άλλες εποχές -από τη μεσαιωνική πανώλη στην Ιταλία ή την αντίστοιχη του Λονδίνου, την ισπανική γρίπη ή τη φυματίωση-, που ενέπνευσαν μερικές από τις πιο συναρπαστικές σελίδες της λογοτεχνίας.
Στις περιγραφές των βιβλίων που πλέον θεωρούνται κλασικά συνέβαλε και η δαιμονική λογοτεχνική φαντασία, που τώρα δείχνει να επιβεβαιώνεται από μια εξίσου μυθιστορηματική πραγματικότητα. Αρκεί να ανατρέξει κανείς στο «Δεκαήμερο» του Βοκάκιου, ο οποίος έγραψε ερωτικές ιστορίες ως απάντηση στην πανώλη που είχε χτυπήσει τον 14ο αιώνα την Ιταλία, ή να ξεφυλλίσει την «Πανούκλα» του Καμύ για να δει σκηνές από όλα όσα μας περιβάλλουν σήμερα. Ακόμα και ο δαιμόνιος Στίβεν Κινγκ με το «Κοράκι» του, που μιλά για την επιδημία γρίπης, δεν μπορούσε να διανοηθεί αυτό που έμελλε να συμβεί, αποδεικνύοντας ότι η δική μας Αποκάλυψη τελικά έχει να κάνει με έναν σύγχρονο ιό της γρίπης.
«Το Δεκαήμερο»: Μαθήματα θάρρους και αντοχής από τον Βοκάκιο
Δεν είναι τυχαίο ότι η έκδοση του «Δεκαήμερου» του Βοκάκιου έχει εξαντληθεί από τα περισσότερα βιβλιοπωλεία όλου του πλανήτη εξαιτίας της μεγάλης ζήτησης που παρουσιάζει τις τελευταίες ημέρες.
Ο κόσμος που ξέρει ότι ο σπουδαίος συγγραφέας άλλαξε την ιστορία της λογοτεχνίας με τα διηγήματά του, γραμμένα με τη ζωντάνια και την παραστατικότητα του προφορικού λόγου, ως απάντηση στην επιδημία που χτυπούσε την πανέμορφη χώρα του, έσπευσε να προμηθευτεί τον πολύτιμο τόμο όπου ο δαιμόνιος μαθητής του Πετράρχη δίνει μαθήματα θάρρους και αντοχής. Οπως μας λέει ο ίδιος ο Βοκάκιος στην εισαγωγή του βιβλίου, οι φανταστικές ιστορίες που περιγράφει είναι βασισμένες σε περιστατικά που έζησε και άκουσε από κοντά το 1348, δηλαδή τη χρονιά που η πανώλη χτύπησε την πόλη της Φλωρεντίας.
Μπροσούρα του 1920 με οδηγίες επιβίωσης την εποχή της εξάπλωσης της φυματίωσης
Ως έναρξη της αφήγησης του «Δεκαήμερου» θεωρείται η πρώτη μέρα που ενέσκηψε η επιδημία, με τις ιστορίες να εκτείνονται όλες αυτές τις δέκα ημέρες που κρατάει το κακό. Ηταν τέτοια η καταστροφική μανία της μάλιστα που τα νεκροταφεία δεν έφταναν για να θάβουν τους νεκρούς, με αποτέλεσμα τα πτώματα να στοιβάζονταν στα αμπάρια τεράστιων καραβιών, σαν τα εμπορεύματα.
Ηταν όμως τότε ακριβώς που ο Βοκάκιος βάζει δέκα νέους και νέες να φύγουν λίγο έξω από την πόλη και να απομονωθούν σε έναν πύργο αφηγούμενοι διάφορα τραγελαφικά περιστατικά και εξυμνώντας ουσιαστικά τον έρωτα. Ετσι, αποδεικνύει ότι τίποτα, ούτε καν ο φόβος του θανάτου, δεν είναι ικανό να ανακόψει τη φόρα της ζωής: «Η θανατηφόρα πανούκλα, που έχει περάσει τώρα πια, μα που η θύμησή της είναι τόσο θλιβερή για όσους έχουν δει ή έχουν πληροφορηθεί το ρήμαγμα που έχει κάνει - αυτή είναι η προμετωπίδα του βιβλίου μου.
