Ποιος ήταν ο «πατέρας» της ατομικής βόμβας - Η ιστορία του Ρόμπερτ Οπενχάιμερ

Η ταινία «Oppenheimer»  του σκηνοθέτη Κρίστοφερ Νόλαν για τον διάσημο επιστήμονα αναμένεται στις κινηματογραφικές αίθουσες τον Ιούλιο. Το σενάριό της βασίζεται στον «American Prometheus», ένα βιβλίο που γράφτηκε μετά από 30 χρόνια έρευνας για την άνοδο και την πτώση του επιστήμονα που χρησιμοποίησε το ταλέντο του για να δημιουργήσει το απόλυτο όπλο.

Ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ ήταν Αμερικανός θεωρητικός φυσικός και καθηγητής φυσικής στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνιας. Είναι περισσότερο γνωστός για το ρόλο του ως διευθυντής της επιστημονικής ομάδας του Εργαστηρίου Λος Άλαμος και του Προγράμματος Μανχάταν - της προσπάθειας κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου για την ανάπτυξη των πρώτων πυρηνικών όπλων στον κόσμο, και συχνά αναφέρεται ως ο «πατέρας της ατομικής βόμβας».

Ο Οπενχάιμερ ήταν επίσης επικριτής της χρήσης πυρηνικών όπλων και αργότερα έγινε υπέρμαχος του πυρηνικού αφοπλισμού. Τη δεκαετία του 1950 του αφαιρέθηκε η άδεια ασφαλείας, ένα καθεστώς που χορηγείται σε άτομα που τους επιτρέπει την πρόσβαση σε απόρρητες πληροφορίες, λόγω των αριστερών πολιτικών του απόψεων. Παρόλα αυτά, παρέμεινε σεβαστή προσωπικότητα στην επιστημονική κοινότητα και έλαβε πολλά βραβεία για τη συμβολή του στην επιστήμη.

Πρώιμη ζωή

Ο Τζούλιους Ρόμπερτ Οπενχάιμερ γεννήθηκε στις 22 Απριλίου 1904 στη Νέα Υόρκη. Μπήκε στο Χάρβαρντ το 1922 με σκοπό να γίνει χημικός, άλλα σύντομα στράφηκε στη μελέτη της φυσικής. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του εκεί, αρίστευσε ακόμη στα λατινικά και τα ελληνικά, δημοσίευσε ποίηση και μελέτησε επίσης την ασιατική φιλοσοφία.

Μετά την αποφοίτησή του έγινε δεκτός στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, πραγματοποιώντας έρευνα στο Εργαστήριο Κάβεντις, το οποίο του έδωσε την ευκαιρία να συνεργαστεί με τη βρετανική επιστημονική κοινότητα και τις προσπάθειές της να προωθήσει την έρευνα γύρω από το άτομο.

Μετά από αυτό, ο Οπενχάιμερ σπούδασε στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν το 1926, αποκτώντας το διδακτορικό του σε ηλικία μόλις 22 ετών. Όσο ήταν εκεί, ο Οπενχάιμερ είχε σημαντική συμβολή στη νεοαναπτυχθείσα κβαντική θεωρία και δημοσίευσε πολλά άρθρα γύρω από αυτή, με το πιο διάσημο από αυτά να είναι η εργασία του για την «Προσέγγιση Μπορν – Οπενχάιμερ».

Το 1927, επέστρεψε στο Χάρβαρντ ως υπότροφος του Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας για σπουδές μαθηματικής φυσικής και ένα χρόνο αργότερα, σπούδασε στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καλιφόρνιας. Ενώ βρισκόταν εκεί, δέχτηκε επίσης να εργαστεί στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλει της Καλιφόρνιας ως επίκουρος καθηγητής. Για τα επόμενα 13 χρόνια, διατήρησε τους ρόλους του και στα δύο πανεπιστήμια, μετακινούμενος μεταξύ τους μαζί με πολλούς από τους συνεργάτες και τους φοιτητές του που τον ακολούθησαν.

Εκτός από την έρευνα σε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, όπως η αστροφυσική, η πυρηνική φυσική, η φασματοσκοπία και η κβαντική φυσική, ήταν ο πρώτος που τη δεκαετία του 1930 έγραψε θεωρίες που υποδηλώνουν την ύπαρξη μαύρων τρυπών.


