Στο «παρά πέντε» με τον Καπουτζίδη στη Χίο

Στη Χίο τα πάντα μοιάζουν να αντιστέκονται στον χρόνο αφού η λαίλαπα του τουρισμού δεν έχει αγγίξει το όμορφο νησί του Ομήρου με τα μεσαιωνικά χωριά, τις απομονωμένες παραλίες, τον απαράμιλλης ομορφιάς Κάμπο, τις μυρωδιές από τα εσπεριδοειδή, τη μαστίχα και το θυμάρι που θαρρείς ότι έχουν ποτίσει όλο το νησί. Αν σε όλα αυτά προσμετρήσεις την αγάπη που έχουν οι Χιώτες για τον πολιτισμό, δεν είναι να απορείς για τις συναρπαστικές βραδιές που ζήσαμε διασκεδάζοντας με τον Γιώργο Θεοφάνους και παρακολουθώντας συγκινητικά αφιερώματα για τη Μικρή Ασία με τον Παντελή Θαλασσινό στις ειδυλλιακές, γειτονικές Οινούσσες. Το καλύτερο, ωστόσο, ήταν ότι στην περιπλάνησή μας στους πιο απρόσμενους τόπους του νησιού, όπου ανακαλύψαμε άλλους τόσους λόγους να επιστρέψουμε, είχαμε τον καλύτερο συνοδό: τον πολυτάλαντο σεναριογράφο, σκηνοθέτη και ηθοποιό Γιώργο Καπουτζίδη.

Το καλό ταξίδι από την πρώτη μέρα φαίνεται και παρά τον καύσωνα, το αεράκι που φυσούσε στη Χίο έμοιαζε πραγματικά παρηγορητικό. Αρκούσαν για να νιώσουμε καλύτερα ένας δροσερός καφές στην πόλη και κατόπιν δυο βουτιές στη θάλασσα μπροστά από το «Golden Sands» στον Καρφά. Οι ακτές του Τσεσμέ φαίνονται σχεδόν καθαρά από εδώ, όπως και λεπτομέρειες από τις πυκνοκατοικημένες περιοχές και δεν είναι να απορείς γιατί η συναυλία για την τραγική επέτειο από την Καταστροφή της Σμύρνης το 1922 στο ωραίο αμφιθέατρο Οινουσσών με τον Παντελή Θαλασσινό, δύο ημέρες αργότερα, θα γνωρίσει τέτοια επιτυχία. Ελληνοαμερικανοί που έρχονται κάθε καλοκαίρι για να δουν τις οικογένειές τους έχουν να αφηγηθούν πολλές ιστορίες ξεριζωμού σε αυτά τα μέρη καθώς έχουν μάθει από νωρίς τι σημαίνουν ιστορικός πόνος και τραύμα μετουσιώνοντάς τα, ωστόσο, σε αφορμή για διαρκή δημιουργία.

Τις ιστορίες μάς τις αφηγούνται με ιδιαίτερη παραστατικότητα οι Χιώτες και οι Οινουσσιώτες, που δείχνουν περισσότερο συνδεδεμένοι με τον τόπο τους από οποιονδήποτε νησιώτη δίνοντας την αφορμή στον Γιώργο Καπουτζίδη να ρωτήσει διάφορα για το παρελθόν αυτών των ιστορικών νησιών, για τους ανθρώπους που επιστρέφουν για πρώτη φορά μετά από σαράντα χρόνια αφού δεν μπορούν ποτέ να ξεχάσουν τους βαθείς δεσμούς που τους συνδέουν με αυτά. Σίγουρα δεν μπορεί να φανταστεί κανείς καλύτερο ακροατή και παρέα από τον Γιώργο Καπουτζίδη, ο οποίος δείχνει ενθουσιασμένος με όποια ιστορία και απρόσμενη έκπληξη, ακόμα και με τη δυσάρεστη, ενώ δεν αρνείται να φωτογραφηθεί με όλο, κυριολεκτικά, το προσωπικό των καταστημάτων που μας εξυπηρετούν.

