Τίλντα Σουίντον: Η μούσα των όσκαρ και της μόδας στην Αθήνα

Αδιανόητο ξωτικό που ενέπνευσε τον Ντέιβιντ Μπόουι ώστε να την αναδείξει σε μοναδική του μούσα, λευκή μάγισσα Τζάντις στο απίστευτο «The Chronicles of Narnia» του Αντριου Ανταμσον, μοναδικό ανδρόγυνο στο «Ορλάντο» της Σάλι Πότερ ή cyborg στο «Teknolust», ακόμα και Αρχάγγελος Γαβριήλ στο «Constantine» του Φράνσις Λόρενς, η οσκαρική Τίλντα Σουίντον δεν χωράει σε λέξεις, ούτε περιγράφεται με ανθρώπινες διαστάσεις.

Μπορεί να συγκλονίζει ακόμα και μένοντας ακίνητη, εμπνέοντας κάθε σκηνοθέτη που θέλει να ξεπεράσει τα ανθρώπινα μέτρα: πρόσφατα ο Ντέιβιντ Φίντσερ την έβαλε να στέκεται, ντυμένη στα λευκά, στο τέλος της ταινίας «The Killer» ως η μοναδική απειλή του πληρωμένου δολοφόνου Φασμπέντερ.

Δεν χρειάστηκε να κάνει τίποτα, αρκούσε που καθόταν στη γωνία ενός εστιατορίου και έπινε το ποτό της για να γίνει ταυτόχρονα πηγή έμπνευσης και τρόμου.

Αλλωστε η τελειομανία της Τίλντα Σουίντον είναι από μόνη της εγγύηση πως ό,τι έργο πιάσει θα γίνει χρυσός.

Ανάμεσα στα διαφορετικά πρότζεκτ με τα οποία καταπιάνεται, αυτό που φαίνεται να την έχει κερδίσει περισσότερο είναι η τελετουργική περφόρμανς «Ενσαρκώνοντας τον Παζολίνι» (Embodying Pasolini) -που θα δούμε στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση από τις 11 έως τις 16 Δεκεμβρίου-, αφιερωμένη στα κουστούμια του Παζολίνι τα οποία της δίνουν την ευκαιρία να δείξει όλες τις εμμονές της: την άμεση σχέση με τις μεταμορφώσεις του σώματος, την υποκριτική της δεινότητα και την ανάγκη της η υψηλή τέχνη να διαμορφώσει νέους κόσμους.

Στο συγκεκριμένο πρότζεκτ έχει την ευκαιρία να ξαναδώσει ζωή, όπως λέει η ίδια, στα κοστούμια του Παζολίνι από τις πιο εμβληματικές ταινίες του, όπως το «Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο», τo «Χίλιες και μια νύχτες» ή το «Σαλό, 120 μέρες στα Σόδομα».

Την παράσταση που δημιούργησαν ως τελετουργική περφόρμανς μαζί με τον ιστορικό μόδας Ολιβιέ Σαγιάρ, θα έχουμε την ευκαιρία να τη δούμε για πρώτη φορά στη Στέγη ύστερα από τις δυναμικές πρεμιέρες που έκανε μέσα σε σφαγεία στη Ρώμη, κάνοντας το κοινό να προσεύχεται στον παζολινικό θεό της Τίλντα ή να προσπαθεί να κρύψει τα δάκρυά του, αποδεικνύοντας ότι όντως ισχύει το ρητό «lacrimae rerum» -(υπάρχουν) δάκρυα για τα πράγματα-, στο οποίο επιστρέφει πάντοτε η Σουίντον.

Μπορεί λοιπόν να πέρασαν πολλά χρόνια από τότε που η διπλανή στο σχολείο και στενή φίλη της Lady D νεαρή Τίλντα ονειρευόταν να γίνει η καλύτερη σαιξπηρική ηθοποιός της Αγγλίας -και όντως έγινε- και να πάρει αρκετά βραβεία ώστε να μπορεί πλέον να αφοσιώνεται επιλεκτικά μόνο σε πρότζεκτ που την εμπνέουν, αλλά το αισθητικό της κριτήριο παραμένει το ίδιο.

