Filter-gate στη showbiz: Αγάπη μου, το τερμάτισα με το Photoshop!

Στις αρχές του περασμένου Μαΐου ο Τζέφρι Χίντον, καθηγητής Πληροφορικής στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο, γνωσιακός ψυχολόγος και επονομαζόμενος «νονός της Τεχνητής Νοημοσύνης» χάρη στην πολυετή και εμβριθή έρευνά του στα τεχνητά νευρωνικά δίκτυα, υπέβαλε την παραίτησή του από την Google, έπειτα από δέκα χρόνια επιτυχημένης θητείας. Αιτία της αποχώρησής του δεν ήταν κάποια δελεαστική πρόταση από τον ανταγωνισμό, η απόφασή του να δημιουργήσει μια δική του εταιρεία ή έστω κάποιοι, ως συνήθως αδιευκρίνιστοι, προσωπικοί λόγοι.

Ο 75χρονος γκουρού επέλεξε τον δρόμο της παραίτησης εξαιτίας της ανησυχίας και του φόβου του απέναντι σε αυτό που δημιούργησε. Ανάμεσα σε πολλά άλλα που δήλωσε ο Χίντον εξέφρασε απερίφραστα την άποψη ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι ευθεία απειλή για την ανθρωπότητα και επεσήμανε ότι πολύ σύντομα οι άνθρωποι θα δυσκολευόμαστε να διακρίνουμε την αλήθεια από το ψέμα που προβάλλει και πλασάρεται ως αλήθεια.

Στην πραγματικότητα δεν χρειάζεται να καταδυθεί κανείς στα τρίσβαθα των νευρωνικών δικτύων και των αλγορίθμων, για να επιβεβαιώσει την υποψία ότι η αλήθεια έχει πλέον πολλές και διαφορετικές εκδοχές. Αρκεί να σκρολάρει στα κοινωνικά δίκτυα, να ξεφυλλίσει ένα περιοδικό ή έστω να κοιτάξει προσεκτικά την οιονεί άφιλτρη φωτογραφία μιας διασημότητας, από εκείνες που κυκλοφορούν αφειδώς εκεί έξω.

Τα σούπερ μοντέλα

Η συζήτηση σχετικά με το πόσο αληθινή είναι η αλήθεια με την οποία καθένας μας κατακλύζει καθημερινά τους λογαριασμούς του στα κοινωνικά δίκτυα αλλά και σχετικά με το πόσο ο Τύπος βάζει το χέρι του στη δημιουργία μιας ψευδεπίγραφης πραγματικότητας επανήλθε στον αφρό της επικαιρότητας χάρη σε τέσσερα εμβληματικά μεν, παλαίμαχα δε super models: τη Σίντι Κρόφορντ, τη Λίντα Εβαντζελίστα, τη Ναόμι Κάμπελ και την Κρίστι Τέρλιγκτον.

Οι γυναίκες για τις οποίες επινοήθηκε ο όρος super model πίσω στο μεταίχμιο 80s και 90s αποφάσισαν να φυλλομετρήσουν τα έργα και τις ημέρες τους σε ένα ντοκιμαντέρ της Apple TV+ με τον τίτλο «The Super Models», το οποίο πρόκειται να κυκλοφορήσει στις 19 Σεπτεμβρίου. Επ’ ευκαιρία μάλιστα της επανένωσής τους πραγματοποίησαν μια επετειακή φωτογράφηση για το τεύχος Σεπτεμβρίου της αμερικανικής και της βρετανικής έκδοσης της «Vogue». Εννοείται ότι τίποτα δεν μπορούσε να πάει λάθος σε μια φωτογράφηση-υπερπαραγωγή την οποία ανέλαβε ο 30χρονος, διεθνώς περιζήτητος Βραζιλιάνος φωτογράφος Ραφαέλ Παβαρότι.

Και όμως παρά το άρτιο αισθητικό και καλλιτεχνικό αποτέλεσμα, οι εικόνες των τεσσάρων γυναικών, ηλικίας από 53 έως 58 ετών, δημιούργησαν μια μάλλον αναπάντεχη συζήτηση. Ενώ το λογικό θα ήταν να επικρατήσει η αναπόληση και βέβαια ο θαυμασμός για το ευλογημένο DNA της φανταστικής τετράδας, υπήρξε μια -προφανώς εύστοχη- παρατήρηση που χάλασε τη σούπα της νοσταλγίας. Και οι τέσσερις γυναίκες εμφανίστηκαν στις φωτογραφίες που κυκλοφόρησαν αλαβάστρινες, αψεγάδιαστες, σχεδόν εξωπραγματικές για το ηλικιακό κουτάκι στο οποίο ανήκουν.

