Κορωνοϊός: 15 συμβουλές ψυχικής υγείας για τον κατ' οίκον περιορισμό
Κορωνοϊός - Ψυχική υγεία: Ποιες είναι οι σκέψεις που πρέπει να αποφεύγουμε για το διάστημα που παραμένουμε κλεισμένοι στο σπίτι - Ένας 15λογος οδηγιών για καλύτερη ζωή εντός, ενώ εκτός μαίνεται η επιδρομή του ιού
Βασίλης Τσακίρογλου
Τις δύσκολες μέρες που διανύουμε, με την απειλή του κορωνοϊου να ρίχνει τη σκιά της στη ζωή μας και τα μέτρα για την αντιμετώπιση της πανδημίας να έχουν αλλάξει ριζικά την καθημερινότητά μας, είναι εξαιρετικά σημαντικό να προστατέψουμε την ψυχοπνευματική μας ισορροπία το ίδιο σθεναρά με την υγεία του σώματός μας.
Καθώς προσπαθούμε λοιπόν να προσαρμοστούμε στις ανώμαλες συνθήκες του κατ' οίκον εγκλεισμού και στη νέα πραγματικότητα, καλό θα ήταν να αποφεύγουμε ορισμένες σκέψεις που μπορεί να δυσκολέψουν τη ζωή μας μέσα στο σπίτι, να επιβαρύνουν τις σχέσεις μας με τους γύρω μας και να βλάψουν την ψυχική μας υγεία.
Ακολουθεί ένας 15λογος οδηγιών για καλύτερη ζωή εντός, ενώ εκτός μαίνεται η επιδρομή του ιού. Ποιος είναι αυτός που συνέταξε τον 15λογο οδηγιών/εντολών για μια καλύτερη ζωή εντός ενώ εκτός μαίνεται η επιδρομή του κορωνοϊού; Είναι άραγε κωδικοποιημένες συμβουλές, βασισμένες σε ερευνητική και κλινική εμπειρία ειδικών επιστημόνων -όπως θα ήταν και το αναμενόμενο; Όχι, δεν είναι.
Ο παρών 15λογος προέκυψε ακριβώς από τη διαπίστωση ότι στην πλειονότητά τους οι ειδικοί επιστήμονες τελούν σε αμηχανία να ξεπεράσουν τον αιφνιδιασμό από την κολοσσιαία ανατροπή που έχει φέρει στην καθημερινότητα εκατομμυρίων ανθρώπων η πανδημία. Διαβάσαμε πολλούς σχετικούς οδηγούς, σε ελληνικά και ξένα ΜΜΕ. Κι αντί να αναμασήσουμε θεωρητικολογίες και ανεδαφικές προτροπές, οι οποίες συχνά εκφέρονται από έγκριτους και κατά τα άλλα αξιόλογους ψυχολόγους κ.λπ. επιλέξαμε να συντάξουμε το δικό μας κατάλογο με, τελείως πρακτικές, συμβουλές.
1. Να μη σκέφτεστε σαν άνθρωποι που βράζει το αίμα τους, δηλαδή σαν νέοι που δεν κρατιούνται με καμία δύναμη και καμία απαγόρευση. Να σκέφτεστε όπως οι ηλικιωμένοι -πάνω από όλα η ρουτίνα. (Και μην πείτε ότι συνήθως οι γηραιότεροι είναι οι πιο ξεροκέφαλοι και δεν κάθονται με τίποτα φρόνιμα, ακριβώς για να μη χαλάσουν τη ρουτίνα τους. Δεν είναι αυτό το θέμα μας). Το θέμα μας είναι να μην ακούτε αυτούς που συστήνουν να κάνετε πολλά και διάφορα μέσα στο σπίτι για να μένετε απασχολημένοι, να μην πλήξετε, να αποκρούσετε τις κρίσεις πανικού, να μη στραγγαλίσετε την πεθερά κ.λπ. Για παράδειγμα, εάν ποτέ έως τώρα δεν βρήκατε χρόνο να τακτοποιήσετε τη βιβλιοθήκη/ιματιοθήκη/αποθήκη σας, μην το κάνετε ούτε τώρα. Εάν είχατε συνδρομή στο Netlix και δεν ξέρετε ούτε πώς να μπείτε στο προφίλ σας, μην ασχοληθείτε ούτε τώρα. Εάν απαξιούσατε για τα like, τα post στο Facebook και τα stories στο Insta, δεν χρειάζεται να τα μάθετε τώρα. Κάτι τέτοια προξενούν ανεπιθύμητη διατάραξη των συνηθειών σας και στην πλέον λάθος στιγμή. Διότι δεν σας έκαναν να περνάτε καλά πριν και, κατά πάσα πιθανότητα, δεν θα σας κάνουν να περάσετε καλά τώρα. Αντιθέτως, εάν βρείτε έναν ρυθμό εκτελώντας τις ίδιες δραστηριότητες, στις ίδιες ώρες, κάθε ημέρα απαράλλαχτα, έχετε αυξημένες πιθανότητες να διασφαλίσετε την ψυχραιμία και την πνευματική/ψυχική σας γαλήνη.
