Σταμάτης Κριμιζής στο «Θέμα»: «Τη δεκαετία του 2030 ο άνθρωπος θα πατήσει στον Άρη»

Aνοιξιάτικη βραδιά στο κέντρο της Αθήνας. Στο Μουσείο Μπενάκη, στο Κολωνάκι, γίνεται η παρουσίαση του βιβλίου-καταλόγου του συλλέκτη έργων ζωγραφικής και γλυπτικής Γιώργου Ν. Σταθόπουλου µε τίτλο «Συλλογή Γ. Σταθόπουλου - Με αυτοβιογραφικές αφηγήσεις». Ενός Ελληνα δικηγόρου µε τεράστια παρουσία στην Ουάσινγκτον απ’ όπου άρχισε την επιστηµονική καριέρα του, ο οποίος προωθεί την ελληνική τέχνη και την Ελλάδα στο εξωτερικό.

Στους οµιλητές ήταν a Κώστας Βαρώτσος, γλύπτης-καθηγητής στην Αρχιτεκτονική Σχολή του ΑΠΘ, ο ζωγράφος Στέφανος Δασκαλάκης, η Κατερίνα Σταθοπούλου, ιστορικός τέχνης και ο Σταμάτης Κριμιζής, ερευνητής ∆ιαστήµατος.
Η ισχύς εν τη ενώσει από ανθρώπους που είναι περήφανοι για την πατρίδα τους, διακρίνονται στο εξωτερικό και διαλαλούν την απεραντοσύνη της σε κάθε ευκαιρία.

Στο περιθώριο της εκδήλωσης πλησιάσαµε τον Σταµάτη Κριµιζή, επίτιµο διευθυντή του Τµήµατος ∆ιαστηµικής στο Εργαστήριο Εφαρµοσµένης Φυσικής του Πανεπιστηµίου Johns Hopkins, µέλος της Ακαδηµίας Αθηνών, για µία δήλωση, η οποία κατέληξε σε… συνέντευξη:

«Είναι σπάνιο να υπάρχει ένας άνθρωπος που να συνδυάζει τη γνώση της τέχνης αλλά και την επιχειρηµατική τόλµη να αναγνωρίζει το περιβάλλον και να ξέρει πώς µπορεί να παρουσιάζει τους ανθρώπους που προσπαθεί να προωθήσει και να γίνει µία επιτυχής παρουσίαση της τέχνης. Και ο κύριος Σταθόπουλος είναι µοναδικός σε αυτό που κάνει» ήταν τα αρχικά λόγια του Σταµάτη Κριµιζή.

Οµως όταν έχεις απέναντί σου µία τέτοια προσωπικότητα, παγκόσµιου βεληνεκούς, τον κορυφαίο αστροφυσικό και έναν από τους τέσσερις «εκπροσώπους» της Γης στον Γαλαξία, δεν µπορείς να αφήσεις την ευκαιρία να συζητήσεις µαζί του. Να πάρεις ψήγµατα της γνώσης του, να γίνεις κοινωνός της απεραντοσύνης του ∆ιαστήµατος και να συνειδητοποιήσεις την ασηµαντότητα της ανθρώπινης παρουσίας που ζει σε ένα ηλιακό σύστηµα το οποίο είναι ένα από τα συνολικά 200 δισεκατοµµύρια του Γαλαξία µας.

Ο Χιώτης, που ξεκίνησε την επαφή του µε τον ουρανό ως... ρουκετατζής, όπως µας είπε ο ίδιος γελώντας, στον Βροντάδο, όπου γεννήθηκε και µεγάλωσε, κάνοντας ένα πέρασµα από τη ναυτιλία µε το φυλλάδιο στην τσέπη, πριν ανοίξει τα φτερά του για την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, εκεί όπου η µοίρα τού επεφύλασσε µία µοναδική επαγγελµατική καριέρα και µία αξιοζήλευτη θέση στην Ιστορία του ∆ιαστήµατος.

