Διονύσης Γραμμένος, μαέστρος ετών 34 στη Φιλαρμονική του Λονδίνου

Η πληροφορία ότι ένας μαέστρος αγαπά τη μουσική, τη μελέτη της και την εμβάθυνση πίσω από τις νότες κάθε άλλο παρά πρωτότυπη, καινοφανής ή πολύ περισσότερο ερεθιστική είναι. Ομως ο Διονύσης Γραμμένος, δηλαδή ο 34χρονος ταλαντούχος και ανερχόμενος Ελληνας διευθυντής ορχήστρας, το ίδιο με τη μουσική αγαπά και το ποδόσφαιρο. Και η αλήθεια είναι ότι παίζει καλή μπάλα τόσο στο χορτάρι, όπως τουλάχιστον λένε οι συμπαίκτες και οι αντίπαλοί του, όσο και στους κορυφαίους συναυλιακούς χώρους του κόσμου που όλο και συχνότερα τα τελευταία χρόνια τον υποδέχονται στο πόντιούμ τους.

Για τον γεννημένο το 1989 Κερκυραίο μαέστρο, το ποδόσφαιρο πριν και πάνω απ’ όλα είναι αντίληψη, μια εκ των ων ουκ άνευ αρετή που, κατά τη γνώμη του, πρέπει να διαθέτει ένας αρχιμουσικός για να αναμετρηθεί με τα συμφωνικά έργα, μα πριν απ’ όλα για να ηγηθεί μιας ορχήστρας. Αυτή η αντίληψη που καλλιεργεί -στην μπάλα και στη μουσική- από παιδί ήταν που λειτούργησε ως ο από μηχανής θεός το βράδυ της 23ης Φεβρουαρίου, όταν ο Γραμμένος κλήθηκε να αποσοβήσει τη διαφαινόμενη ακύρωση της εμφάνισης της Φιλαρμονικής Ορχήστρας του Λονδίνου στην Αθήνα και να σώσει το γόητρο του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών.

Η αντικατάσταση

Εκείνη την Παρασκευή ήταν προγραμματισμένη μία από τις πλέον αναμενόμενες και συζητημένες συναυλίες της σεζόν για τον δραστήριο οργανισμό. Η προσμονή ήταν εύλογη, αφού το Μέγαρο θα υποδεχόταν μία από τις κορυφαίες μαέστρους της εποχής μας, μία μουσικό που έγραψε ιστορία όταν το 2019 έγινε η πρώτη γυναίκα διευθύντρια ορχήστρας, στην πρώτη νύχτα των περίφημων BBC Proms, την ελληνικής καταγωγής Αμερικανίδα Karina Canellakis. Η έλευσή της στην Αθήνα και μάλιστα με μία από τις πλέον ξακουστές και διαχρονικά κοσμαγάπητες ορχήστρες δεν μπορούσε παρά να είναι όχι μόνο καλλιτεχνικό, αλλά και κοινωνικό γεγονός με προπωλημένα προ πολλού τα 2.000 εισιτήρια - μάλιστα ανάμεσα στο κοινό βρισκόταν και η Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου. Ομως, ως γνωστόν, όταν οι άνθρωποι κάνουν σχέδια, ο Θεός γελάει.

Η Canellakis, που πλέον είναι καλά στην υγεία της και συνεχίζει την περιοδεία της, μολονότι ήρθε στην Αθήνα και ήταν πρόθυμη και έτοιμη να ικανοποιήσει μια διακαή προσδοκία του ελληνικού κοινού, κατέρρευσε στην τελευταία πρόβα της με την ορχήστρα, δηλαδή λίγες ώρες πριν από την έναρξη της συναυλίας. Η ξαφνική αδιαθεσία της έκανε την ακύρωση και κατά συνέπεια τη δυσαρέσκεια του κοινού αναπόφευκτες. Ή μήπως όχι;