2. Να μη σκέφτεστε την απαγόρευση κυκλοφορίας και να μην σκέφτεστε τρόπους να παρακάμψετε την απαγόρευση κυκλοφορίας. Άδικα σπαταλάτε ενέργεια. Το «Μένουμε Σπίτι» δεν υποκρύπτει αυταρχισμό, καταπίεση, θεωρίες συνωμοσίας κ.λπ. Μέχρι στιγμής τουλάχιστον, το «Μένουμε Σπίτι» είναι το μόνο αποδεδειγμένα αποτελεσματικό μέτρο για να μην καταστεί ανεξέλεγκτη η διάδοση της επιδημίας. Βέβαια, με βάση την εντολή Νο.1 και την προτροπή να μην αλλάξει κανείς συνήθειες, τι γίνεται εάν και πριν τον κορωνοϊό ήταν ένας ανεύθυνος ανεγκέφαλος, καθ' έξιν δήθεν ανυπότακτος στους περιορισμούς; Τι γίνεται στην περίπτωση που κάποιος ήταν νούμερο και ρεζίλης, έκανε πάρτι στην πυλωτή ενοχλώντας όλη τη γειτονιά κ.λπ; Θα πρέπει να συνεχίσει στο ίδιο μοτίβο, όπως τα ασυγκράτητα party animals των μπαλκονιών στο Παλαιό Φάληρο και αλλού; Όποιος έχει δίλημμα για το δέον πράξαι, ας μην κάνει τον κόπο να διαβάσει παρακάτω.
Κλείσιμο
3. Να μην σκέφτεστε ότι μένετε πίσω στο πρόγραμμα σωματικής άσκησης, ευεξίας κ.λπ. Να μη σκέφτεστε ότι από την περιορισμένη κινητικότητα θα ανέβει η χοληστερίνη, θα έχετε κυκλοφορικό πρόβλημα ή θα μειωθούν επικίνδυνα τα αποθέματα βιταμίνης D στον οργανισμό σας. Οι ενδεχόμενες βλάβες στην υγεία σας εξαιτίας του εγκλεισμού είναι απλώς αληθοφανή προσχήματα. Και τέλος πάντων δεν είναι αυτό το πιο σοβαρό από τα προβλήματά σας αυτή τη στιγμή. Λογικά οι περισσότεροι δεν είστε επαγγελματίες αθλητές, κι ακόμη λιγότερο πρωταθλητές. Και σίγουρα δεν ανήκετε στον κόσμο των φυτών, δεν είστε ούτε πανσέδες ούτε φίκοι ώστε να ανησυχείτε για την προβληματική και ανεπαρκή σας φωτοσύνθεση κατά το τρέχον διάστημα. Οι υγειονομικού τύπου ανησυχίες είναι απλώς προφάσεις, παιχνίδια του μυαλού. Είστε πολύ πιο έξυπνοι από τον κουτοπόνηρο δαίμονα μέσα στο κεφάλι σας. Ο οποίος δαίμων, μεταξύ άλλων παραλογισμών, σας ωθεί να ξοδεύετε τα λεφτά σας άκριτα και σπασμωδικά σε όργανα γυμναστικής τα οποία δεν πρόκειται ποτέ να χρησιμοποιήσετε.
4. Να μην σκέφτεστε ότι είστε μόνοι σας ή το πολύ με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειάς σας και άρα μπορείτε, χωρίς καμία παρεξήγηση, να παραμελήσετε την εμφάνισή σας και την ατομική σας φροντίδα. Ας συγχωρηθεί η αδιακρισία, αλλά θα πρέπει να αλλάζετε ρούχα και -εννοείται- να κάνετε μπάνιο ακόμη πιο τακτικά από ό,τι πριν. Η κατάθλιψη χτυπά την πόρτα κατά προτεραιότητα σε όσους αφήνονται να μαραθούν απεριποίητοι μέσα σε χιλιοτριμμένες φόρμες και στραβοπατημένες παντόφλες. Φρεσκάροντας το σώμα, φρεσκάρετε το μυαλό και την ψυχή σας.