Η συζήτηση επεκτάθηκε σε πολλά θέµατα, όπως στο στοίχηµα της επιβίωσης από την κλιµατική αλλαγή, στον Ιλον Μασκ και τη Space Χ, στην εποίκηση του πλανήτη Αρη, στα ταξίδια έξω από τα σύνορα του ηλιακού µας συστήµατος, στα σχέδια του καθηγητή για την επόµενη κίνηση στο ∆ιάστηµα, αλλά και για την πορεία της ζωής του από τη ναυτοµάνα Χίο έως τη ΝΑSΑ.
Αρχικά µιλήσαµε για την κορωνίδα των παγκόσµιων συνεδρίων διαστηµικής έρευνας και τεχνολογίας, την 44η Γενική Συνέλευση της ∆ιεθνούς Επιτροπής ∆ιαστηµικής Ερευνας (44th COSPAR Scientific Assembly) που διοργανώνεται για πρώτη φορά στην Αθήνα, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, από 16 έως 24 Ιουλίου 2022, θέµα για το οποίο ο Σταµάτης Κριµιζής µιλούσε µε ζέση καθ’ όλη τη διάρκεια της βραδιάς.

Τις Γενικές Συνελεύσεις της COSPAR στηρίζουν µε την ενεργή παρουσία τους όλοι οι µεγάλοι διαστηµικοί οργανισµοί ανά τον κόσµο, καθώς και η αιχµή του δόρατος της διεθνούς διαστηµικής τεχνολογίας. Στον εκθεσιακό χώρο θα κυριαρχεί η παρουσία της NASA, ενώ θα συµµετέχουν ενεργά οι: Ευρωπαϊκός Οργανισµός ∆ιαστήµατος (ESA), Lockheed Martin, CNES, Johns Hopkins University Applied Physics Lab, Jet Propulsion Laboratory, Southwest Research Institute και πολλοί άλλοι οργανισµοί που έχουν γράψει ιστορία στην εξερεύνηση του ∆ιαστήµατος.

«Είναι το παγκόσµιο διαστηµικό συνέδριο που συµβαίνει κάθε δύο χρόνια από την εποχή που εκτοξεύτηκε ο πρώτος δορυφόρος, ο Σπούτνικ, το 1957, και ιδρύθηκε δύο χρόνια µετά. Πάντοτε σε διαφορετική ήπειρο. Το 2022 ήταν η σειρά της Ευρώπης. Συνήθως η επιλογή γίνεται µε ψήφο όλων των χωρών-µελών. Το 2018 το συνέδριο έγινε στην Πασαντίνα της Καλιφόρνιας. Εβαλε υποψηφιότητα η Αθήνα µαζί µε άλλες τρεις πόλεις, τη Βαρσοβία, τη Γενεύη και την Πράγα. Και κερδίσαµε. Για πρώτη φορά στην ιστορία της Committee for Space Research-COSPAR η ψηφοφορία έβγαλε από τον πρώτο γύρο τη “νικήτρια” χώρα».

-Τι µέτρησε;
Κάναµε ένα εξαιρετικό βίντεο. Κάθε πόλη είχε 15’ για να παρουσιάσει την υποψηφιότητά της. Τονίσαµε τη δυνατότητα των υποδοµών, αλλά κυρίως υποστηρίξαµε το πόσο η ελληνική επιστηµονική κοινότητα είναι διάσπαρτη σε όλο τον κόσµο. Και ότι δεν είχε γίνει ποτέ στην Ελλάδα, που είναι η χώρα στην οποία βασικά άνθησε από την αρχαιότητα η επιστήµη και η επιστηµονική γνώση ξεχωριστά από τη θεολογία. Είχαµε υποτίτλους στα αγγλικά και µία αφηγήτρια που ήταν η µητρική της γλώσσα τα αγγλικά. Ενώ οι άλλες πόλεις αντί να παρουσιάσουν ανθρώπους που µπορούσαν να µιλήσουν µε πειστικότητα, είχαν επιστήµονες οι οποίοι µίλησαν µε πολύ επιστηµονικούς όρους και µε βαριά προφορά. Αντιθέτως, η οµάδα µας µίλησε απλά ώστε ο κόσµος να καταλαβαίνει τι λέµε.