Ο Διονύσης Γραμμένος θα θυμάται για πάντα εκείνο το απόγευμα της 23ης Φεβρουαρίου. Βρισκόταν στο γυμναστήριο όπου προπονείται στην περιοχή του Συντάγματος, όταν το τηλέφωνό του χτύπησε. Εκείνο που άκουσε να του ζητούν από το Μέγαρο Μουσικής θα έμοιαζε με ανυπέρβλητο άθλο ακόμα και για τον Τσακ Νόρις ή το ελληνικό θηλυκό αντίστοιχό του, ήτοι την Ηλιάνα Παπαγεωργίου, δύο ανθρώπους δηλαδή που τα έχουν κάνει όλα χωρίς να χύσουν στάλα ιδρώτα. Η από τηλεφώνου οδηγία ήταν σαφής. Ο 34χρονος μαέστρος έπρεπε μέσα σε 30 λεπτά να βρίσκεται επί σκηνής, έτοιμος μάλιστα να διευθύνει την τέταρτη συμφωνία του Μπραμς με μια ορχήστρα με την οποία δεν είχαν ανταλλάξει προηγουμένως ούτε βλέμμα. Το λογικό και το αναμενόμενο θα ήταν να αρνηθεί ευγενικά το κάλεσμα που δεχόταν όχι στο παρά πέντε, αλλά όταν το ρολόι έδειχνε ήδη και πέντε. Αλλά ποιος είπε ότι ο Γραμμένος συμβιβάζεται έτσι εύκολα με ό,τι θα έκανε οποιοσδήποτε άλλος στη θέση του; Αφησε λοιπόν τη γυμναστική στη μέση, έσπευσε σπίτι του για να πάρει το κοστούμι του, έκανε ένα γρήγορο ντους στο καμαρίνι του Μεγάρου και μέσα σε λιγότερο από μία ώρα δεν κρατούσε πια μπάρες από σίδερο και αλτήρες στα χέρια του, αλλά την μπαγκέτα του, η οποία είναι κατά κάποιον τρόπο, τα τελευταία χρόνια, η προέκταση του εαυτού του.

Καταχειροκροτήθηκε

Και μόνο για την ανταπόκρισή του ο δραστήριος αρχιμουσικός και ιδρυτής της Ελληνικής Συμφωνικής Ορχήστρας Νέων (ΕΛΣΟΝ) άξιζε το πιο θερμό και εγκάρδιο χειροκρότημα του κοινού, το οποίο αρχικά εύλογα δυσθύμησε στην ανακοίνωση του Γιάννη Βακαρέλη, καλλιτεχνικού διευθυντή του Μεγάρου, για την αδυναμία της Kanellakis να διευθύνει. Ομως ο Γραμμένος που δεν είχε συνεργαστεί ξανά με τη Φιλαρμονική του Λονδίνου και γνωρίστηκε με την έμπειρη ορχήστρα επί το έργον αποδείχτηκε πολύ αξιότερος (και παρασάγγας συγκινητικότερος) από απλώς έναν αξιόλογο αντικαταστάτη που βρέθηκε να γεμίζει τα παπούτσια της Canellakis. Η επιτυχία αυτή της συνεργασίας της ύστατης στιγμής ήταν τόση και τέτοια ώστε την επομένη κιόλας το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών δημοσίευσε ένα δίκαια διθυραμβικό δελτίο Τύπου, στο οποίο πρωταγωνιστής ή μάλλον ήρωας ήταν ο ικανότατος, εκ τους αποτελέσματος, Διονύσης Γραμμένος. Ή αλλιώς το αλλοτινό παιδί-θαύμα του κλαρινέτου που ενηλικιώθηκε και έγινε ένας αυταπόδεικτα χαρισματικός μαέστρος.