Ταξίδι στην Ιστορία

Καθώς αφηγείται ιστορίες από τα αμέτρητα ταξίδια του από τη μακρινή Ισλανδία, την περιπλάνησή του στα πονεμένα Βαλκάνια -από την Αλβανία και τις ακτές της Αδριατικής μέχρι το Μαυροβούνιο-, την Ευρώπη και την Ελλάδα, ανακαλύπτω έναν άνθρωπο με φιλοπερίεργο βλέμμα και ανοιχτή προοπτική, έτοιμο να μετατρέψει την εμπειρία του σε αφορμή για ένα ακόμα κείμενο, μία ακόμη ιστορία. Ενδεικτικό είναι, άλλωστε, το σχεδόν αυτοβιογραφικό «Σέρρες», που είδαμε στην πλατφόρμα του ANT1+, το οποίο μαρτυρεί την άμεση σχέση της προσωπικής του ιστορίας με τον τόπο του, αλλά και την τολμηρή του απόφαση να κάνει το coming out προτρέποντας κάθε αγόρι που θα φοβηθεί να αποκαλύψει την πραγματική σεξουαλική του ταυτότητα να το τολμήσει. Συγκλονιστική ήταν και η απώλεια του ηθοποιού Πάνου Νάτση, που ερμήνευε τον πρωταγωνιστή Οδυσσέα, αλλά και ο τρόπος που τελικά, με εντελώς μεταφυσικό τρόπο, συνδέθηκαν οι σκηνές της αποδοχής και της απώλειας με την πραγματικότητα. Τώρα, στη Χίο πλέον, ο ίδιος ανακαλύπτει ένα νησί όπου η απώλεια ήταν η διαρκής συνθήκη και που δεν φοβάται να αναμετρηθεί με τα τραύματά του και την Ιστορία του.

Καλεσμένοι και οι δυο μας της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου, που δείχνει να αγκαλιάζει τους ανθρώπους του πολιτισμού, και του νησιού, ανακαλύπτουμε πολλούς χώρους που είναι κατάφορτοι από μνήμες και όχι τόσο γνωστοί στο ευρύ κοινό: από τους μεσαιωνικούς Ολύμπους, μια καστροπολιτεία που μένει ανέπαφη στον χρόνο και δεν έχει αλωθεί από τον τουρισμό, έως τον πανέμορφο Κάμπο - μάλιστα, ένα αρχοντικό που επισκεπτόμαστε στην καρδιά του Κάμπου μάθαμε ότι ανήκει στον εφοπλιστή Βαφειά και εκεί θα γίνουν τον Σεπτέμβρη πολιτιστικές εκδηλώσεις. Η βαρύτητα των χώρων στη Χίο είναι εμφανής και έχει να κάνει με τον τρόπο που αποτυπώνεται στις συνειδήσεις των ντόπιων η Ιστορία, την οποία τιμούν και αναδεικνύουν σε κάθε περίπτωση. Στο Πυργί και τα Μεστά οι κάτοικοι θα σου πουν τις δικές τους εκδοχές για το πώς πέρασε από το νησί τους ο θαλασσοπόρος Κολόμβος λίγο προτού σαλπάρει για τις Ινδίες ή για το καταφύγιο που βρήκαν οι ιππότες στα ωραία κάστρα του νησιού.