-Ποιο είναι το αντικείµενο του συνεδρίου;
Είναι η διαστηµική επιστήµη σε όλα τα επίπεδα. Από τις µαύρες οπές µέχρι τους πλανήτες, µέχρι την επιφάνεια της Γης, µέχρι την αστροφυσική, την κλιµατική αλλαγή κ.ά.

-Η κλιµατική αλλαγή «ακουµπάει» την επιστήµη σας;
Οχι µόνο «ακουµπάει» την επιστήµη µας, αλλά είναι η επιστήµη µας αυτή που οδηγεί τις µελέτες για την αντιµετώπιση της κλιµατικής αλλαγής. Εµείς παρατηρούµε την ατµόσφαιρα της Γης, τον Ηλιο, όλα τα φαινόµενα, την αύξηση του διοξειδίου του άνθρακος, µε δορυφόρους και όργανα. Ολα αυτά εµπεριέχονται στον κύκλο οµιλιών. Υποβλήθηκαν 3.500 τίτλοι οµιλιών για αυτό το συνέδριο.

-Προς τα πού πάει η ανθρωπότητα όσον αφορά την κλιµατική αλλαγή;
Πάµε προς την καταστροφή αν δεν την πάρουµε στα σοβαρά.

-∆εν γίνονται ήδη κινήσεις;
Γίνονται κινήσεις, αλλά δεν είναι αρκετές. Οµως γίνονται και οπισθοχωρήσεις, γιατί όπως βλέπετε µε τον πόλεµο στην Ουκρανία και τις επιπτώσεις στα καύσιµα που έχουν προκληθεί από την ενεργειακή κρίση πάµε πίσω, σε υδρογονάνθρακες, σε λιγνίτη κ.λπ.

-Πιστεύετε ότι έχουµε χάσει το στοίχηµα;
Οχι. Εµένα µε εκπλήσσει πάντοτε η καινοτοµία στην τεχνολογία. Οταν φαίνεται ότι οι καταστάσεις είναι στα άκρα, έρχεται µία ιδέα, µία έµπνευση, µία λύση που δεν είχε σκεφτεί κανένας και τελικώς γλιτώνουµε την πτώση στον γκρεµό.

-Εχει βρεθεί αυτή η λύση;
Ακόµη δεν έχει βρεθεί, αλλά υπάρχουν ενδείξεις, ορισµένες εκ των οποίων µπορούν να δοκιµαστούν και αν επιτύχουν µπορεί να υπάρξει σωτηρία στο τέλος.

-Ποιο είναι το επίπεδο στην Ελλάδα της διαστηµικής επιστήµης; Υπάρχουν υποδοµές ή φεύγουν οι Ελληνες επιστήµονες στο εξωτερικό;
Εχουµε ορισµένες νησίδες αριστείας. Είναι λίγες. Η διασπορά, όµως, είναι πάρα πολύ δυνατή. Εχουµε Ελληνες επιστήµονες και στην Ευρώπη και στην Αµερική και σε άλλα µέρη του κόσµου που είναι ηγέτες στον κλάδο τους και αυτό µου δίνει ελπίδα ότι κάποτε µπορεί κι εµείς στην Ελλάδα να ξελασπώσουµε και να κάνουµε κάτι εντυπωσιακό.

-Είµαστε µόνοι στο ∆ιάστηµα, κύριε Κριµιζή;
∆εν το νοµίζω. Αλλά αυτός είναι ο ισχυρισµός µου, αν και δεν µπορούµε να αποδείξουµε τίποτα.

-Μπορούµε να εποικίσουµε άλλον πλανήτη;
Οχι. Αυτό είναι όνειρο θερινής νυκτός. Ανοησίες.

-Γιατί δεν µπορούµε;
∆ιότι οι αποστάσεις είναι τεράστιες, οι συνθήκες φοβερά δύσκολες και δεν πρόκειται να τις υπερβούµε µέσα στα επόµενα 100, 200 ή και 1.000 χρόνια.