Αυτή τη φορά, η συνεργασία της με τον επιμελητή μόδας Ολιβιέ Σαγιάρ της δίνει την ευκαιρία να φέρει κοντά την τέχνη της υποκριτικής, στην οποία ήταν πάντοτε αφοσιωμένη, με τον χώρο της μόδας, τον οποίο έχει τιμήσει φορώντας αυτά τα μοναδικά μίνιμαλ κομμάτια και δίνοντας μάθημα αισθητικής με κάθε της χειρονομία και εμφάνιση στα ντεφιλέ σχεδιαστών, όπως ο ολλανδικός οίκος Victor & Rolf, που πίνει νερό στ’ όνομά της.

Με τον Ολιβιέ Σαγιάρ όλοι αυτοί οι κόσμοι της Τίλντα κατάφεραν να συναντηθούν με τρόπο μοναδικό όταν συνέπραξαν για πρώτη φορά, 11 χρόνια πριν, στο Μουσείο Μόδας του Παρισιού Palais Galliera, με τη Σουίντον να δίνει ζωή σε ενδύματα από τη συλλογή ιστορικών κοστουμιών του μουσείου: από βικτοριανές τουαλέτες και ναπολεόντειες στρατιωτικές στολές μέχρι δημιουργίες από τους οίκους Chanel, Schiaparelli και Balenciaga.

Οι δυο τους συνεργάστηκαν επιπλέον σε παραγωγές εμπνευσμένες από ταινίες του Κιούμπρικ και άλλους δημιουργούς - και πρόσφατα από τον Παζολίνι. Πρόκειται για πρότζεκτ που πραγματικά την κινητοποιούν και την κάνουν να απομακρύνεται από τα θορυβώδη πλατό, αν και είναι σαφές ότι ποτέ δεν πρωταγωνίστησε σε ταινία που να μην έχει ταιριάξει με το αισθητικό της πλάνο.

Ισως να βοηθάει ότι εξακολουθεί να διαμένει στην απομακρυσμένη Σκωτία, απ’ όπου αφορμάται η καταγωγή της. Λένε μάλιστα πως το σπίτι της στα Χάιλαντς με το απέριττο υποβλητικό τοπίο, όπου μένει μαζί με τον θεατρικό συγγραφέα σύζυγό της και τα δυο της παιδιά, είναι πηγή έμπνευσης τόσο για την ίδια όσο και τους φίλους της που βρίσκουν εκεί καταφύγιο.

Υπάρχουν πάντοτε και οι περίεργοι που παραμονεύουν ώστε να τη δουν να βγαίνει από το σπίτι με το τεράστιο Range Rover και τα σπάνιελ της, περίπου όπως η βασίλισσα Ελισάβετ στις θρυλικές εξόδους της στην εξοχή.

Αυτή τη φορά, όμως, η Τίλντα δεν θα χρειαστεί καμία μεταμόρφωση για την κάθοδό της στην Αθήνα, όπου την περιμένουμε να εμφανιστεί με την ανδρόγυνη, λεπτή φιγούρα της μπροστά μας στη σκηνή της Στέγης, μετατρέποντας το σώμα της στο μέσο όπου θα συναντηθούν η υψηλή τέχνη, το σινεμά, η τελετουργία και η υψηλή ραπτική. Κάθε κίνησή της άλλωστε είναι τελετουργική, μια απίστευτη μοναδική ερμηνεία που μπορεί να κατακτήσει τον θεατή ακόμα και μέσα από τη σιωπή.

Μαζί με τον Ολιβιέ έκαναν τη δική τους έρευνα αναζητώντας στο αρχείο του Παζολίνι και στα θρυλικά κουστούμια που ετοίμαζαν τις δεκαετίες του ’60 και του ’70 ο Ντανίλο Ντονάτι και το ατελιέ Φαράνι για τις ταινίες του Ιταλού σκηνοθέτη και σπουδαίου δημιουργού εκείνα που θα τους εμπνεύσουν. «Αρχίσαμε να δουλεύουμε αναφορικά με τα κοστούμια μιας σπουδαίας προσωπικότητας και αυτό ήταν πηγή έμπνευσης για εμάς», δηλώνει η Τίλντα Σουίντον.

«Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι τα κοστούμια φτιάχνονται μόνο για μια ταινία, για μια σκηνή.

