Κατερίνα Γώγου: Η ασυμβίβαστη σκέψη της, τα οργισμένα ποιήματα και η αυτοκτονία

Σαν σήμερα, στις 3 Οκτωβρίου του 1993, η Κατερίνα Γώγου αυτοκτόνησε καταναλώνοντας υπερβολική δόση χαπιών και αλκοόλ. 27 χρόνια μετά τον θάνατο της, έχει αφήσει το έντονο στίγμα της και εξακολουθεί να συγκλονίζει με τους στίχους και την ασυμβίβαστη σκέψη της. Η ποιήτρια με τον οργισμένο στίχο και τους μελαγχολικούς συνειρμούς σημάδεψε μία ολόκληρη εποχή.

Η Κατερίνα Γώγου γεννήθηκε την 1η Ιουνίου 1940 στην Αθήνα και από τα έξι χρόνια της ξεκίνησε τη θεατρική της καριέρα ως παιδί - θαύμα. Τα εφηβικά της χρόνια στιγματίστηκαν από έναν αυστηρό πατέρα, που ωστόσο υποστήριξε το όνειρό της και τη βοήθησε να σπουδάσει στη δραματική σχολή του Τάκη Μουζενίδη, η οποία εθεωρείτο μια από τις καλύτερες της εποχής και χορό στη σχολή της Κούλας Πράτσικα.

Το 1952 πρωτοεμφανίστηκε στον κινηματογράφο στην ταινία του Αλέκου Σακελλάριου «Ο Άλλος», δίπλα στον Γιώργο Παππά. Τα πρώτα της επαγγελματικά βήματα στο θέατρο τα έκανε με τον θίασο του Ντίνου Ηλιόπουλου στο έργο των Ευαγγελίδη - Μαρή «Κύριος 5%».

Φήμη, όμως, απέκτησε στα κινηματογραφικά πλατό της Φίνος Φιλμ κατά τη δεκαετία του ‘60, παίζοντας δεύτερους ρόλους σε δεκάδες ταινίες, συνήθως κωμωδίες, στις οποίες ήταν η «θεότρελη» μικρή αδελφή, το «ατίθασο νιάτο» ή η σκανδαλιάρα υπηρέτρια. Χαρακτηριστικοί είναι οι ρόλοι της στις ταινίες «Το ξύλο βγήκε από τον παράδεισο» (1959), «Νόμος 4.000» (1962), «Δεσποινίς Διευθυντής» (1964), «Γάμος αλά ελληνικά» (1964), «Η γυνή να φοβήται τον άνδρα» (1965), «Μια τρελλή τρελλή οικογένεια» (1965).

Η Κατερίνα Γώγου ξεκίνησε να γράφει το 1978 και η παραγωγή της ολοκληρώθηκε το 2002, με τη μεταθανάτια έκδοση του «Με λένε Οδύσσεια». H Ελληνίδα ηθοποιός και ποιήτρια άφησε την τελευταία της πνοή στις 3 Οκτωβρίου 1993, μέσα στο ασθενοφόρο που τη μετέφερε στο «Ιπποκράτειο». Ηταν σε κώμα λόγω υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ, ενώ αντιμετώπιζε πρόβλημα και με τα ναρκωτικά. Πέρασαν, δύο ημέρες έως την αναγνώριση του πτώματός της, επειδή ένας φίλος της που τη συνόδευε στις Πρώτες Βοήθειες εξαφανίστηκε αμέσως μετά τον θάνατό της.

Η προσωπική της ζωή ήταν μια οικογενειακή τραγωδία μετά το μπλέξιμο της κόρης της με την ηρωίνη, στην οποία από ειρωνεία της τύχης τελικά ενέδωσε κι εκείνη, προσπαθώντας να σώσει τη Μυρτώ. Άρχισε να επισκέπτεται ψυχιάτρους, «κινούμενη άμμος πια η ζωή μου», έλεγε χαρακτηριστικά. Η Μυρτώ Τάσιου, ζωγράφος και ποιήτρια, αυτοκτόνησε στην Αθήνα, τον Σεπτέμβριο του 2015.

«Η Κατερίνα ήταν μια ταραγμένη ψυχή. Ένιωθε σαν αγρίμι παγιδευμένο, ήταν διαρκώς σε διωγμό. Μια λέξη μπορούσε να την πληγώσει, μια κίνηση να την ταπεινώσει. Δυο μήνες πριν πεθάνει την συνάντησα τυχαία. Ήταν γερασμένη, σαν μάγισσα από παραμύθι, με άσπρα μαλλιά, ατημέλητη, με βραχνή φωνή. Η Κατερίνα πέθανε αγρίμι όπως έζησε και σαν αγρίμι» έχει δηλώσει ο σκηνοθέτης Νίκος Κούνδουρος.

Ποιήματα της Κατερίνας Γώγου έχουν μελοποιήσει μεταξύ άλλων, ο Κυριάκος Σφέτσας, ο Πάνος Κατσιμίχας, ο Κωνσταντίνος Βήτα, ο Ηλίας Λιούγκος, ο Παντελής Θεοχαρίδης και ο Τάσος Ρωσόπουλος.