-Την περίπτωση του Ιλον Μασκ µε τη SpaceX πώς τη σχολιάζετε;
Είναι ονειροπόλος, σκέφτεται πολλά, αλλά, ξέρετε, δεν µπορεί κανείς να υπερβεί τους νόµους της Φυσικής. Ούτε ακόµη και ο Ιλον Μασκ. Αυτό που λέει για αποικισµό του Αρη είναι όνειρο θερινής νυκτός. Αλλο εξερευνητικό διαστηµικό ταξίδι µε ανθρώπινα πληρώµατα στον Αρη και άλλο ο αποικισµός. Πιστεύω ότι εντός της δεκαετίας του 2030 θα πραγµατοποιηθεί µια αρχική εξερεύνηση του Αρη από επανδρωµένα διαστηµόπλοια.

-Ποιο είναι το υπ’ αριθµόν 1 θέµα για την επιστήµη σας πέρα από την κλιµατική αλλαγή. Πού εστιάζετε επιστηµονικά περισσότερο;
Στη διαστηµική επιστήµη υπάρχουν πάρα πολλοί εξειδικευµένοι τοµείς. Υπάρχουν άνθρωποι των οποίων ο σκοπός είναι να ερευνήσουν πόσες µαύρες οπές υπάρχουν στα κέντρα των γαλαξιών. Και τελευταία εντοπίστηκε µία και στον δικό µας Γαλαξία. Για µένα προσωπικά, είναι τα δύο διαστηµόπλοια, τα Voyager 1 και Voyager 2 της NASA τα οποία έχουν βγει από το ηλιακό µας σύστηµα. Ηµουν ο νεότερος επικεφαλής ερευνητικής οµάδας για τα Voyager όταν η ΝΑSΑ επέλεξε τα όργανα το 1971.

-Πόσες δεκαετίες ταξιδεύουν;
Κλείνουµε τα 45 χρόνια τον Αύγουστο του 2022. Εχουν φτάσει σε µια απόσταση 22,5 δισεκατοµµυρίων χιλιοµέτρων από τη Γη και συνεχίζουν το µακρύ ταξίδι εξερεύνησης του Γαλαξία, µε ταχύτητα 62.000 χιλιοµέτρων την ώρα.

-Θα ήθελα να µου πείτε δυο λόγια για εσάς. Γεννηθήκατε στη Χίο;
Ναι, στον Βροντάδο. Ηµουν... ρουκετατζής! (γέλια)

-Ως Χιώτης πώς και δεν ασχοληθήκατε µε τη ναυτιλία;
Εχω ναυτικό φυλλάδιο. Είχα τρεις µήνες υπηρεσία πριν φύγω για την Αµερική.

-Εκεί ποια ήταν τα πρώτα σας βήµατα;
Πήγα στο Πολυτεχνείο του Πανεπιστηµίου της Μινεσότα.

-Σπουδάσατε πρώτα στην Ελλάδα;
Οχι. Μόλις ολοκλήρωσα το εξατάξιο τότε γυµνάσιο, έφυγα για τις ΗΠΑ. Γράφτηκα στη Σχολή των Ηλεκτρολόγων Μηχανικών. Μετά άλλαξα και στράφηκα στη Φυσική.

