«Βληχή»: Η βωβή ταινία του Γιώργου Λάνθιμου στη Λυρική - «Το πιο παράδοξο πράγμα που έχω κάνει» λέει η Έμα Στόουν
05.05.202217:32
Ο Γιώργος Λάνθιμος επιστρέφει στην Ελλάδα μαζί με την Έμα Στόουν και αποκαλύπτει τις σκέψεις του για τη νέα του ταινία, που γυρίστηκε στην Τήνο και παρουσιάζεται αύριο σε παγκόσμια πρώτη στη σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, με τον τίτλο «Βληχή», στο πλαίσιο του project The Artist and the Composer και σε συνεργασία με τον οργανισμό ΝΕΟΝ
Ο Γιώργος Λάνθιμος επιστρέφει στην πατρίδα του, αν και ποτέ δεν έφυγε πραγματικά όπως ο ίδιος δηλώνει, για να κάνει μια ταινία εμπνευσμένη από την Τήνο, τον έρωτα και τον κύκλο της ζωής με τον τίτλο «Βληχή», που κάνει παγκόσμια πρεμιέρα στην Εθνική Λυρική Σκηνή αύριο το βράδυ.
Πρόκειται για μια ταινία μικρού μήκους, ασπρόμαυρη και με τη λογική των πρώτων βωβών ταινιών, με εικόνες από την Τήνο μιας άλλης εποχής και με αναφορές στα πρωτόγονα ένστικτα του έρωτα και του σεξ, με παραπομπές στον αρχέγονο κύκλο της πίστης, των ενστίκτων και της θρησκείας.
«Ήταν σίγουρα απελευθερωτικό να κάνω βωβή ταινία» δήλωσε ο ίδιος ο δημιουργός στο protothema.gr, απαντώντας στην ερώτησή μας αν μια βωβή ταινία που λειτουργεί ως οπερατικό σχήμα με τη συνοδεία μουσικής βοήθησε τη συμβολική του έκφραση και τη λειτουργία των φαντασιώσεων σε σχέση με τις παραγωγές των κλασικών ταινιών.
«Ακολουθείς διαφορετικές οδούς σε σχέση με τον κανόνα και τους περιορισμούς που αναγκάζεσαι να υιοθετήσεις στις κλασικές ταινίες. Πολλές φορές αναγκαζόμαστε να κάνουμε πράγματα από μόνοι μας, να επιβάλουμε περιορισμούς, να χαθούμε στο τεχνικό κομμάτι ενώ μπορούμε να απελευθερωθούμε πολλαπλά. Τουλάχιστον εγώ προσπαθώ να βρω το μεγάλο άνοιγμα ώστε οι άνθρωποι που βλέπουν την ταινία να διαμορφώσουν προσωπική εμπειρία σε σχέση με τον εαυτό τους, να μην χρειάζεται να επεξηγούν. Και νομίζω μια βωβή ταινία βοηθάει πολύ σε αυτό εφόσον δεν υπάρχουν λόγια και επιβεβλημένα κριτήρια» τόνισε ο Λάνθιμος, εξηγώντας τους τρόπους που η «Βληχή» απελευθέρωσε τα εκφραστικά του μέσα.
«Δύο χρόνια μετά την προγραμματισμένη παρουσίαση, τελικά έφθασε η ώρα να μοιραστούμε, πρώτα μαζί σας και από αύριο και με το κοινό, τη δεύτερη ανάθεση του The Artist on the Composer –του προγράμματος που συνδημιουργήσαμε με τον ΝΕΟΝ– στον Γιώργο Λάνθιμο» είπε χαρακτηριστικά ο καλλιτεχνικός διευθυντής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, Γιώργος Κουμεντάκης στην εναρκτήρια του ομιλία παρουσιάζοντας τον σκηνοθέτη στους δημοσιογράφους και το κοινό.
