Stalker: Οι απίστευτες ιστορίες πίσω από τη δημιουργία μιας από τις σπουδαιότερες ταινίες όλων των εποχών

Ορισμένοι καλλιτέχνες ρισκάρουν τη ζωή τους για την τέχνη τους και αυτός ο εμβληματικός σκηνοθέτης είναι ένας από αυτούς. Ο Αντρέι Ταρκόφσκι είναι η απόλυτη ενσάρκωση του ιδεώδους της Τέχνης, υπηρετώντας την με τίμημα την ίδια του τη ζωή.

Το γέννημά του, το «Stalker», είναι ένα αριστούργημα επιστημονικής φαντασίας της σοβιετικής εποχής. Θεωρείται μια από τις σπουδαιότερες ταινίες όλων των εποχών. Το 2012, το Βρετανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου κατέταξε το «Stalker» στην 29η θέση της λίστας με τις «100 καλύτερες ταινίες όλων των εποχών». Πρόκειται για ένα πανέμορφο στολίδι του κινηματογράφου από έναν «θρησκευτικό ποιητή», όπως χαρακτηρίστηκε ο Ταρκόφσκι. Ωστόσο, αυτή η υπέροχα ζοφερή ταινία αντιμετώπισε προβλήματα παραγωγής, συγκρούσεις με τη σοβιετική κυβέρνηση για τη χρηματοδότηση και καλύφθηκε από το μαύρο πέπλο του θανάτου.

Παραλίγο να μην γίνει ποτέ
Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς το κινηματογραφικό τοπίο χωρίς το «Stalker», το οποίο θεωρείται ευρέως ως η πιο επιδραστική ταινία επιστημονικής φαντασίας όλων των εποχών. Αν δεν υπήρχε η επιμονή του σκηνοθέτη της ταινίας, η ταινία πιθανότατα δεν θα είχε δει ποτέ το φως της δημοσιότητας. Εκείνη την εποχή, όλες οι ταινίες που παράγονταν στη Σοβιετική Ένωση ήταν ιδιοκτησία της κυβέρνησης. Η χρηματοδότηση των ταινιών εγκρίνονταν από την Κρατική Επιτροπή Κινηματογράφου της ΕΣΣΔ, ή GOSINKO, η οποία είχε επίσης σημαντική επιρροή στα είδη των ταινιών που γυρίζονταν. Οι ταινίες που δεν ανταποκρίνονταν στα πρότυπα της σοβιετικής λογοκρισίας έπρεπε να ξαναγυριστούν, να περικοπούν ή να αποσυρθούν από την παραγωγή συνολικά. Αυτές ήταν δύσκολες συνθήκες κάτω από τις οποίες λειτουργούσε ο Αντρέι Ταρκόφσκι, ο οποίος επέμεινε και κατάφερε τελικά να εξασφαλίσει τη χρηματοδότηση.

Σύμφωνα με τον σχεδιαστή παραγωγής της ταινίας, Rashit Safiullin, στο DVD Stalker (Criterion Collection), οι εξωτερικές κύριες λήψεις διήρκεσαν ένα χρόνο. Μετά την ολοκλήρωση επέστρεψαν στη Μόσχα, όπου ο Ταρκόφσκι και ο κινηματογραφιστής, Georgy Rerberg, ανακάλυψαν ότι το υλικό του φιλμ είχε υποστεί σοβαρή φθορά εξαιτίας ενός προβλήματος με την εγκατάσταση επεξεργασίας. Το φιλμ είχε γυριστεί σε υλικό Kodak 5247 και τα σοβιετικά εργαστήρια επεξεργασίας απλά δεν ήταν εξοικειωμένα με αυτό. Ο Ταρκόφσκι ήταν έξαλλος με το λάθος και απέλυσε τον Ρέμπεργκ. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να ξαναγυριστεί το φιλμ, απαιτώντας περισσότερη χρηματοδότηση, αλλά το Σοβιετικό Συμβούλιο Κινηματογράφου ήθελε αντ' αυτού να διακόψει την ταινία. Ο Ταρκόφσκι απελπίστηκε και παραλίγο να εγκαταλείψει το όνειρό του! Τότε, όμως, διαμόρφωσε ένα σχέδιο για να αποκτήσει τη νέα χρηματοδότηση, πείθοντας τη σοβιετική κυβέρνηση ότι γύριζε μια ταινία δύο τμημάτων. Και τελικά τα κατάφερε. Του δόθηκε πρόσθετη χρηματοδότηση και νέες προθεσμίες και γύρισε εκ νέου ολόκληρη την ταινία.