Το σχέδιο Μανχάταν

Η άνοδος του Χίτλερ στη Γερμανία είχε κεντρίσει το ενδιαφέρον του Οπενχάιμερ για την πολιτική. Το 1936 είχε ταχθεί στο πλευρό της δημοκρατίας κατά τη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου πολέμου και γνωρίστηκε με κουμουνιστές φοιτητές, ωστόσο αργότερα απέσυρε τις σχέσεις του με το Κουμουνιστικό Κόμμα λόγω των δεινών που προκάλεσε ο Στάλιν στους Ρώσους επιστήμονες.

Μετά την εισβολή της ναζιστικής Γερμανίας στην Πολωνία το 1939, ο Άλμπερτ Αϊνστάιν και άλλοι διακεκριμένοι επιστήμονες είχαν προειδοποιήσει την κυβέρνηση των ΗΠΑ για τον κίνδυνο που απειλούσε ολόκληρη την ανθρωπότητα αν οι Ναζί ήταν οι πρώτοι που θα κατασκεύαζαν πυρηνική βόμβα, προτρέποντας τον πρόεδρο Ρούσβελτ να χρηματοδοτήσει την έρευνα για την ανάπτυξη ενός πυρηνικού όπλου. Ο Ρούσβελτ ίδρυσε το Γραφείο Επιστημονικής Έρευνας και Ανάπτυξης για την επίβλεψη του έργου και ο Οπενχάιμερ συμμετείχε στις προσπάθειες για την ανάπτυξη ατομικής βόμβας.

Ο Οπενχάιμερ διορίστηκε επιστημονικός διευθυντής του Προγράμματος Μανχάταν από τον στρατηγό Λέσλι Γκρόουβς τον Ιούνιο του 1942, προκειμένου να αναζητηθεί ένας τρόπος αξιοποίησης της πυρηνικής ενέργειας για στρατιωτικούς σκοπούς.

Τρεις «μυστικές τοποθεσίες» επιλέχθηκαν για να αποτελέσουν μέρος του Προγράμματος Μανχάταν - το Όουκ Ριτζ στο Ανατολικό Τενεσί, το οροπέδιο του Λος Άλαμος κοντά στη Σάντα Φε στο Νέο Μεξικό και το Χάνφορντ στην πολιτεία της Ουάσιγκτον.

Ο Οπενχάιμερ επέβλεψε την κατασκευή και τη διοίκηση των εργαστηρίων στο Λος Άλαμος, προτού φέρει στη συνέχεια τα μεγαλύτερα μυαλά της φυσικής για να εργαστούν στον τρόπο δημιουργίας μιας ατομικής βόμβας. Τελικά, ο Οπενχάιμερ ανέλαβε να διευθύνει περισσότερους από 3.000 ανθρώπους, ενώ παράλληλα αντιμετώπιζε τα θεωρητικά και μηχανικά προβλήματα που προέκυπταν κατά τη διαδικασία δημιουργίας της βόμβας.

Η πρώτη πυρηνική δοκιμή σημειώθηκε στην αεροπορική βάση του Αλαμαγκόρντο, στο Νέο Μεξικό, στις 16 Ιουλίου 1945, η οποία ο Οπενχάιμερ είχε δώσει την κωδική ονομασία «Trinity». Η έκρηξη ήταν ισοδύναμη με 20.000 τόνους TNT και δημιούργησε μια πύρινη σφαίρα που έφτασε σε θερμοκρασίες πολλών εκατομμυρίων βαθμών.

Σε τηλεοπτική εκπομπή του 1965, ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ δήλωσε πως μόλις είδε την πρώτη έκρηξη πυρηνικού όπλου, ήξερε πως ο κόσμος δεν θα είναι πλέον ο ίδιος και από το μυαλό του πέρασε μια φράση από την Ινδουιστική γραφή: «Τώρα έγινα ο Θάνατος, ο καταστροφέας των κόσμων».