«Με την Ελίνα Κουντούρη, ξεκινήσαμε το 2017 να σκεφτόμαστε ποιοι καλλιτέχνες θα μπορούσαν να εκπληρώσουν τον σκοπό του The Artist on the Composer. Εκ του αποτελέσματος θεωρώ ότι κάναμε μια εξαιρετική αρχή με την εγκατάσταση του Νίκου Ναυρίδη το 2019. Τώρα η δεύτερή μας ανάθεση στον σπουδαίο Γιώργο Λάνθιμο πηγαίνει ένα βήμα πιο πέρα την αναζήτησή μας και δίνει στο κοινό μας πρόγραμμα ένα νέο νόημα. Αισθάνομαι ότι το ταξίδι αυτό άξιζε κάθε στιγμή του: από την πρώτη κουβέντα μας με τον Γιώργο στην Τήνο, το καλοκαίρι του 2018, έως τη δημιουργική διαδικασία της αναζήτησης των κατάλληλων συνθέσεων για να δομηθεί το μουσικό σενάριο. Είχα τη χαρά να δω τη δημιουργία του Γιώργου πριν αρκετούς μήνες, όταν ολοκληρώθηκε το μοντάζ. Από μικρός στα μέρη που έζησα άκουγα απίστευτες ιστορίες που στριφογυρίζουν από γενιά σε γενιά και αποτυπώνονται στο γέρικο σκαμμένο δέρμα όσων τις αφηγούνται. Στις ιστορίες εκείνες, όπου το σεξ μπλέκεται με την πίστη, τη φύση, την απιστία και τον θάνατο, ποτέ δεν είσαι βέβαιος για το τι πραγματικά έχει συμβεί και τι είναι κομμάτι του φαντασιακού. Μια τέτοια ιστορία είδα στη Βληχή, μεταξύ ονείρου και ρεαλισμού. Στις μαυρόασπρες εικόνες της ταινίας είδα την ιστορία του κινηματογράφου μέσα από τη μοναδική κινηματογραφική προσωπικότητα του Λάνθιμου, με έναν απίστευτα σύγχρονο τρόπο. Είναι αδύνατον να πάρεις τα μάτια σου από το ζευγάρι, τις μοναδικές γριές του νησιού, το κατσικάκι, σε αυτόν τον κύκλο ζωής και θανάτου που εικονοποιείται με έναν ωμό και ταυτόχρονα ποιητικό τρόπο» είπε ο καλλιτεχνικός διευθυντής και προσωπικός φίλος του δημιουργού.
Γιώργος Λάνθιμος: «Μου λείπει η Ελλάδα»
«Δεν νομίζω ότι έφυγα από την Ελλάδα ή ότι γύρισα, απλώς οι συνθήκες με οδήγησαν να κάνω αυτές τις ταινίες αρχικά εδώ και αργότερα στο εξωτερικό. Αναγκάστηκα να κάνω αγλλόφωνες ταινίες ή μάλλον καλύτερα όχι αναγκάστηκα αλλά με ενδιέφερε να δουλέψω σε μια άλλη γλώσσα γιατί μου προσφέρθηκαν συγκεκριμένες προτάσεις και τα απαραίτητα μέσα ήταν πλέον διαθέσιμα» αποκάλυψε χαρακτηριστικά ο Γιώργος Λάνθιμος μιλώντας ίσως για πρώτη φορά τόσο άμεσα για τη σχέση του με τον τόπο καταγωγής του. «Αλλά στη συνέχεια συνειδητοποίησα ότι μου λείπει πάντα η Ελλάδα γιατί ζω ήδη αρκετά χρόνια στο εξωτερικό. Οπότε με ενθουσίασε η ιδέα να κάνω κάτι εδω και μια ταινία με ένα μικρό συνεργείο και με ανθρώπους που ήξερα καλύτερα και ήμουν σίγουρος ότι μπορώ να δουλέψω με τρόπο άμεσο, απλό και ουσιαστικό. Από κει και πέρα ο λόγος που επιλέγω κάθε φορά να κάνω κάθε ταινία έχει να κάνει με πρακτικούς λόγους αλλά και αισθητικούς» είπε με αμεσότητα και ειλικρίνεια ο Γιώργος Λάνθιμος.