-Με τη NASA πώς ήρθατε σε επαφή;
Εργαζόµουν ως βοηθός ενός καθηγητή στη Σχολή Φυσικής που χρησιµοποιούσε µπαλόνια για να µελετήσει τις ηλιακές εκρήξεις σε µεγάλο ύψος. Με προσέλαβε ως βοηθό σε ηλικία 20 ετών. Αρχισα να σχεδιάζω µετρητές για την ακτινοβολία. Μετά ο επιστήµονας που κατασκεύασε τον πρώτο αµερικανικό δορυφόρο, ο φυσικός Τζέιµς Βαν Αλεν, ο οποίος ανακάλυψε τις ζώνες ακτινοβολίας γύρω από τη Γη που λέγονται «Ζώνες Βαν Αλεν», ήρθε στο πανεπιστήµιο για να κάνει µία διάλεξη και να µας περιγράψει την ανακάλυψή του. Μετά τη διάλεξη τον έφερε ο καθηγητής µας από το εργαστήριο. Μου έπιασε την κουβέντα και µε ρώτησε αν θα πάω για µεταπτυχιακά. Του απάντησα ότι «δεν έχω χρήµατα». Μου λέει «κάνε µία αίτηση στο Πανεπιστήµιο της Αϊόβα», όπου τότε ήταν πρόεδρος της Σχολής Φυσικής και Αστρονοµίας. Εκανα την αίτηση και µου έδωσαν υποτροφία. Πήγα εκεί ως µεταπτυχιακός φοιτητής και σε ενάµιση χρόνο σχεδίαζα τον πρώτο µετρητή ακτινοβολίας για το πρώτο διαστηµόπλοιο που θα πήγαινε στον Αρη. Ηταν το Mariner 4, που εκτοξεύθηκε το 1964.

-Αυτό που λένε ότι ο Ηλιος διαστέλλεται και σε 3-4 δισεκατοµµύρια χρόνια θα απορροφήσει τη Γη, ισχύει;
Βέβαια και ισχύει.

-∆ηλαδή η Γη έχει ηµεροµηνία λήξης;
Αν ανησυχείτε τι θα γίνει σε 3 δισεκατοµµύρια χρόνια (γέλια), η απάντηση είναι «ναι». Εγώ πάντως δεν ανησυχώ γι’ αυτό το θέµα.

-Ποιο είναι το κοµβικό σηµείο στην επιστηµονική σας πορεία;
Ηταν το πείραµα στα Voyager 1 και Voyager 2. Μετρήσαµε τις «Ζώνες Βαν Αλεν» στον ∆ία, στον Κρόνο, στον Ουρανό και στον Ποσειδώνα και µετά ταξιδέψαµε 23 ακόµη χρόνια και περάσαµε το σύνορο του ηλιακού µας συστήµατος µε τον Γαλαξία. Βγήκαµε από την ατµόσφαιρα του Ηλιου στον Γαλαξία το 2012 σε απόσταση 18,3 δισεκατοµµυρίων χιλιοµέτρων από τη Γη.

-Πόσα ηλιακά συστήµατα υπάρχουν;
Ο Γαλαξίας έχει περίπου 200 δισεκατοµµύρια ήλιους και εµείς είµαστε ένα από αυτά.

-Σας εντυπωσιάζει;
Φυσικά και µε εντυπωσιάζει. Με πιάνει δέος, γιατί αντιλαµβάνοµαι πόσο ελάχιστη είναι η γνώση µου, παρά τα τόσα χρόνια εξερεύνησης. Είµαι ένας από τους 3-4 ανθρώπους οι οποίοι ήταν αντιπρόσωποι της ανθρωπότητας όταν βγήκαµε από τα σύνορα του ηλιακού µας συστήµατος στον Γαλαξία. Και µόνο µία φορά είναι η... πρώτη φορά.

-Θα ακολουθήσουν άλλες αποστολές σε συνέχεια εκείνων των δύο Voyager;
Ακόµα όχι. Τώρα σχεδιάζουµε στο Πανεπιστήµιο Johns Hopkins µία αποστολή που ονοµάζεται «∆ιαστρική». Ελπίζουµε ότι θα εκτοξευθεί τη δεκαετία του 2030, αλλά... θα έχω πεθάνει µέχρι τότε. Στόχος είναι να κινείται το διαστηµόπλοιο µε πολύ µεγαλύτερη ταχύτητα από τα Voyager και να διεισδύσει πιο βαθιά µέσα στον Γαλαξία.

-Τελικά, κύριε καθηγητά, είµαστε µικρόβια σε αυτόν το Γαλαξία;
Ναι (γέλια). Θα έλεγα ότι είµαστε ένας µικρός πλανήτης χαµένος στο Σύµπαν.