Ομως δεν θα ’θελα η φρίκη να σας εμποδίσει να προχωρήσετε. Μη νομίζετε πως τούτο το ανάγνωσμα θα συνεχιστεί μέσα στα δάκρυα και τους στεναγμούς. Ο βραχνάς της αρχής; Φανταστείτε ένα βουνό, που οι κακοτράχαλες πλαγιές του ορθώνονται μπροστά στους ταξιδιώτες, μα εκεί πλάι απλώνεται ένας κάμπος, που η ομορφιά του θέλγει και μαγεύει τόσο περισσότερο όσο δυσκολότερο ήταν το σκαρφάλωμα και το κατηφόρισμα. Αν η θλίψη γειτονεύει με την ευθυμία, οι συμφορές σκορπούν σαν έρχεται η χαρά» (μτφ. Κοσμά Πολίτη, εκδόσεις Γιοβάνη).
«Η Πανούκλα», Αλμπέρ Καμύ: Οι άνθρωποι μετριούνται από τις σιωπές και τις πληγές τους
Τίποτα δεν μένει όρθιο όταν ξεσπάει στην πόλη η πανούκλα: μια ολόκληρη πόλη σε καραντίνα, άνθρωποι απομονωμένοι στα σπίτια τους, υποχρεωμένοι να ζουν κάθε μέρα το ίδιο σενάριο, εκατομμύρια αιχμάλωτοι σε ειδικούς χώρους απομόνωσης και ένας ολόκληρος κόσμος μοιάζει να έχει χτυπηθεί ολοκληρωτικά από την επιδημία της βουβωνικής πανώλης που έχει απλωθεί πια παντού.
Κλείσιμο
Παρότι η αρρώστια αποκτά συμβολικές διαστάσεις, ακριβώς επειδή το βιβλίο δημοσιεύτηκε το 1947, τη στιγμή που είχε επικρατήσει στην Ευρώπη ο φασισμός, οι περιγραφές της ασθένειας είναι τόσο ακριβείς που έχουν μεγάλες αναλογίες με το σήμερα: οι άνθρωποι μετριούνται πλέον από τις σιωπές τους, από τις αποστάσεις που κρατάνε ο ένας από τον άλλον και από τις βαθιές τους πληγές - τις απώλειες και τους αγαπημένους που άφησαν πίσω: «Στα μέσα εκείνης της χρονιάς ήταν που έπιασε ένας δυνατός άνεμος, που φυσούσε για πολλές μέρες μέσα στη χτυπημένη από την πανούκλα πόλη. Τον άνεμο τον φοβούνται ιδιαίτερα οι κάτοικοι του Οράν, γιατί δεν συναντά κανένα φυσικό εμπόδιο πάνω στο οροπέδιο που είναι χτισμένη η πόλη, κι έτσι χιμάει μ’ όλη του τη μανία μέσα στους δρόμους. Μετά απ’ αυτούς τους ατέλειωτους μήνες, που ούτε μια σταγόνα νερό δεν είχε δροσίσει την πόλη, το Οράν ήταν σκεπασμένο με μια γκρίζα σκόνη που ξεφλούδιζε στο φύσημα του ανέμου.
Κι ο άνεμος σήκωνε κύματα σκόνης και χαρτιών που τυλίγονταν στα πόδια των σπάνιων πια περαστικών. Τους έβλεπες πια να διασχίζουν βιαστικοί τους δρόμους, γερμένοι μπροστά, φράζοντας μ’ ένα μαντίλι ή με το χέρι τους το στόμα. Το βράδυ, αντί οι άνθρωποι να μαζεύονται πολλοί μαζί προσπαθώντας να παρατείνουν τη διάρκεια αυτών των ημερών που καθεμιά τους μπορούσε να είναι κι η τελευταία γι’ αυτούς, συναντούσες μικρές ομάδες ατόμων που βιάζονταν να γυρίσουν στο σπίτι τους. Ετσι, για μερικές μέρες, την ώρα του σούρουπου, που έπεφτε γρηγορότερα αυτή την εποχή, οι δρόμοι ήταν έρημοι και μόνος ο άνεμος θρηνολογούσε ανάμεσά τους ασταμάτητα» (μτφ. Αγγελικής Τατάνη, εκδόσεις Γράμματα).