Ο ίδιος βέβαια αποτάσσεται με περίσσευμα συστολής τους μεγαλόστομους χαρακτηρισμούς, επιμένοντας πως σε ό,τι και αν κάνει κίνητρο και αφορμή είναι η μουσική και όχι η ματαιοδοξία του. Αλλωστε, όπως έχει πολλάκις πει, παιδιά-θαύματα ήταν ο Μότσαρτ και ο Μέντελσον, εκείνοι που στα έξι τους χρόνια συνέθεταν συμφωνίες και στα 11 τους όπερες. Οχι ο ίδιος. Πώς προτιμά να αυτοπροσδιορίζεται; Ως ένας εργατικός άνθρωπος με παιδιόθεν κλίση και άσβεστη αγάπη και ενδιαφέρον για τη μουσική. Πολλές φορές ανατρέχει στην εικόνα του να βρίσκεται παιδί στην αγκαλιά του πατέρα του και να παρακολουθεί τις Φιλαρμονικές της γενέτειράς του Κέρκυρας να περιδιαβαίνουν το νησί. Αυτός, λέει, ήταν ο πρώτος σπόρος που φύτεψε μέσα του την περιέργεια για την τέχνη. Υπάρχει βέβαια και μία ακόμα πιο παλιά ανάμνηση, την οποία κανείς θα μπορούσε σήμερα να θεωρεί σημαδιακή. Τότε που ο Γραμμένος, πριν προλάβει να καταλάβει τον κόσμο και τον εαυτό του, πειραματιζόταν με μια μικρή φλογέρα που του είχαν αγοράσει οι γονείς του, στην οποία αναπαρήγαγε και ανάπλαθε απλά μουσικά μοτίβα που ξεσήκωνε από το ραδιόφωνο ή την τηλεόραση.

Ξεκίνησε να μαθητεύει στο κλαρινέτο. Ηταν μελετηρός, αλλά και ταλαντούχος. Τόσο ώστε το 2008, στα 18 του χρόνια, αναδείχτηκε νικητής του εθνικού διαγωνισμού και πήρε το εισιτήριο για τον τελικό του Young Euro Classic (Πανευρωπαϊκός Διαγωνισμός Νέων Σολίστ), με άλλα λόγια, του σημαντικότερου θεσμού για τους νέους μουσικούς στην Ευρώπη. Διακρίθηκε και στη Βιέννη, έλαβε την πρώτη θέση -ήταν μάλιστα ο πρώτος μουσικός πνευστού που το πέτυχε- και μαζί της τη δυνατότητα να σπουδάσει στο εξωτερικό -συγκεκριμένα στη Γερμανία-, να δικτυωθεί, να κάνει αισθητή την παρουσία και γνωστό το όνομά του.

Η χαοτική παρτιτούρα

Στα χρόνια των σπουδών του στο εξωτερικό κλήθηκε να διαχειριστεί με ωριμότητα τη φήμη που αποκτούσε και τη διαρκή ζήτηση για εμφανίσεις με την εστίαση στις σπουδές του. Δεν δυσκολεύτηκε να βρει τη χρυσή τομή, λειτουργώντας για μία ακόμα φορά στη ζωή και την καριέρα του παραδειγματικά. Εκείνα τα χρόνια της μαθητείας του ήταν κομβικά όχι μόνο για τη μουσική καλλιέργεια, αλλά και για την απόφασή του να στραφεί στη διεύθυνση ορχήστρας.

Ή μάλλον για να δείξει ευήκοα ώτα στην εσωτερική ανάγκη του, όπως περιέγραφε πριν από δύο χρόνια στο περιοδικό «Gala»: «Στα 18 μου χρόνια έγινε το κλικ, όταν άκουσα μουσική του Γκούσταβ Μάλερ για πρώτη φορά. Ηταν στην Αθήνα, στο Μέγαρο Μουσικής. Η 5η Συμφωνία. Με συγκλόνισε τόσο πολύ ώστε την επομένη πήγα και αγόρασα την πρώτη μου παρτιτούρα μαέστρου. Γύρισα αμέσως σπίτι για να ακούσω ξανά τη συναυλία από το CD διατρέχοντας όμως την παρτιτούρα. Και βρέθηκα μπρος σε μια χαοτική παρτιτούρα. Υπήρχαν πάρα πολλά στρώματα, πάρα πολλές γραμμές, πάρα πολλές λεπτομέρειες, πάρα πολλές οδηγίες προς τον μαέστρο. Εκεί γεννήθηκε μέσα μου η ιδέα πως κάποια σημεία θα μπορούσαν να ακουστούν διαφορετικά. Αυτός ήταν ο λόγος που αισθάνθηκα την ανάγκη να διευθύνω». Την ίδια περίοδο, όταν μόλις είχε μετοικήσει από την Κέρκυρα στην Αθήνα, βρέθηκε στο Ηρώδειο να παρακολουθεί την όπερα «Τουραντότ» του Τζιάκομο Πουτσίνι. Μαγεύτηκε τόσο ώστε βρέθηκε τρεις ακόμα φορές στο άνω διάζωμα του ρωμαϊκού ωδείου καταναλώνοντας κάθε στιγμή με λαιμαργία. Δεν χόρταινε όσα έβλεπε και κυρίως όσα άκουγε. Το ντεμπούτο του ως διευθυντής ορχήστρας το έκανε σε ηλικία μόλις 21 ετών, καθοδηγώντας την Ορχήστρα Δωματίου της Βιέννης, ενώ έκτοτε έχει μεγεθύνει την εμπειρία του με συνεργασίες με την Εθνική Ορχήστρα του Βελγίου, τη Συμφωνική του Κεμπέκ, την Οπερα του Καναδά, το Μουσικό Φεστιβάλ του Ασπεν, την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, αλλά και τη London Touring Opera με την οποία περιόδευσε τη σεζόν 2021-2 με την «Τραβιάτα».