5. Να μη σκέφτεστε ότι θα αποξενωθείτε από φίλους και γνωστούς. Να μην σκέφτεστε διαρκώς πως είστε υποχρεωμένοι να μαθαίνετε νέα τους και εκείνοι τα δικά σας. Οι άνθρωποι χάνονται ή βρίσκονται επειδή και όποτε το θέλουν, όχι επειδή μεσολαβούν λιμοί και καταποντισμοί. Άρα, όσο χρόνο σπαταλούσατε έως πριν από την κρίση στα social media, τόσο να σπαταλάτε και ενόσω οικουρείτε υποχρεωτικά λόγω της νόσου που σέρνεται τριγύρω. Κι εφόσον όλοι, λίγο πολύ, στο ίδιο καζάνι βράζουμε, τι νόημα έχει να ανταλλάσσονται επ' άπειρον γκρίνιες και κοινοτοπίες στο messenger; Εκτός εάν σκέφτεστε πως οφείλετε να φορτίσετε τους άλλους και να φορτιστείτε κι εσείς από την κοινή δυσφορία.
6. Να μη σκέφτεστε πώς θα γεμίσετε την ημέρα σας για να μην σπάσουν τα νεύρα σας, πώς να μην τρελαθείτε κ.λπ. Να μην σκέφτεστε ότι ο εγκλεισμός θα σας οδηγήσει στα ψυχοφάρμακα. Γιατί εάν το σκέφτεστε επίμονα, εμμονικά, στο τέλος θα τα καταφέρετε.
7. Να μη σκέφτεστε ούτε ότι «μια χαρά είμαστε κλεισμένοι στο σπιτάκι μας. Τίποτα δεν μας λείπει. Την έχω καταβρεί» κ.λπ. Μην καλλιεργείτε αυταπάτες. Είτε αισιόδοξες είτε ζοφερές, οι αυταπάτες είναι επιζήμιες. Τόσο σε επίπεδο κυβερνήσεων (Αλέξης έφα), όσο και σε επίπεδο ατόμων.
8. Να μην κάνετε σχέδια για το μέλλον, ούτε αισιόδοξα ούτε μαύρα κι άραχνα. Να μην σκέφτεστε ούτε τα σχέδια που κάνατε πριν ξεσπάσει η κρίση. Να μην σκέφτεστε ούτε πόσο ωραία ήταν πριν ούτε πόσο ωραία θα είναι μετά την κρίση. Να σκέφτεστε μόνο το τώρα. Όχι το τι θα κάνετε σε 6 μήνες ή πώς θα είναι ο κόσμος του χρόνου τέτοια μέρα, τι θα γίνει με την οικονομία της χώρας, της Ευρώπης, του κόσμου. Μην επιβαρύνετε την κατάστασή σας με προβλήματα για τα οποία δεν έχετε καμία αρμοδιότητα. Να σκέφτεστε σαν ο χρονικός σας ορίζοντας να φτάνει ως την επόμενη μία ώρα, άντε το επόμενο τρίωρο, το πολύ-πολύ. Δηλαδή συγνώμη: Και που κάνατε σχέδια πριν από έναν μήνα πχ, για το αν το Πάσχα θα πάτε στο βουνό ή τη θάλασσα, εάν θα φάτε σπληνάντερο ή θα σουβλίσετε ομοίωμα αρνιού από σόγια, τι καταφέρατε;
9. Να σκέφτεστε οτιδήποτε άλλο εκτός από τη στιγμή που θα τελειώσει ο εφιάλτης. Βγάλτε από το μυαλό σας την εικόνα της απελευθέρωσης, δεν σας βοηθάει σε τίποτα. Αντιθέτως, το να εστιάζετε διαρκώς στο τέλος της κρίσης το κάνει να φαίνεται όλο και πιο μακρινό, όλο και πιο άπιαστο σε σχέση με την τρέχουσα πραγματικότητα που βιώνετε. Η ανυπομονησία για τη λήξη του συναγερμού προκαλεί άγχος, νευρικότητα, ακόμη και πανικό. Τι από όλα αυτά θα έκανε καλύτερη τη ζωή σας τώρα; Σκεφτείτε το.