Σε κάποιους, ανάμεσά τους και η πολύπειρη δημοσιογράφος των «New York Times» Βανέσα Φρίντμαν, θύμισαν μέχρι και ρομπότ, κατασκευασμένα στον δοκιμαστικό σωλήνα κάποιου εργαστηρίου Τεχνητής Νοημοσύνης. Μπορεί όλοι να χειροκρότησαν την επιλογή ενός λαοπρόβλητου περιοδικού να φιλοξενήσει στο εξώφυλλό του τέσσερις γυναίκες που έχουν περάσει προ πολλού το κατώφλι των 50, όμως ο τρόπος με τον οποίο αποτυπώθηκαν τελικά, σαν μόλις να βγήκαν από την πρέσα του καθαριστηρίου, κάθε άλλο παρά με ωδή στη γυναικεία ωριμότητα έμοιαζε.

Περισσότερο με σπονδή στην ώριμη γυναίκα που απεργάζεται κάθε τρόπο και μέσο για να δείχνει πολλές δεκαετίες νεότερη ήταν. Οι αντιδράσεις ήταν τόσες ώστε το περιοδικό αναγκάστηκε να απαντήσει ότι στην εν λόγω φωτογράφηση δεν χρησιμοποιήθηκε υπερβολική επεξεργασία εικόνας και απέδωσε το αγαλματένιο αποτέλεσμα στον τρόπο που φωτίστηκαν οι τέσσερις γυναίκες.

Ετσι ή αλλιώς, η ομολογουμένως εντυπωσιακή απεικόνιση των μοντέλων που όχι απλώς όρισαν, αλλά αναθεώρησαν τη βιομηχανία της μόδας υπενθύμισε ένα από τα μεγάλα προβλήματα του πρώτου κόσμου: πώς είμαστε, πώς νομίζουμε ότι είμαστε, ποια είναι η αληθινή και ποια η επινοημένη αλήθεια μας. Εδώ που τα λέμε, βέβαια, αν τέσσερις γυναίκες που έκαναν ουρανομήκεις καριέρες με εργαλείο το κάλλος τους δεν μπορούν να συμβιβαστούν με τον χρόνο και τα σημάδια του, πώς να το αντέξει ένας κοινός θνητός;

Η ίδια ιστορία επαναλαμβάνεται διαρκώς ως φάρσα. Μόλις πριν από λίγες εβδομάδες η Τζένιφερ Λόπεζ βρέθηκε στο στόχαστρο του σχολιασμού, όταν αποφάσισε να δημοσιεύσει στα κοινωνικά δίκτυα ένα βίντεό της, στο οποίο δήλωνε άβαφη, αφτιασίδωτη και άφιλτρη. Η Λατινοαμερικανή σταρ, η οποία στα τέλη του προηγούμενου μήνα συμπλήρωσε 54 Ιουλίους ζωής, στοχοποιήθηκε από τους ακολούθους της ως ανακόλουθη με τις δηλώσεις της, αφού θεώρησαν ότι το πρόσωπό της είναι δυσανάλογα νεανικό για τη βιολογική ηλικία της.

Βέβαια, μπορεί τελικά να την αδίκησαν κατάφωρα, μια και τίποτα δεν είναι πια τόσο απλό ή ξεκάθαρο όσο στην εποχή πριν από τα κοινωνικά δίκτυα. Η παρεξήγηση και η παρανόηση πια έχουν φτάσει σε τέτοιο σημείο, ώστε πολλοί μπερδεύουμε την πραγματική εικόνα μας με εκείνη που προβάλλουμε στα κοινωνικά δίκτυα. Πιστεύουμε στον παραμορφωτικό καθρέφτη μας και ορκιζόμαστε πως είμαστε αυτός.

Είναι κι αυτό μέρος της Διαταραχής Σωματικής Δυσμορφίας, η οποία μπορεί να είναι τόσο παλιά όσο και ο άνθρωπος (ωστόσο, οι πρώτες επιστημονικές αναφορές για την εν λόγω διαταραχή διατυπώθηκαν στα τέλη του 19ου αι.), αλλά οι επιστήμονες τη συσχετίζουν πλέον με τη χρήση των κοινωνικών δικτύων. Οσο περισσότερο τα χρησιμοποιούμε τόσο λιγότερο ευχαριστημένοι νιώθουμε με την εικόνα μας, την οποία στις πιο ήπιες περιπτώσεις αλλοιώνουμε -κατά την άποψή μας προς το καλύτερο- μέσα από φίλτρα και επεξεργασία.