Γκραβούρα του 1889 στη γαλλική «Le Troupier» με τη γρίπη να απειλεί ολόκληρη την Ευρώπη και να γίνεται σήμερα τραγικά επίκαιρη
«Περί τυφλότητος», Ζοζέ Σαραμάγκου: «Προσοχή, η κυβέρνηση λυπάται που...»
Ενώ όλα φαίνονται φυσιολογικά και ωραία, ξαφνικά ένας νέος άνθρωπος χάνει το φως του περιμένοντας να περάσει το φανάρι, αλλά δεν είναι ο μόνος. Σταδιακά οι περισσότεροι κάτοικοι της φανταστικής πόλης που περιγράφει ο σπουδαίος νομπελίστας συγγραφέας αρχίζουν να τυφλώνονται, με αποτέλεσμα η κυβέρνηση να παίρνει ειδικά μέτρα για την απομόνωση του ενός από τον άλλον.
Η τύφλωση οφείλεται σε μια ανεξήγητη ασθένεια που σταδιακά αφανίζει τον πληθυσμό. Και ενώ όλοι μπαίνουν σε καραντίνα, τα ερωτήματα που προκύπτουν είναι αμείλικτα: Τι θα γίνει με την επάρκεια τροφίμων και την κίνηση στους δρόμους; Θα αντέξει το δίκτυο, η παροχή ρεύματος ή νερού; Θα αρρωστήσουν τα κατοικίδια και ποιος θα τα φροντίσει; Εικόνες που εύλογα φέρνουν στον νου την παρούσα κατάσταση.
Το βιβλίο του Ζοζέ Σαραμάγκου έχει μάλιστα μεταφερθεί στον κινηματογράφο από τον Φερνάντο Μεϊρέγιες με τον ίδιο τίτλο και με πρωταγωνιστές την Τζούλιαν Μουρ και τον Μαρκ Ράφαλο. Παρότι και εδώ το μήνυμα είναι συμβολικό και αφορά την πολιτική, η μεταφορική αναλογία είναι παραπάνω από ακριβής και ο Πορτογάλος συγγραφέας μοιάζει να είναι προφητικός - ειδικά όσον αφορά τα μέτρα που λαμβάνονται ή καλούνται να ληφθούν: «Προσοχή, προσοχή, προσοχή.
Η κυβέρνηση λυπάται που αναγκάστηκε ν’ ασκήσει αποφασιστικά αυτό που θεωρεί δικαίωμα και καθήκον της, να προφυλάξει δηλαδή με κάθε μέσο τον πληθυσμό ενώπιον της κρίσης που αντιμετωπίζουμε, η οποία κατά τα φαινόμενα μπορεί να προσδιοριστεί ως ένα είδος επιδημικού ξεσπάσματος τυφλότητας, που προσωρινά περιγράφεται ως λευκή πληγή, ελπίζει ότι μπορεί να βασίζεται στον πατριωτισμό και τη συνεργασία όλων των πολιτών για να σταματήσουμε τη διάδοση της μολυσματικής νόσου [...]
Η απόφαση να συγκεντρώσουμε στο ίδιο μέρος τους πληγέντες, και σε κοντινό μέρος, ξεχωριστό όμως, αυτούς που βρέθηκαν σε κάποιου είδους επαφή μαζί τους πάρθηκε κατόπιν σοβαρής και ωρίμου σκέψεως. Η κυβέρνηση έχει πλήρη συνείδηση των καθηκόντων της και αναμένει ότι αυτοί στους οποίους απευθύνεται το μήνυμα αυτό, θα αναλάβουν επίσης, ως ευσυνείδητοι πολίτες που οφείλουν να είναι, τις ευθύνες που τους αντιστοιχούν, λαμβάνοντας υπόψη τους ότι η απομόνωση στην οποία τώρα βρίσκονται συνιστά πράξη αλληλεγγύης προς το υπόλοιπο του έθνους μας» (μτφ. Αθηνάς Ψυλλιά, εκδόσεις Καστανιώτη).