Ειδικά στους κοντινούς αλλά άγνωστους Ολύμπους, οι ιστορίες είναι κυριολεκτικά γραμμένες πάνω στους τοίχους: στη Μεσαιωνική Τράπεζα, σε αυτό το διώροφο κτίριο με την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική, όπου φαντάζεσαι να βρίσκουν καταφύγιο διάφοροι ιππότες, εδώ και αιώνες τελούνταν γάμοι. Τα χαραγμένα από τον 18ο και τον 19ο αιώνα ονόματα στους τοίχους φαίνονται, εν προκειμένω, να λειτουργούν ως ένα παράξενο παλίμψηστο: είναι να απορείς που ένας τέτοιος χώρος δεν έχει αξιοποιηθεί κατάλληλα από το υπουργείο Πολιτισμού... Οσο για τα μεσαιωνικά οικήματα των Ολύμπων μοιάζουν να αντιστέκονται στην επιβολή του χρόνου καθώς στέκονται όρθια ενωμένα μεταξύ τους διαμορφώνοντας ενιαίους τοίχους, αλλά και εσωτερικές σήραγγες που οδηγούν σε αδιέξοδα (όπου οι κάτοικοι εγκλώβιζαν τους εισβολείς πειρατές ρίχνοντάς τους καυτό λάδι). Πρόκεται για τη χαρακτηριστική αρχιτεκτονική της μεσαιωνικής καστροπολιτείας που κυριαρχεί επίσης στο Πυργί και τα Μεστά, χωριά τα οποία οι κάτοικοι κρατούν ζωντανά όχι μόνο ως αξιοθέατα, αλλά και ως μέρη που σφύζουν από ζωή αφού δεν τα έχουν εγκαταλείψει. Αυτά τα μέρη είναι αυθεντικά και σε καλούν από μόνα τους να τα σεβαστείς, όπως δείχνουν να τα σέβονται και οι κάτοικοί τους.

Χρώματα κι αρώματα

Αντίστοιχος είναι ο ενθουσιασμός που επικρατεί στον Κάμπο, όπου κυριαρχούν τα αρώματα, η δροσιά και οι αναμνήσεις από τότε που οι προύχοντες έμποροι της Χίου τύλιγαν σε λεπτά πολυτελή χαρτιά τα πορτοκάλια και τα έστελναν στα πιο μακρινά σημεία του πλανήτη. Τα ανεξάντλητα φυσικά δώρα της γης χάρισαν στους Χιώτες γνώση και πλούτο, τον οποίο επέστρεψαν στο νησί τους χτίζοντας αυτά τα περίοπτα αρχοντικά με την όμορφη θυμιανούσικη πέτρα με το γήινο, κοκκινωπό χρώμα, τα οποία δεσπόζουν ακόμα στον Κάμπο. Οι νέοι που διαχειρίζονται το Μουσείο Citrus στο εσωτερικό ενός τέτοιου αρχοντικού στον Κάμπο μάς υποδέχονται με παγωμένο μαστιχόνερο και γλυκά κουταλιού και μας αφηγούνται όλη την ιστορία του μοναδικού αυτού αρχοντικού του 18ου αιώνα. Ο χρόνος κυλάει διαφορετικά εδώ, ευνοεί τη διαφορετική πρόσληψη των πραγμάτων και όλοι μας φτάνουμε πλέον χαλαρωμένοι το βράδυ για να παρακολουθήσουμε το ξεσηκωτικό πρόγραμμα που έχει ετοιμάσει για τον κόσμο της Χίου ο Γιώργος Θεοφάνους στο «Μπούρτζι». Πρόκειται για ένα στέκι που ξεχωρίζει στην άκρη του βόρειου λιμενοβραχίονα του λιμανιού της Χίου, όπου εντοπίζονται τα κατάλοιπα του μεγάλου Κάστρου, σε ένα παλιό οχυρό που καταστράφηκε στα τέλη του 17ου αιώνα. Τώρα, στην όμορφη αυτή γωνιά της πόλης, με την πανσέληνο να δίνει τον τόνο πάνω από την ασημένια θάλασσα, ακούμε τις γνωστές επιτυχίες του Θεοφάνους που ερμηνεύουν όμορφα η Ολγα Βενετσιάνου, ο Νίκος Παπουτσής και η Αφροδίτη Χατζημηνά.