Ήταν μια από τις σπάνιες φορές που ο Έλληνας σκηνοθέτης μιλούσε για ταινία του αφού προτιμάει να μιλάει το ίδιο το έργο του και ο θεατής να εξαγάγει μόνος τα συμπεράσματά του. Όσο για το όνομα της ταινίας «Βληχή» το ανακάλυψε αναζητώντας συνώνυμα του «βελάσματος» και το βληχή ήταν κάτι που τον εξέφρασε:
«Μου άρεσε πολύ και νομίζω ότι ταιριάζει θεματικά. Γιατί μπορεί να υπάρχουν ζώα που δεν ακούγονται στην ταινία αλλά υπάρχει και αυτός ο τίτλος που κατά κάποιο τρόπο συνδέεται τα πράγματα μεταξύ τους». Μαζί με τον Γιώργο Κουμεντάκη επεξεργάστηκαν τον τρόπο που μπορεί να συνδεθούν συγκεκριμένες εικόνες σε σχέση με τη μουσική: «Υπηρχε μια παράλληλη διαδικασία καθώς επεξεργαζόμαστε και συζητούσαμε την πλοκή και τη μουσική, τον ρόλο που θα μπορούσαν να διαδραματίσουν οι εικόνες που είχαμε στο μυαλό. Ήταν μια πιο ενστικτώδης διαδικασία και καθώς προχωρούσε το σενάριο είχαμε κάποιες εκδοχές αν και τελικά η ταινία κατέληξε κάτι διαφορετικό από αυτό που είχαμε αρχικά. Αυτό που επεξεργαζόμασταν στην πορεία είναι αν οι εικόνες ταιριάζουν με τη μουσική, οπότε με βάση αυτές ελήφθησαν και οι τελικές αποφάσεις».
Έμμα Στόουν: «Φοβάμαι τον έρωτα και το πάθος, αλλά το παλεύω»
Όσο για την Έμα Στόουν η οποία ήταν χαλαρή και πρόσεχε όλες τις απαντήσεις του Γιώργου Λάνθιμου, καθισμένη δίπλα του, καθόλη τη διάρκεια της κουβέντας, είναι προφανές ότι δεν διατηρεί μαζί του μόνο μια επαγγελματική, αλλά και φιλική σχέση.
«Είναι υπέροχο να συνεργάζεσαι με τον Γιώργο αν και η “Βληχή” είναι το πιο παράδοξο πράγμα που έχω κάνει μέχρι τώρα. Είναι πολύ ευχάριστο να δουλεύεις μαζί του και απολαυστικό αλλά ταυτόχρονα και τεράστια πρόκληση» δήλωσε η ίδια για τη συμμετοχή της στην ταινία. Μάλιστα περιέγραψε τη μεταξύ τους συνεργασία ως «μεγάλο δώρο» και τον εαυτό της ως «τυχερό» που βρέθηκε στο νησί της Τήνου «λίγο προτού ξεσπάσει η πανδημία» για να λάβει μέρος σε μια συμβολική ταινία, σε ένα παλιό παραδοσιακό σπίτι, μαζί με τις ντόπιες.
Και οι δυο, Έμα Στόουν και Λάνθιμος, ομολόγησαν πως οι ήταν «ενστικτώδεις οι σκέψεις τους» σχετικά με την ταινία και όχι προαποφασισμένες βάσει κάποιου αυστηρού σεναρίου. Όσο για την ερώτηση για το αν η Έμα Στόουν φοβάται τον έρωτα και το πάθος που συνδέεται άμεσα με τον θάνατο όπως δείχνει η ταινία απάντησε πως «Φοβάμαι τον έρωτα και το πάθος αλλά προσπαθώ να το παλεύω. Τον θάνατο σίγουρα δεν τον φοβάμαι, αλλά φοβάμαι να πεθάνω».
Ο Γιώργος Λάνθιμος με τη σειρά του είπε ότι είχε όλες αυτές τις σκέψεις στο μυαλό του όταν δημιουργούσε την ταινία αλλά πως λειτούργησε πιο αυθόρμητα. «Δεν σκέφτηκα τον κύκλο της ζωής ή του έρωτα συνειδητά αλλά σε σχέση με το πως μπορούσαν να λειτουργήσουν και να εισέλθουν στο έργο. Όταν κάνει κάποιος αυτές τις σκέψεις και τους συνειρμούς δεν σκέφτεται εκ των προτέρων αλλά κατά πόσο μπορεί να γεννήσει με τον δικό του τρόπο αντίστοιχα πράγματα στον θεατή ώστε να νιώσει και να καταλάβει».