10. Να μην σκέφτεστε ότι θα νοσήσετε ούτε ότι θα νοσήσουν οι αγαπημένοι σας. Γιατί ή θα νοσήσετε, σαν αυτοεκπληρούμενη προφητεία, ή θα πειστείτε ότι νοσείτε ενώ δεν νοσείτε και άρα θα καταλήξετε, υποχρεωτικά πια, στα ψυχοφάρμακα.
11. Να σκέφτεστε μια βασική αρχή της ζωής και της ανθρώπινης κοινωνίας: Το να φροντίζει κάποιος τον εαυτό του είναι μια υποχρέωση που έχει, κυρίως, απέναντι στους άλλους. Ώστε να μην τους επιβαρύνει, εξαναγκάζοντάς τους να τον φροντίζουν, ακριβώς επειδή ο ίδιος ήταν επιπόλαιος και είχε παραμελήσει τον εαυτό του.
12. Να μην σκέφτεστε ότι έχετε ήδη τρελαθεί και να μην το επαναλαμβάνετε στον εαυτό σας και τους άλλους. Ούτε γι' αστείο. Να σκέφτεστε ότι, εάν όντως είχε σαλέψει το μυαλό σας, θα λέγατε το αντίθετο, ότι δηλαδή είστε μια χαρά και τα έχετε τετρακόσια. Γενικώς, πολύ εύκολα χρησιμοποιούμε στον καθομιλούμενο λόγο μας τέτοιου είδους εκφράσεις. Απλώς στην τρέχουσα συγκυρία δεν ακούγονται πια καθόλου εύθυμες κι ανάλαφρες.
13. Να μην σκέφτεστε ότι είστε σε διακοπές γιατί δεν είστε. Ούτε έχετε επιλέξει να είστε, ούτε καν θέλετε να είστε σε διακοπές μαζί με τη μισή υφήλιο -και μάλιστα τέτοιου τύπου.
14. Να σκέφτεστε ρεαλιστικά, ότι βρίσκεστε σε μια δυσάρεστη καταναγκαστική κατάσταση. Απλώς εάν αυτό το σκέφτεστε όλη την ώρα, μόνο χειρότερη μπορείτε να κάνετε αυτή την κατάσταση, όχι καλύτερη.
15. Να σκέφτεστε ότι ο καταναγκασμός είναι αναπόφευκτος αλλά και πεπερασμένος. Όσο αυξάνετε εσωτερικά την πίεση στον εαυτό σας, σκεπτόμενοι όλα όσα είπαμε προηγουμένως ότι δεν πρέπει να σκέφτεστε, τόσο πιο πολύ θα παρατείνεται στο μυαλό σας η δοκιμασία. Αυτή η καρτερικότητα δεν υπαγορεύεται από κάποια ηττοπάθεια, πειθήνια υποταγή, κάποια απουσία βούλησης και κρίσης. Ούτε όμως και από την ανοησία τύπου #μετά_θα_λογαριαστούμε. Η αυτοπειθαρχία σε σχέση με τη ρεαλιστική συναίσθηση της κατάστασης είναι ζήτημα κοινής λογικής και ενστίκτου επιβίωσης. Εξάλλου, η αντίληψη του χρόνου είναι υποκειμενική. Αν ξέρατε ότι τα περιοριστικά μέτρα θα αίρονταν πχ σε τρεις ημέρες, κάθε ώρα θα σας φαινόταν αιώνας, θα ήσασταν σαν θηρίο στο κλουβί -αλλά με την ανεκτίμητη γνώση των ορίων αυτού του κελιού. Ή θα μοιάζατε με φαντάρο σε σκοπιά που από τη μονοτονία, τη μοναξιά και την έσχατη βαρεμάρα στο σκοτάδι, χάνει την αίσθηση του χρόνου. Τώρα όμως που δεν ξέρετε πότε θα λήξει η πολιορκία, δεν έχει νόημα να σκέφτεστε ούτε τα λεπτά σαν ώρες που δεν περνούν ποτέ ούτε τις εβδομάδες σαν αιώνες. Η ημέρα εξακολουθεί να έχει 24 ώρες και η εβδομάδα 7 ημέρες, ο ήλιος σηκώνεται από την ανατολή και βυθίζεται στη δύση, το ποδόσφαιρο είναι ένα παιχνίδι που παίζουν 22 μαντράχαλοι και στο τέλος κερδίζουν οι Γερμανοί, οι γυναίκες πάντα θα λένε «ναι σε όλα» πριν και «όχι σε όλα» μετά το γάμο. Όλα τα υπόλοιπα είναι απόπειρες που κάνει το μυαλό σας για να σας παρασύρει σε μια μάταιη και αυτοκαταστροφική εξέγερση.