Πρόκειται για το περίφημο InstaFace που όχι μόνο μας κάνει να μοιάζουμε όλοι ίδιοι, σαν βγαλμένοι από γραμμή παραγωγής κινεζικής φάμπρικας, αλλά και να ζητάμε τα ίδια χαρακτηριστικά από τους πλαστικούς χειρουργούς. Καθημερινά, μόνο από τη δημοφιλή εφαρμογή FaceTune, περνούν από επεξεργασία περισσότερες από ένα εκατομμύριο εικόνες. Ερευνα του 2019 που πραγματοποιήθηκε από την κλινική πλαστικής χειρουργικής του Πανεπιστημίου Τζονς Χόπκινς κατέδειξε πως όσο περισσότερο χρόνο δαπανά κανείς στα κοινωνικά δίκτυα, τόσο πιθανότερο είναι να καταφύγει σε έναν πλαστικό χειρουργό, ζητώντας ως επί το πλείστον να τον μεταμορφώσει σε εικόνα και ομοίωση της selfie του.

Βεβαίως, για τους ειδικούς δεν ευθύνονται τα ίδια τα κοινωνικά δίκτυα για την έκρηξη των επεμβάσεων και των παρεμβάσεων στο πρόσωπο, αλλά το γεγονός ότι ερεθίζουν, οξύνουν και μεγεθύνουν αισθήματα κατωτερότητας ή ανασφάλειας που προϋπάρχουν στους χρήστες τους.

Είμαστε όλοι γνωστοί άγνωστοι

Οι χρήστες των κοινωνικών δικτύων βρίσκονται διαρκώς υπό το καθεστώς μιας ανηλεούς και ατέρμονης σύγκρισης, γι’ αυτό και η συμπεριφορά επιτυχημένων, αγαπητών, επιδραστικών, διάσημων προσώπων μπορεί να έχει πολύ μεγαλύτερο και πολύ πιο βαθύ αντίκτυπο από εκείνον που θα υπέθετε κανείς. Πόσο τυχαίο είναι ότι το καρντασιανικό (εκ της οικογένειας Καρντάσιαν) πρότυπο ομορφιάς έχει κατακυριεύσει τα τελευταία χρόνια τον κόσμο. Οι γυναίκες θέλουν να μοιάζουν στις αδελφές της διαβόητης οικογένειας, δηλαδή σε ανθρώπους που πιθανότατα ούτε οι ίδιοι αναγνωρίζουν τον εαυτό τους στις selfies τους. Φυσικά, η ίδια επιδημία έχει ενσκήψει και στα καθ’ ημάς. Χρόνια τώρα.

Εχουμε δει αφαλούς να εξαφανίζονται από φωτογραφίες διασημοτήτων, κολόνες να στραβώνουν, περιφέρειες να συρρικνώνονται, ρυτίδες να εξαφανίζονται προτού καν προλάβεις να ψελλίσεις τις λέξεις «υαλουρονικό οξύ». Κι έχει ακόμα μεγαλύτερο βάρος η απόφαση κάποιου να αλλάξει την έξωθεν καλή μαρτυρία του στα κοινωνικά δίκτυα, ειδικά όταν κατά τα άλλα κηρύττει την αποδοχή όλων των σωματότυπων, όλων των ηλικιών και πάει λέγοντας.

Την εβδομάδα που μας πέρασε ήταν η σειρά της Δήμητρας Παπαδοπούλου να μοιράσει μερικά άφιλτρα στιγμιότυπα καλοκαιρινής ξεγνοιασιάς και αμεριμνησίας. Ομως κάποιοι αποδέκτες των φωτογραφιών της τρόμαξαν να τη γνωρίσουν και άλλοι διχάστηκαν, όπως ακριβώς φαίνεται να συνέβη και με το σώμα της αγαπητής ηθοποιού και δημιουργού, αφού έμοιαζε άλλη γυναίκα από τη μέση και πάνω και άλλη από τη μέση και κάτω. Και όχι αυτό δεν είναι bodyshaming ή κριτική, καθένας έχει δικαίωμα στην αυτοδιάθεση και της απεικόνισής του, αλλά παρατήρηση και επισήμανση του μοτίβου από το οποίο κανείς δεν μένει αλώβητος όταν ανακατεύεται με τα κοινωνικά δίκτυα.

Αφιλτρη είδαμε φέτος στο Instagram και τη Ναταλία Γερμανού, η οποία βέβαια έσπευσε να αποδομήσει τους επαίνους που της αποδόθηκαν και τους διθυράμβους που διατυπώθηκαν για το άφιλτρο τόλμημα, απαντώντας σε σχολιαστή-αποθεωτή της «ε, no fliter, κι εσύ τώρα...». Ποικίλα σχόλια προκάλεσαν και κάποιες εικόνες από τον παραθερισμό της Σίσσυς Χρηστίδου και της Μαρίας Κορινθίου από τις κοινές διακοπές τους. Κάποιοι τις έψεξαν για κοπτοραπτική. Παλιά τους τέχνη - όχι η κοπτοραπτική, τα επιτιμητικά σχόλια. Αλλωστε συμφωνήσαμε ότι η πραγματικότητα της ζωής σχεδόν απαγορεύεται πια να ταυτίζεται με την επινοημένη αλήθεια των κοινωνικών δικτύων.