«Το Κοράκι»: Η σύγχρονη Αποκάλυψη του Στίβεν Κινγκ
Το διάσημο βιβλίο του συγγραφέα των αξεπέραστων θρίλερ παραμένει ένα από τα μπεστ σέλερ του διεθνώς, ειδικά τώρα: γραμμένο μόλις το 1978, μοιάζει να έχει προβλέψει τι μέλλει να συμβεί στον δικό μας αιώνα, καθώς η ιστορία που περιγράφει αφορά μια επιδημία γρίπης η οποία εξαπλώνεται με ταχύτατους ρυθμούς, είναι τρομερά κολλητική και απειλεί να σκοτώσει το σύνολο του πληθυσμού.
Εχοντας περάσει από διάφορα στάδια της σούπερ γρίπης οι ελάχιστοι επιζώντες που πρωταγωνιστούν στο βιβλίο προσπαθούν να ανασυντάξουν τις δυνάμεις τους για να αντιμετωπίσουν την αρρώστια, αλλά και να μπορέσουν να θάψουν τους νεκρούς τους - και όπως συμβαίνει στις περισσότερες περιπτώσεις, μοιράζονται στα δύο.
Γκραβούρα του 1901 στη γαλλική «Le Petit Journal» με μια πειραματική θεραπεία κατά της φυματίωσης που μάστιζε την Ευρώπη
Πολλοί είχαν κατηγορήσει τον Κινγκ ότι με το βιβλίο αυτό περιγράφει μια ανήκουστη δυστοπία, με τον ίδιο να απαντά ότι αυτή είναι η εικόνα που έχει για τη σύγχρονη Αποκάλυψη. Πού να ξέραμε ότι κάποτε θα δικαιωνόταν με τον χειρότερο τρόπο (το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Λιβάνη σε μετάφραση Λύο Καλοβυρνά).
«Η πανούκλα στο Λονδίνο», Ντάνιελ Ντεφόου: Τότε που «ο θάνατος τους συμφιλίωνε όλους»
Ποιος θα το έλεγε ότι ο διάσημος συγγραφέας του «Ροβινσώνα Κρούσου», στον αντίποδα του βιβλίου που έφερε χαρά σε όλες τις ηλικίες, θα έγραφε ένα ζοφερό βιβλίο για την πανούκλα που είχε χτυπήσει όχι μόνο την πρωτεύουσα της Αγγλίας, αλλά σχεδόν όλη τη χώρα το 1665-1666.
Ο Ντεφόου όχι μόνο περιγράφει παραστατικά τα πραγματικά γεγονότα δίνοντας ένα πολύ ζωντανό πορτρέτο της πόλης τη στιγμή της αρρώστιας, αλλά προσφέρει και επιστημονικές εξηγήσεις, βασισμένες σε ανάλογα συμπεράσματα από την έρευνα που είχε πραγματοποιήσει σε αρχεία, σε χρονικά της εποχής και σε προφορικές μαρτυρίες, προκειμένου να ανασυνθέσει όλο το σκηνικό. Πολύ παραστατικά ο συγγραφέας περιγράφει πώς οι οικογένειες αναγκάζονταν να στερηθούν ο ένας τον άλλον καθώς έμπαιναν σε καραντίνα μόλις κάποιο μέλος αρρώσταινε ή πώς οι Αρχές έπρεπε να μαζεύουν τα πτώματα τη νύχτα, κρυφά, για να μην τρομάζουν περισσότερο τον ήδη πανικόβλητο κόσμο.
Η αρρώστια είχε φτάσει στην Αγγλία από τα εμπορεύματα από την Ολλανδία και επειδή είχε πλούσια εξαγωγική δραστηριότητα απλώθηκε εύκολα σε όλο τον κόσμο. Οι πάντες κολλούσαν από τα πάντα: από τα ρούχα, την αναπνοή, ακόμα και τον αέρα. Ωστόσο, παρά το ζοφερό κλίμα, ο συγγραφέας μεταφέρει τελικά ένα καθολικό μήνυμα ελπίδας: «Η άμεση προοπτική του θανάτου συμφιλίωνε τους ανθρώπους, η απειλή του θανάτου ήταν αρκετή να εξαλείψει όλες τις έχθρες και τον θυμό τους και να τους κάνει να δούνε με διαφορετική ματιά, απ’ ό,τι βλέπανε πριν τα πράγματα γύρω τους. Ο θάνατος τους συμφιλίωνε όλους» (μτφ. Τάσου Συμεωνίδη, εκδόσεις Κριτική).