Έτυχε ανάμεικτης κριτικής υποδοχής
Η Κρατική Επιτροπή Κινηματογράφου της ΕΣΣΔ κυκλοφόρησε το «Stalker» τον Μάιο του 1979. Σύμφωνα με τους Segida, Miroslava και Sergei Zemlianukhin, στο βιβλίο τους «Domashniaia sinemateka: Otechestvennoe kino 1918-1996», η ταινία πούλησε 4,1 εκατομμύρια εισιτήρια με κυρίως αρνητικές κριτικές. Στην Επιτροπή δεν άρεσε καθόλου η ταινία. Θεώρησαν ότι η ταινία δεν είχε δυναμική και ήταν πολύ αργή. Αυτή είναι μια λογική κριτική εκ μέρους της Επιτροπής, διότι η ταινία είναι αργή, καθώς πολλά πλάνα διαρκούν πάνω από τέσσερα λεπτά. Η κίνηση της κάμερας είναι με τη σειρά της αργή και διακριτική. Σύμφωνα με το «Films of Andrei Tarkovsky: A Visual Fugue», υπάρχουν 142 πλάνα στα 163 λεπτά διάρκειας της ταινίας, με μια υποτονική μέση διάρκεια πλάνου άνω του ενός λεπτού. Τα πλάνα του εστιάζουν συχνά στη φύση, στα δέντρα, το γρασίδι και το νερό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα μια σκηνή που δείχνει ένα πλάνο από ένα ρυάκι και τα σκουπίδια που είναι πεταμένα μέσα στο νερό. Οι λήψεις, εντούτοις, έχουν στόχο να εγκλωβίσουν τον θεατή στον ανατριχιαστικό και ανοίκειο κόσμο του «Stalker».

Σύμφωνα με τον Geoff Dyer στο «Zona: A Book About a Film About a Journey to a Room», η απάντηση του σκηνοθέτη στα παραπάνω ήταν η εξής: «Η ταινία πρέπει να είναι πιο αργή και βαρετή στην αρχή, ώστε οι θεατές που μπήκαν σε λάθος αίθουσα να έχουν χρόνο να φύγουν πριν αρχίσει η κύρια δράση».

Αρκετοί άνθρωποι πέθαναν κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων

Το μεγαλύτερο μέρος της ταινίας διαδραματίζεται σε μια υδάτινη περιοχή που μοιάζει με βάλτο μέσα στη λεγόμενη «Ζώνη». Αρχικά, το σχέδιο ήταν να γίνουν γυρίσματα στο Τατζικιστάν, αλλά ένας σεισμός ναυάγησε τα σχέδιά τους, οπότε αναγκάστηκαν να μετακινηθούν. Το συνεργείο έκανε γυρίσματα κοντά στην πόλη Ταλίν της Εσθονίας, σε δύο εγκαταλελειμμένους υδροηλεκτρικούς σταθμούς στον ποταμό Jägala. Οι ηθοποιοί ήταν διαρκώς βρεγμένοι και καλυμμένοι από λάσπη, το ίδιο και το συνεργείο. Υπήρχε όμως ένα μεγάλο πρόβλημα. Οι υδροηλεκτρικοί σταθμοί βρίσκονταν πάνω από το ποτάμι από ένα χημικό εργοστάσιο. Η λευκή αφρώδης ουσία που είναι ορατή στο νερό είναι τοξικά χημικά. Ο Vladimir Sharun, ο ηχολήπτης, θυμάται: «Γυρίζαμε κοντά στο Ταλίν, στην περιοχή γύρω από τον μικρό ποταμό Jägala με έναν υδροηλεκτρικό σταθμό που μισολειτουργούσε. Πάνω στο ποτάμι υπήρχε ένα χημικό εργοστάσιο και έβγαζε δηλητηριώδη υγρά προς τα κάτω. Υπάρχει αυτό το πλάνο στο "Stalker": χιόνι που πέφτει το καλοκαίρι και λευκός αφρός που επιπλέει στο ποτάμι. Στην πραγματικότητα, επρόκειτο για κάποιο φρικτό δηλητήριο».

Τα μέλη του συνεργείου υπέστησαν αλλεργικές αντιδράσεις στο πρόσωπο και το σώμα τους. Συνολικά τρεις άνθρωποι πέθαναν στα γυρίσματα αυτής της ταινίας ως άμεσο αποτέλεσμα των τοξικών τοποθεσιών των γυρισμάτων. Ο Ταρκόφσκι πέθανε στο Παρίσι στις 29 Δεκεμβρίου 1986, μετά από σκληρή μάχη με τον καρκίνο του δεξιού βρογχικού σωλήνα, ο οποίος αποδόθηκε στις συνθήκες γυρισμάτων της ταινίας. Η Λαρίσα Ταρκόφσκαγια θα θάψει τον σύζυγό της στο ρωσικό νεκροταφείο στο Sainte-Geneviève-des-Bois της Γαλλίας. Η ταφόπλακά του γράφει «Στον άνθρωπο που είδε τον άγγελο». Η Λαρίσα ακολούθησε λίγα χρόνια αργότερα, απεβίωσε το 1988 και αναπαύεται δίπλα στον αγαπημένο της σύζυγο.

Παρά τη βίαιη ιστορία της ταινίας και τις αδύναμες κριτικές κατά την κυκλοφορία της, η ταινία απέκτησε εν τέλει την πρέπουσα αναγνώριση και έγινε το ύψιστο κινηματογραφικό επίτευγμα που είναι σήμερα. Αν και τραγικά τα γεγονότα που εκτυλίχθηκαν, δεν επισκιάζουν σε καμία περίπτωση το αριστουργηματικό έργο τέχνης ονόματι «Stalker».