Χιροσίμα και Ναγκασάκι

Λιγότερο από ένα μήνα μετά την αρχική επιτυχή δοκιμή, στις 6 Αυγούστου του 1945, ένα αμερικανικό βομβαρδιστικό B-29 με το όνομα «Enola Gay» έριξε την πρώτη ατομική βόμβα στον κόσμο στην πόλη Χιροσίμα της Ιαπωνίας, σκοτώνοντας περίπου 80.000 ανθρώπους. Δεκάδες χιλιάδες άλλοι θα πέθαιναν αργότερα από την έκθεση στην ακτινοβολία.

Μόλις τρεις ημέρες αργότερα στις 9 Αυγούστου του 1945, η δεύτερη ατομική βόμβα έπεσε στο Ναγκασάκι της Ιαπωνίας, σκοτώνοντας άμεσα άλλους 40.000 ανθρώπους και πολύ περισσότερους με την πάροδο του χρόνου. Οι επιθέσεις αυτές πιστεύεται ευρέως ότι έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στο να πεισθεί η Ιαπωνία να παραδοθεί και να τερματιστεί ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος.

Το έργο του Οπενχάιμερ είχε επομένως επιτύχει αυτό που είχε θέσει ως στόχο.

Μεταπολεμική αντίθεση στα πυρηνικά όπλα

Μετά τη λήξη του πολέμου, το 1947, ο Οπενχάιμερ διορίστηκε πρόεδρος της Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας των Ηνωμένων Πολιτειών, θέση στην οποία υπηρέτησε μέχρι το 1952. Ο Οπενχάιμερ χρησιμοποίησε αυτή τη θέση για να πιέσει υπέρ του διεθνούς ελέγχου της πυρηνικής ενέργειας ώστε να αποτραπεί η διάδοση των πυρηνικών όπλων και η κούρσα πυρηνικών εξοπλισμών με τη Σοβιετική Ένωση. Τον Οκτώβριο του 1949, ο Οπενχάιμερ και η Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας αντιτάχθηκαν στην ανάπτυξη της βόμβας υδρογόνου κατά τη διάρκεια κυβερνητικής συζήτησης επί του θέματος.

Το 1953, η Αμερική βρισκόταν εν μέσω ισχυρών αντικομμουνιστικών αισθημάτων. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου του δεύτερου «Ερυθρού Τρόμου», ο Οπενχάιμερ κατηγορήθηκε ότι είχε κουμουνιστικές συμπάθειες και ότι καθυστερούσε την κατονομασία σοβιετικών πρακτόρων. Οι κατηγορίες αυτές σε συνδυασμό με την αντίθεσή του στη παραγωγή μιας βόμβας υδρογόνου οδήγησαν σε κυβερνητική ακρόαση που είχε ως αποτέλεσμα να του αφαιρεθεί η στρατιωτική άδεια ασφαλείας, τερματίζοντας τη θητεία του στην Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας και της θέσης του ως σύμβουλο στα υψηλότερα κλιμάκια της αμερικανικής κυβέρνησης.

Η Ομοσπονδία Αμερικανών Επιστημόνων και σχεδόν ολόκληρη η επιστημονική κοινότητα σοκαρίστηκαν από την απόφαση της κυβέρνησης και διαμαρτυρήθηκαν για τη δίκη του. Η υπόθεση προκάλεσε εκτεταμένη διαμάχη στον κόσμο της επιστήμης και ο Οπενχάιμερ έγινε σύμβολο ενός επιστήμονα που, ενώ εργάζεται για την κυβέρνηση και προσπαθεί να επιλύσει τα ηθικά προβλήματα που προκύπτουν από την επιστημονική ανακάλυψη, γίνεται θύμα ενός «κυνηγιού μαγισσών». Το 1963, ο πρόεδρος Τζόνσον προσπάθησε να επανορθώσει την αδικία, τιμώντας τον Οπενχάιμερ με το διάσημο βραβείο Ενρίκο Φέρμι.

Μεταξύ 1947-1966, ο Οπενχάιμερ διετέλεσε επίσης διευθυντής του Ινστιτούτου Προηγμένων Μελετών του Πρίνστον, συζητώντας και διεξάγοντας έρευνα για την κβαντική και σχετικιστική φυσική, καθώς και επεξεργαζόμενος ιδέες για τη σχέση μεταξύ επιστήμης και κοινωνίας. Ένα χρόνο μετά τη συνταξιοδότησή του, πέθανε από καρκίνο του λαιμού στις 18 Φεβρουαρίου 1967.