Δεν απαξιούμε και δεν φιλοδοξούμε να υποκαταστήσουμε κανέναν. Η δημοσιογραφία δεν θα γίνει ποτέ ψυχολογία, ακόμη και τώρα που, όλα όσα γνωρίζαμε για τον κόσμο, έχουν ανατραπεί. Ούτε όμως και η ψυχολογία, όταν συλλαμβάνεται ανεπαρκής, ανέτοιμη και μη πειστική, μπορεί να απαγορεύσει στη δημοσιογραφία να μοιράζεται με το κοινό απόψεις για κοινά προβλήματα. Εξάλλου, εδώ δεν έχει βρεθεί φάρμακο για τον κορωνοϊό, θα έχει ανακαλυφθεί το αντίδοτο για τις ψυχικές παρενέργειές του;
Όπως εύκολα παρατηρεί κανείς, ο ως άνω 15λογος βρίθει από την επανάληψη του ρήματος «σκέφτομαι», σε έγκλιση μάλλον προστακτική, σε θετική και αρνητική διάθεση. Αυτό προφανώς δεν είναι τυχαίο. Ο ανθρώπινος νους είναι πανίσχυρος -και γι' αυτό ακριβώς θα νικήσει εν τέλει τον κορωνοϊό. Αυτός ο πανίσχυρος νους, όμως, έχει ορισμένες αδυναμίες. Τεράστιες και θεμελιώδεις:
Η πρώτη εγγενής αδυναμία είναι ότι εκ κατασκευής μας, ως ανθρώπινα πλάσματα, διαθέτουμε ένα όργανο σκέψης το οποίο λειτουργεί με έναν και μόνο τρόπο: Δημιουργώντας σκέψεις. Ο εγκέφαλός μας δεν είναι κατασκευασμένος για να ΜΗΝ σκέφτεται. Αυτό σημαίνει ότι εάν κάποιος δώσει τη διαταγή «σου απαγορεύω να φέρεις στο μυαλό σου τώρα την εικόνα ενός ροζ ελέφαντα που κάνει σνόουμπορντ με λαχανί σανίδα στον πύργο του Άιφελ» -μαντέψτε- θα έχετε ήδη σκεφτεί με πάσα λεπτομέρεια ακριβώς αυτό που σας απαγόρευσαν να σκεφτείτε.
Συνεπώς, είναι εξ ορισμού ανέφικτο να εφαρμοστούν όλες οι προαναφερθείσες παραινέσεις ή και προσταγές περί του να μη σκέφτεστε εκείνο ή το άλλο ώστε να διατηρήσετε την ψυχοπνευματική σας ισορροπία υπό τις εξαιρετικά κρίσιμες και ανώμαλες συνθήκες του κατ' οίκον εγκλεισμού.
Και τότε γιατί τα λέμε όλα αυτά; Μα για να επαναλάβουμε τα αυτονόητα, βάσει της στοιχειώδους, κοινής λογικής. Η διέξοδος του παραλογισμού, η διολίσθηση ή ο εκτροχιασμός μας στην παράνοια δεν αποτελεί επιλογή. Δεν είμαστε ψυχίατροι και δεν θέλουμε να αναζητήσουμε τη βοήθειά τους. Κι αν θα την αναζητήσουμε ποτέ -κούφια η ώρα- δεν θα είναι ο κορωνοϊός αυτός που θα έχει καταλύσει τη δύναμη του ορθολογισμού μας.
Επίσης, ένα άλλο ελάττωμα του ανθρώπινου νου, είναι η ολοσχερής ανικανότητά του να επικεντρωθεί στο παρόν, χωρίς να αναλογίζεται το παρελθόν και να οραματίζεται το μέλλον. Αυτό ξεχωρίζει τον άνθρωπο από τα άλλα ζώα, άλλωστε, το ότι έχει αντίληψη της ιστορίας, μιας ιστορίας η οποία επηρεάζει τη σκέψη και καθορίζει την ύπαρξή του. Και η ιστορία, ασχέτως του τι συνιστά η προτροπή Νο.8 του 15λογου μας («Να μην σκέφτεστε ούτε πόσο ωραία ήταν πριν ούτε πόσο ωραία θα είναι μετά την κρίση») υποδεικνύει ότι ο άνθρωπος πάντα δικαιώνει την ετυμολογία του ονόματός του. Άνθρωπος, το ον που «άνω θρώσκει», που τείνει πάντα να υψώνεται.
