Μίνως Μάτσας: Ο θρυλικός παππούς και το νέο ρεμπέτικο

Η σχέση του με το ρεμπέτικο είναι τόσο ισχυρή, σχεδόν κυτταρική, ώστε αν δεν υπήρχε ο παππούς του, ο συνονόματός του Μίνως Μάτσας, δεν θα υπήρχε στην Ελλάδα αυτό το είδος της μουσικής. Και όχι μόνο. Ο παππούς του, ο ισχυρός άνδρας της ελληνικής δισκογραφίας, υπήρξε ένας πολυγραφότατος στιχουργός του ελληνικού τραγουδιού για τριάντα ολόκληρα χρόνια, αν και ελάχιστος αριθμός δίσκων φέρει το όνομά του, αφού με εννέα διαφορετικά ψευδώνυμα ο ίδιος απέκρυψε το μέγεθος του έργου του, οικοδομώντας έτσι το πρότυπο του αινιγματικού δημιουργού.

Πολλές κλασικές επιτυχίες κρύβονταν για δεκαετίες κάτω από τα ψευδώνυμα αυτά, όπως το περίφημο «Μινόρε της αυγής», ο «Αντώνης ο βαρκάρης ο σερέτης» και τόσα άλλα. Με τη συναυλία που έδωσε ο νεότερος Μίνως Μάτσας στο Ηρώδειο, στις 2 Σεπτεμβρίου, είναι σαν οι δύο γενιές να συναντήθηκαν, και με αυτή την αφορμή ο Ελληνας συνθέτης μίλησε στο «Gala».

Μίνως Ματσας senior

«Δυστυχώς δεν είχα την τύχη να γνωρίσω τον συνονόματο παππού μου Μίνωα Μάτσα. Ημουν μόλις δύο ετών όταν πέθανε. Ομως, είναι σαν να τον γνώρισα μέσα από τους στίχους των τραγουδιών που έγραψε και τις ιστορίες που μου έχουν αφηγηθεί ο πατέρας μου και οι άνθρωποι που τον έζησαν. Καταλαβαίνω πως ήταν ευθύς, τρυφερός, δίκαιος, ευγενής, αλλά και απόλυτος όταν έδινε τον λόγο του. Ως διευθυντής της δισκογραφικής εταιρείας Odeon-Parlophone ήταν εκείνος που ηχογράφησε πρώτος τον Βαμβακάρη, αλλά και όλους τους μεγάλους συνθέτες και τραγουδιστές της εποχής από το 1930 μέχρι το 1960 - Τσιτσάνη, Παπαϊωάννου, Χατζηχρήστο και πολλούς άλλους.

Με την ιδιαίτερη ευαισθησία που τον διέκρινε και τις καθοριστικές παρεμβάσεις του ουσιαστικά διέσωσε το ρεμπέτικο τραγούδι, αφού όλοι οι σημαντικοί δημιουργοί πέρασαν στους δίσκους 78 στροφών και από το γραμμόφωνο έγιναν βινύλιο 33 στροφών, κατόπιν CD, MP3, για να φτάσουμε σήμερα στο Spotify! Αυτό που θέλω να πω, είναι ότι κάπως έτσι σώθηκε όλος ο μουσικός πλούτος της εποχής εκείνης. Κομμάτια-διαμάντια που τραγουδάμε ακόμη και σήμερα και συμπληρώνουν την πολιτιστική ταυτότητα της Ελλάδας. Ομως ταυτόχρονα ελάχιστοι γνωρίζουν ότι ο Μίνως Μάτσας έγραψε στίχους για πολλά αγαπημένα ρεμπέτικα, όπως τα “Είσαι εσύ ο άνθρωπός μου”, “Το μινόρε της αυγής”, “Ο Αντώνης ο βαρκάρης”, “Καραπιπερίμ” κ.ά.

Οταν άκουσα για πρώτη φορά τα τραγούδια του, ξύπνησε μέσα μου η επιθυμία να ανακαλύψω όλον αυτόν τον μουσικό κόσμο. Ετσι άκουγα νύχτα-μέρα τον έναν συνθέτη μετά τον άλλον, στις πρώτες μεταγραφές των ρεμπέτικων από τις 78 στις 33 στροφές, δηλαδή στο βινύλιο. Θυμάμαι ήμουν έφηβος μπροστά στο πικάπ και δεν σηκωνόμουν ούτε για φαγητό. Είχα πάρει στο παιδικό μου δωμάτιο όλες τις συλλογές με τα ρεμπέτικα και δεν σταματούσα να τα ακούω. Το γεγονός πως ανακάλυπτα ότι αρκετά από αυτά τα τραγούδια ήταν γραμμένα από τον παππού μου έκανε όλη αυτή τη διαδικασία ακόμη πιο συναρπαστική».

«Πριν το χαραμα» στο L.A.