Οι ονειρικές Οινούσσες

Αλλά αυτό που θα μας μείνει αξέχαστο είναι η εκδρομή μας στις Οινούσσες με το καραβάκι που αναχωρεί από το ωραίο λιμανάκι της Λαγκάδας, όπου βρίσκονται οι ψαροταβέρνες και το πιο γραφικό ψαροχώρι της Χίου. Μέσα σε είκοσι λεπτά βρισκόμαστε στην απέναντι Αιγνούσα με το γραφικό λιμανάκι, το Ναυτικό Μουσείο και τη χάλκινη εστεμμένη γοργόνα να μας καλωσορίζει πανηγυρικά στο νησί των εφοπλιστών, των ναυτικών και των ανθρώπων της θάλασσας. Ο δήμαρχος μας αφηγείται την ιστορία των Οινουσσών και μας λέει με περηφάνια πόσα παιδιά πέρασαν στις Πανελλήνιες πηγαίνοντας στο δημόσιο σχολείο του νησιού, αναγκασμένα να νικούν τις φουρτούνες καθώς περνούσαν απέναντι στη Χίο για τα φροντιστήριά τους. Στην ταβέρνα «Γλάρος» τρώμε φρέσκα καλαμάρια-σήμα κατατεθέν των Οινουσσών και της Χίου και λέμε ιστορίες από το παρελθόν, με τον ήδη θαλασσινό λόγω Αίγινας Γιώργο Καπουτζίδη να δείχνει την αγάπη του για τις νησιωτικές συνήθειες, γεύσεις και ιστορίες. Μαθαίνουμε έτσι ότι το «Πατερόνησο», όπου πηγαίνει κανείς κολυμπώντας από τις Οινούσσες, λέγεται έτσι κατ’ ευφημισμόν αφού η οικογένεια το έχει αφήσει εδώ και χρόνια, με τον δήμο να φροντίζει πλέον τον περιβάλλοντα χώρο του και το κεντρικό εκκλησάκι.

Ολα στις Οινούσσες είναι πεντακάθαρα, ενώ οι αχινοί που στολίζουν τα βράχια κοντά στην ακτή είναι ενδεικτικοί του σεβασμού που δείχνουν οι κάτοικοί του στο περιβάλλον. Μια παρέα παιδιών που παίζουν αμέριμνα στο λιμάνι μας συνόδευσε μέχρι το αμφιθέατρο, όπου βρεθήκαμε όλοι μαζί για να παρακολουθήσουμε τη συναυλία για τα 100 χρόνια από την Καταστροφή της Σμύρνης, την οποία διοργάνωσαν από κοινού ο Δήμος Οινουσσών με την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου: στη συναυλία ακούστηκαν τραγούδια που είχε επιλέξει το Ωδείο Αιγέας - τραγούδια του Απόστολου Καλδάρα και παραδοσιακά ακούσματα με αναφορά από τη Μικρά Ασία και συγκλονιστικές ιστορίες από τη χαμένη γη της Ιωνίας που αφηγήθηκε η Κωνσταντίνα Νεοφωτίστου. Το συγκινητικό είναι ότι τον Παντελή Θαλασσινό, ο οποίος είναι επίσης από την περιοχή, συνόδευσαν στο μπουζούκι και τον μπαγλαμά οι καθηγητές του Ωδείου με τη συμμετοχή της Χορωδίας Οινουσσών. Οσα και να γράψει κανείς για τη Χίο, πάντα θα έχει ένα κομμάτι Ιστορίας που θα διαφεύγει, έτοιμο να ξεπροβάλλει ολοζώντανο μπροστά σου για να θυμίσει, όπως έλεγε ο Σεφέρης, ότι είναι «παιδιά πολλών ανθρώπων τα λόγια μας» και «φυλάγουν τη μορφή των ανθρώπων». Φεύγουμε γεμάτοι από εικόνες, σίγουροι πως κάθε φορά που θα επιστρέφουμε η Χίος θα έχει πολλά δώρα να μας δώσει - κυρίως τους ανθρώπους της.