Ομως, εκτός από το προσωπικό του κάλεσμα στη διεύθυνση ορχήστρας, ο Γραμμένος ένιωσε ή μάλλον συνειδητοποίησε και κάτι ακόμα. Οτι μπορεί ο ίδιος να μην είχε την ευκαιρία να γνωρίσει τη μουσική μέσα από μια συμφωνική ορχήστρα της χώρας μας -ευτυχώς, υπήρχαν οι 22 Φιλαρμονικές της Κέρκυρας-, όμως θα έκανε ό,τι περνούσε από το χέρι του για να προσφέρει αυτή τη δυνατότητα σε νεότερους, φερέλπιδες μουσικούς. Το 2017 -με δωρεά του Ιδρύματος Λάτση- δημιούργησε την ΕΛΣΟΝ, μια ορχήστρα-φυτώριο νέων μουσικών, καλλιτεχνικός διευθυντής της οποίας παραμένει έως σήμερα. Μέσα σε κάτι λιγότερο από επτά χρόνια, μάλιστα, ο Γραμμένος πέτυχε σημαντικές διακρίσεις, συμπράξεις και εμφανίσεις για την ΕΛΣΟΝ. Αν μη τι άλλο, κορυφαία στιγμή ήταν η συναυλία της Ελληνικής Συμφωνικής Ορχήστρας Νέων στο εμβληματικό Konzerthaus του Βερολίνου το καλοκαίρι του 2021, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Young Euro Classic.

Η εξωστρέφεια της τέχνης

Οι νέοι και η σχέση τους με αυτό που έχουμε μάθει να αντιλαμβανόμαστε ως κλασική μουσική απασχολούν διαρκώς τον Γραμμένο. Η εξωστρέφεια της τέχνης. Μπορεί, όπως έχει πει, να έχει βρεθεί μόλις μία φορά στη ζωή του στα μπουζούκια -μια αληθινή terra incognita για εκείνον-, έπειτα από επιμονή των φίλων του, όμως αντίστοιχα πιστεύει πως οι συνομήλικοι και οι νεότεροί του -ακόμα και πλέον αδαείς περί ορχηστρικής ή μουσικής δωματίου- έχουν να προσφέρουν καίριες και χρήσιμες παρατηρήσεις για το παρόν και το μέλλον της. Ο Διονύσης Γραμμένος, ο πρίγκιπας του κλαρινέτου, όπως τον χαρακτήριζαν κάποτε τα διεθνή μέσα, δεν είναι ένας καλλιτέχνης που επιδιώκει να ζει ασφαλής και «αμόλυντος» από την πραγματικότητα σε μια πολύ ιδιωτική φούσκα ελιτισμού - παρεμπιπτόντως, λέει πως λατρεύει τον Βάγκνερ και τον Μητροπάνο και προκρίνει ως guilty pleasure του τον Ερος Ραματσότι. Αλλά θέλει να βρίσκεται σε ανοιχτό και διαρκή διάλογο με τη μεγάλη εικόνα. Ή, όπως το έχει θέσει ο ίδιος πολύ καλύτερα, δεν θέλει παίζει μουσική για να ζει. Προτιμά να ζει για να παίζει μουσική. Μετά την πρόσφατη θριαμβική εμφάνισή του στο Μέγαρο Μουσικής με τη Φιλαρμονική του Λονδίνου δεν άφησε ψήγμα αμφιβολίας, ακόμα και στους πιο δύσπιστους και καχύποπτους.