Ενώ στο θέατρο τα κοστούμια αναδεικνύονται μέσα από την επανάληψη μιας παράστασης που θα τους δώσει μεγαλύτερη διάρκεια ζωής, στο σινεμά διεκδικούν ακόμα και πρωταγωνιστικό ρόλο μέσα από ένα κοντινό ή από ένα μακριάς διάρκειας πλάνο και μετά μπαίνουν στην άκρη, πολλές φορές, για πάντα.

Εμείς, έχοντας την ευκαιρία να δουλέψουμε στο αρχείο Παζολίνι, πήγαμε στη Ρώμη και εκεί είχαμε τη δυνατότητα να μπούμε κυριολεκτικά μέσα σε μια ζούγκλα από αυτά τα σπάνια πλάσματα και να μοιραστούμε την αίσθηση ότι χαίρονταν πολύ που μας έβλεπαν. Ενδεχομένως να περίμεναν άλλη μια ευκαιρία για να εμφανιστούν», περιγράφει η Σουίντον.

Η πολυαναμενόμενη παράσταση τους θέλει να ξαναδίνουν ζωή σ’ αυτά τα κοστούμια, «τα βλέπουμε ως πλάσματα», έχουν πει, και να συνομιλούν άμεσα με τη «φωτιά που κινητοποιούσε τον ίδιο τον Παζολίνι», όπως λέει χαρακτηριστικά η Τίλντα, συμπληρώνοντας πως ο σπουδαίος Ιταλός δημιουργός «είχε ταυτόχρονα αναπτύξει έναν εσωτερικό διάλογο με την κοινωνία και τα αδιέξοδά της», μια ένταση και μια πολιτική αφοσίωση που χαρακτήριζε κάθε πλευρά της ζωής του - από τότε που ζούσε κυνηγημένος στην Μπολόνια ή που προσπαθούσε να επιβάλει την πολιτική αλήθεια του και τη σεξουαλικότητά του.

«Υπάρχει κάτι πολύ δραματικό και άμεσο ανάμεσα στη ζωή, στο δράμα και τον θάνατο του Παζολίνι», τονίζει ο Ολιβιέ Σαγιάρ, «και ίσως γι’ αυτό τον συγκινούσαν τόσο οι ακραίες ιστορικές συνθήκες και το θείο δράμα».

«Μας συγκινεί, λοιπόν, που μπορούμε να αγγίζουμε ένα αντικείμενο που ενδεχομένως να έτυχε μόνο μιας μοναδικής χειρονομίας και να του δίνουμε ζωή, να νιώθουμε ότι κάνουμε γλυπτική, ότι γινόμαστε μέρος αυτής της αρχιτεκτονικής των κουστουμιών που χτίζονται γύρω από ένα σώμα», καταλήγει η Τίλντα.

Στην παράσταση θα δούμε επομένως κοστούμια και αντικείμενα που είναι από μόνα τους έργα τέχνης: από το βιβλικό, εμπνευσμένο από τα καφτάνια των Βεδουίνων και βαμμένο σμαραγδί -σαν από πίνακα του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου- κοστούμι του Ηρώδη στο «Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο» του 1964 έως το χειροποίητο απ’ άκρη σ’ άκρη και διακοσμημένο με φτερά και όστρακα κοστούμι και στέμμα που φορούσε ως Ιοκάστη η Σιλβάνα Μανγκάνο στον «Οιδίποδα Τύραννο» του 1967, και από εκεί στα ρούχα και τα αντικείμενα του εξωτικού «Χίλιες και μία νύχτες» (1974) και του σαρωτικού «Σαλό, 120 μέρες στα Σόδομα» (1975). Μόνο που εδώ, η ίδια η Σουίντον, σαν μια μοναδική κούκλα βιτρίνας αιχμαλωτισμένη σε έναν ναό, φοράει όλα τα κοστούμια με τρόπο τελετουργικό ώστε να τα δουν όλοι.

Αιχμαλωτισμένη στο ύφασμα, δεν ερμηνεύει τους ρόλους των ηθοποιών που τα πρωτοφόρεσαν, αλλά γίνεται η ίδια ρόλος αποτίοντας φόρο τιμής στο κοστούμι, που αποκτά μέσα από εκείνη τη δική του αυτονομία. Ισως αυτός να είναι ο τρόπος να μεταμορφωθεί η ίδια, για μια ακόμα φορά, σε μοναδική θεότητα, δίνοντας πραγματικά ζωή σε ό,τι αγγίζει.

Και πάντα το καταφέρνει.