Η Κατερίνα Γώγου με δικά της λόγια

Στη συλλογή της "Ιδιώνυμο", η Κατερίνα Γώγου εξομολογούνταν πως ο μεγαλύτερός της φόβος είναι μη γίνει "ποιητής". Αργότερα η ίδια θα εξηγήσει σε συνεντεύξεις της τι ακριβώς εννοούσε με αυτή τη δήλωση, περιγράφοντας το λειτούργημα του ποιητή όπως το έχει στο μυαλό της και ποιο είναι, σύμφωνα με την ίδια, το ιδιαίτερο χρέος του.

"Λέω για τους ποιητές της παραγγελιάς ή της γυάλας, λέω πως δεν είναι η ίδια η ζωή, αλλά ο ρόλος. Λέω για εκείνους που οι ίδιοι δεν είχαν ποτέ δημιουργικό έργο και καταφέρανε να οδηγούν την τέχνη, τα γράμματα και την παιδεία, εκεί που η εξουσία μπορεί να τα οικειοποιείται για δικό της όφελος. Λέω γι' αυτούς τους κοριούς που η ιδεολογική τους ταυτότητα έχει το χρώμα του χιλιάρικου. Όχι. Δεν φαντάζομαι μία ζωή χωρίς το ποίημα, γιατί η ζωή ΕΙΝΑΙ το ποίημα.

Ο ποιητής φυλάει την ψυχή του, όχι γι'αυτόν, αλλά για όλους μας. Η τέχνη αγαπάει τον άνθρωπο. Αγαπάει τη ζωή. Με έρωτα βαθύ, απεγνωσμένο. Ο ποιητής είναι ο ενδιάμεσος. Παίρνει και φέρνει το "μήνυμα" με φτεράκια στα πόδια, σαν τον Ερμή. Κρυώνει τις νύχτες πολύ, είναι μακρινή διαδρομή, πάει μακριά, στις πιο απόκρημνες ράχες, είναι παιδί, είναι τόσο εύκολο να χαθεί, ξέρει όμως πως πρέπει να έρθει πάλι, κι αυτό είναι η αγάπη, που τον κάνει να αντέχει και τον κρατάει στη ζωή.. (Συνέντευξη στον Δημήτρη Νόλλα, περ. Ταχυδρόμος 1987)''.

Η ίδια θα αναθεωρήσει λίγα χρόνια αργότερα, το 1991, όταν στην τελευταία της συνέντευξη, στην Ελένη Γκίκα θα πει: "Ντρεπόμουνα να λέω ότι είμαι ποιήτρια, γιατί δεν το θεωρώ επάγγελμα, αλλά αυτόν τον καιρό θα το λέω, ότι είμαι ποιήτρια, νομίζω ότι το επιτρέπω στον εαυτό μου τώρα, έχω περάσει πάρα πολλά για να μπορώ να το πω και θα το λέω".

Μελοποιημένο ποίημα της Κατερίνας Γώγου - Μελοποίηση: Νίκος Μαϊντάς, ερμηνεία: Magic De Spell, Σωκράτης Μάλαμας, Νίκος Μαϊντάς:

Η βαθιά πολιτική της στάση, η αναρχική της διάθεση, η περιθωριακή συνείδησή της και οι κοινωνικές ανησυχίες της διαπερνούν ολόκληρη την ποιητική παραγωγή της Κατερίνας Γώγου. Δηλώνει ανοιχτά πως υπερασπίζεται την αναρχία, κάτι που δεν έκρυψε ποτέ παρά το γεγονός ότι δήλωνε κατά των ταμπέλων. Είχε ταχθεί δημόσια στο πλευρό πολλών αναρχικών και συμμετείχε σε επιτροπές που μάχονταν για την αποφυλάκισή τους. 

Σε συζήτηση με τον Γ. Νοταρά για το περιοδικό Ποπ & Ροκ (1981) η ποιήτρια είχε πει χαρακτηριστικά: "Το κράτος παίρνει τη μορφή του αστυνόμου, του καθοδηγητή, του κομματάρχη και αντιπαρατίθεται απέναντί σου. Μια ζωή, σε αυτές τις αναμετρήσεις μονίμως τρέχαμε και από πίσω μας κυνηγούσαν. Εγώ όταν λέω "κράτος" εννοώ όλα τα κόμματα. Γιατί είτε έτσι λεγεται το κράτος, είτε αλλιώς, πάντα θα υπάρχουν κάποιοι που θα κυνηγάνε κάποιους άλλους. Και θα υπάρχουν καμιά χιλιάδα άτομα, όσο πάμε και λιγοστεύουμε, που πάντα θα λένε όχι σε αυτά τα πράγματα".

Πολύ τρυφερή και ευαίσθητη η Κατερίνα Γώγου χαρακτηριζόταν από μία ψυχολογία πολύ εύθραστη. Χαρακτηριστικό πράδειγμα η απάντησή της στην ερώτηση του δημοσιογράφου Άρη Σκιαδόπουλου τι μπορεί να την ρίξει. "Ένα φυλλαράκι που μπορεί να φύγει από το δέντρο".

Η ίδια είχε μιλήσει για την έννοια του έρωτα σε συνέντευξη στην εφημερίδα "Έθνος" το 1982: "Τέχνη σημαίνει έρωτας. Κι ο έρωτας είναι δικαίωμα όλων των ανθρώπων. Έρωτας σημαίνει ν' αγαπήσεις παράφορα τον στραπατσαρισμένο εαυτό σου, γιατί μονάχα έτσι θ' αγαπήσεις και τον δίπλα σου. Και έρωτας είναι η επιθυμία. Επιθυμία για ζωή, για τραγούδια, για σένα και για όλους".