Όσο για την συμμετοχή της Έμα Στόουν στην ταινία, ήταν αφιλοκερδής, όπως αποκάλυψε ο καλλιτεχνικός διευθυντής Γιώργος Κουμεντάκης, ο οποίος συντόνισε το όλο εγχείρημα και απηύθηνε την πρόταση στον Λάνθιμο. Είναι εκείνος που είπε ότι η παραγωγή δεν στοίχισε τίποτα σε σχέση με μια παραγωγή μεγάλης ταινίας, μόλις το 2% αφού οι ηθοποιοί Έμα Στόουν και Νταμιάν Μπονάρ συμμετείχαν λόγω της προσωπικής τους φιλίας με τον σκηνοθέτη.
Ο τόπος των γυρισμάτων, που ήταν η Τήνος, είχε άμεσα να κάνει με τον τόπο που συνδέει τους δυο φίλους Γιώργο Κουμεντάκη και Γιώργο Λάνθιμο καθώς ο τελευταίος ομολογεί ότι ήταν η επιστροφή του σε αυτήν που του γέννησε την ιδέα για τα γυρίσματα. «Η Τήνος μου γέννησε την ιδέα της ταινίας, το περιβάλλον και η ατμόσφαιρα” ομολόγησε ο σκηνοθέτης ο οποίος είπε ότι ήθελε να δει πως μπορεί να γίνει η αρχική αναπαράσταση του κόσμου. Η παράδοση, η φτώχεια, το νησί και η σύνδεσή τους με ζωντανή μουσική αποκτούσαν άλλη διάσταση. Ήταν κάτι άμεσο, όχι διαμεσολαβημένο. Η διαδικασία του να δέσουμε μαζί τη μουσική και την ταινία απαιτούσε την περισσότερη ενέργεια και τελικά το να δούμε πως όλα αυτά να καταλήξουν σε μια κινηματογραφική αναπαράσταση».
Και οι δυο Γιώργος Λάνθιμος και Έμα Στόουν συμφώνησαν ότι το γύρισμα της ταινίας δεν είχε απλώς να κάνει με μια ακόμα κινηματογράφηση αλλά με τις ανθρώπινες σχέσεις που αναπτύσσονται και τη φιλία που συνδέει τους πρωταγωνιστές, τον καλλιτεχνικό διευθυντή και τον δημιουργό: «Πρέπει κανείς να δημιουργεί ανθρώπινες σχέσεις που ανθίζουν, σε συμπεριλαμβάνουν και σε πηγαίνουν παραπέρα. Το να φτιάχνουμε ταινίες μαζί με την Έμμα είναι μια σχέση που ανθίζει και σε πηγαίνει παρακάτω» είπε ο σκηνοθέτης.
Η σύνδεση με την παράδοση
Όσο για τα παραδοσιακά κουστούμια που φορούν οι πρωταγωνιστές στην ταινία, αυτά ήταν εμπνευσμένα από παραδοσιακές στολές αλλά έχουν γίνει με σύγχρονα υφάσματα και «συνιστούν μια ερμηνεία στο παραδοσιακό», όπως δήλωσε ο σκηνοθέτης. «Προσωπικά μιλώντας και μεγαλώνοντας με γοητεύει η παράδοση και τη βρίσκω όλο και πιο σημαντική σε σχέση με την παγκοσμιοποίηση αφού συνδέεται με την προσωπική σου ταυτότητα, με τις ρίζες σου και την ιστορία σου”» δήλωσε ο Γιώργος Λάνθιμος. «Είναι καλό να έχουμε γνώση του παρελθόντος μας και να συντηρούμε κάποια πράγματα αλλά με τρόπο απελευθερωτικό όχι διδακτικο. Μπορούμε να εμπνευστούμε από την παράδοση, την ιστορία και όλα αυτά τα στοιχεία με διαφορετικό τρόπο, χωρίς να είμαστε δέσμιοι σκλάβοι αυτού του πράματος. Και κάπως έτσι φτάνουμε να πούμε ότι η γοητεία και η πολύπλοκη ζωή ενός ανθρώπου που φεύγει στο εξωτερικό για να κάνει κάποια πράγματα δεν είναι μονοσήμαντη. Χρειάζεται, ωστόσο, μια απόσταση για να εκτιμήσεις κάποια πράγματα και νομίζω ότι είναι τελικά απαραίτητος αυτός ο κύκλος» κατέληξε ο σκηνοθέτης.