«Πολλά χρόνια αργότερα, όταν πλέον ζούσα και εργαζόμουν στην Αμερική, αναζητώντας ένα χαμένο βιβλίο στην αποθήκη ανακάλυψα μια κούτα που είχε ξεμείνει κλειστή από τη μετακόμιση από τη Νέα Υόρκη στο Λος Αντζελες με όλα τα ρεμπέτικα, σε CD πια, και έτσι άρχισε να ανοίγει ξανά ο κύκλος “ρεμπέτικα”. Αυτή τη φορά ήταν μέσα σε ένα τελείως διαφορετικό κλίμα από την πρώτη επαφή μου μαζί τους, όπου ακουγόταν η μητέρα μου να φωνάζει: “Μίνωα, σταμάτα επιτέλους να ακούς αυτά τα τραγούδια κι έλα να φας!”. Η καθημερινότητά μου στο Λος Αντζελες ήταν ραντεβού με παραγωγούς, ατζέντηδες, συνεργασίες με μουσικούς από όλον τον πλανήτη, κι εγώ άκουγα διασχίζοντας με το αυτοκίνητό μου τη Sunset Boulevard με ανοιχτά παράθυρα το “Κάτω στα Λεμονάδικα”, το “Πριν το χάραμα”, το “Χαράματα η ώρα τρεις”, την “Αχάριστη” και πάει λέγοντας.

Κάπως έτσι, επιστρέφοντας ένα βράδυ στο σπίτι μου άρχισα να πειραματίζομαι πειράζοντας τα πρωτότυπα τραγούδια και διατηρώντας το αίσθημα που μου γεννιόταν. Ξεκίνησα από εκείνα στα οποία είχε γράψει τους στίχους ο παππούς μου, καθώς αισθανόμουν μεγαλύτερη οικειότητα. Ελεγα, θυμάμαι, στον εαυτό μου “ε, δεν βαριέσαι, δεν πρόκειται να παρεξηγηθεί εάν δεν του αρέσει, εγγονός του είμαι, θα με συγχωρέσει”. Το πρώτο που δούλεψα ήταν το “Είσαι εσύ ο άνθρωπός μου”- τη συνέχεια τη γνωρίζετε. Συνέπεσε με την εποχή που έκανα τη μουσική για το “Νησί” και ο σκηνοθέτης Θοδωρής Παπαδουλάκης επέμενε να το βάλει στους τίτλους τέλους επειδή θεωρούσε πως ταιριάζει απόλυτα με το πνεύμα της σειράς. Και κάπως έτσι, ένα ζεϊμπέκικο του ’40 σε στίχους του Μίνωα Μάτσα και μουσική του Σπύρου Περιστέρη πήρε μορφή κινηματογραφικής μουσικής στο ύφος… Μορικόνε και αγαπήθηκε από τον κόσμο. Ετσι ξεκίνησαν οι διασκευές που ακούσαμε στη συναυλία στο Ηρώδειο».

Fado, tango & blues

«Ομως οι διασκευές είναι μόνο ένα μέρος της συναυλίας. Οταν το 2017 το ρεμπέτικο εγγράφηκε από την UNESCO στον κατάλογο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της ανθρωπότητας, άρχισε να μου μπαίνει η ιδέα να συνδυάσω τα τραγούδια αυτά με αντίστοιχα είδη μουσικής. Και έτσι ολοκληρώθηκε η ιδέα. Τα fado της Πορτογαλίας, τα tango της Αργεντινής και τα blues της Αμερικής έχουν περίπου τις ίδιες ρίζες και γεννήθηκαν την ίδια εποχή με το ρεμπέτικο. Είναι τραγούδια που ξεκίνησαν από τους φτωχούς, κατατρεγμένους ανθρώπους του περιθωρίου και με τα χρόνια αγαπήθηκαν από όλες τις κοινωνικές τάξεις. Ο λόγος είναι ένας: αυτά τα τραγούδια, όπως και τα ρεμπέτικα, εκφράζουν τον έρωτα, τις χαρές, το παράπονο, τα βάσανα ολόκληρων λαών σε μια συγκεκριμένη ιστορική περίοδο και έχουν μια αλήθεια και μια δύναμη που σε διαπερνάει. Δεν μπορεί να μείνει κανείς ασυγκίνητος από το ρεπερτόριο αυτών των μουσικών ειδών.

Η συγκίνηση και η συγγένεια με έκαναν να ανοίξω τη μουσική βεντάλια λοιπόν, και να μοιραστώ με τον κόσμο μια σειρά από υπέροχα αντιπροσωπευτικά fado, tango και blues. Γι' αυτόν τον λόγο κάλεσα καλλιτέχνες κάθε είδους μαζί με τους σολίστες τους (bandoneon, πορτογαλική και blues κιθάρα) να συμμετέχουν στη συναυλία στο Ηρώδειο πλάι στους δικούς μας τραγουδιστές και δεξιοτέχνες. Πιστέψτε με, τα τραγούδια αυτά ακούγονται σαν ένα μπουκέτο λουλούδια μέσα στη σκληρή πραγματικότητα και με κάνουν να βλέπω με αισιοδοξία το μέλλον.

Προσπαθώ να ξεκλέβω λίγο χρόνο για να περνώ με την οικογένειά μου και να ρίχνω καμιά βουτιά με τα δίδυμα, που κλείνουν αισίως τα τρία, αλλά σίγουρα η μουσική έχει κερδίσει τη μερίδα του λέοντος αυτό το καλοκαίρι. Νομίζω όμως πως αξίζει τον κόπο, αφού, όπως λέει και ο Πετρόπουλος, από τους πρώτους μελετητές του ρεμπέτικου, “τα ρεμπέτικα είναι τα τραγούδια της καρδιάς. Και μόνον όποιος τα πλησιάσει με αγνό αίσθημα, τα νιώθει και τα χαίρεται. Γιατί, η καρδιά με καρδιά μετριέται”»