O Σεφερλής, ο Σεργουλόπουλος και τα όρια της σάτιρας

Στις 8 Φεβρουαρίου 2024 τ@ Νεξ Μπένεντικ, ένα 16χρονο non-binary άτομο, ένα άτομο δηλαδή που δεν προσδιορίζεται ούτε ως άνδρας ούτε ως γυναίκα, κατέρρευσε στο σαλόνι του σπιτιού του στην Οκλαχόμα. Η γιαγιά και θετή μητέρα του κάλεσε ασθενοφόρο, οι πρώτες βοήθειες έφτασαν λίγα λεπτά μετά, όμως ήταν ήδη αργά. Η υπόθεση ότι ο θάνατος του Νεξ οφειλόταν σε αυτοκτονία έγινε βεβαιότητα έναν μήνα αργότερα, όταν δηλαδή βγήκαν τα αποτελέσματα της ιατροδικαστικής εξέτασης. Στο αίμα του βρέθηκαν υπερβολικές ποσότητες φλουοξετίνης (αντικαταθλιπτικό) και διφαινυδραμίνης (αντισταμινικό). Μόλις μία ημέρα πριν από το απονενοημένο διάβημα τ@ Νεξ είχε δεχτεί λεκτική και σωματική επίθεση από συμμαθητές του στις τουαλέτες του σχολείου όπου φοιτούσε.

Σύμφωνα με όσα έγιναν γνωστά μετά τον θάνατό του, τ@ 16χρονο άτομο γινόταν για περίπου έναν χρόνο δέκτης περιπαικτικών σχολίων και χλευασμού για το μη δυαδικό φύλο του και παρότι είχε ενημερώσει τους καθηγητές του για συχνά περιστατικά σχολικού εκφοβισμού (bullying) εναντίον του, εκείνοι δεν είχαν ασχοληθεί όσο σοβαρά και συστηματικά θα όφειλαν. Υπενθυμίζεται ότι το 2022 η Οκλαχόμα έγινε η πρώτη Πολιτεία των ΗΠΑ που απαγόρευσε διά νόμου τη χρήση του όρου «non-binary» στα πιστοποιητικά γέννησης.

Η συγκεκριμένη νομοθεσία απαγορεύει στα μη δυαδικά άτομα να χρησιμοποιούν τουαλέτες που δεν ταυτίζονται με το φύλο που τους αποδόθηκε κατά τη γέννησή τους, δεν επιτρέπει σε ανηλίκους με δυσφορία φύλου να καταφύγουν σε ιατρική βοήθεια και υποχρεώνει το εκπαιδευτικό προσωπικό να απευθύνεται στους μαθητές χρησιμοποιώντας αποκλειστικά το φύλο που αναγράφεται στο πιστοποιητικό γέννησής τους.

Η νίκη του Nemo

Δύο μήνες μετά τον θάνατο του Νεξ Μπένεκτικ, ένα άλλο μη δυαδικό άτομο ξεκίνησε να απασχολεί πιο εμφατικά την παγκόσμια ειδησεογραφία. Ο Νέμο Μέτλερ ή τ@ Nemo, όπως αποφάσισε να αυτοπροσδιορίζεται από τον Νοέμβριο του 2023, έγινε το πρώτο μη δυαδικό άτομο που κέρδισε τον διαγωνισμό τραγουδιού της Eurovision. Ενα δηλαδή από τα πιο φωτογενή και λαοπρόβλητα τηλεοπτικά γεγονότα που για το 2024 το παρακολούθησαν 163 εκατομμύρια τηλεθεατές από 150 χώρες. Με το εν πολλοίς αυτοβιογραφικό τραγούδι «The Code», που περιγράφει την προσωπική διαδρομή του προς τη συνειδητοποίηση και την αποδοχή της ταυτότητάς του, τ@ Nemo πέτυχε την πρώτη νίκη της Ελβετίας στη διοργάνωση από το 1988, εκπροσώπησε και επικράτησε δηλαδή για μια χώρα όπου ακόμα, όπως και στις περισσότερες χώρες της Γηραιάς Ηπείρου με εξαίρεση τη Γερμανία, την Ισλανδία, την Ολλανδία, τη Δανία, την Αυστρία και τη Μάλτα, δεν έχει θεσπιστεί το τρίτο φύλο ή η ουδετερότητα φύλου.

Ηταν προφανώς εύλογη και σίγουρα εύστοχη η δήλωση της βουλευτή των Ελβετών Πρασίνων Σιμπέλ Αρσλάν ότι τ@ Nemo κέρδισε για λογαριασμό μιας χώρας για την οποία απλώς δεν υπάρχει. Στη συνέντευξη Τύπου που ακολούθησε τον τελικό του διαγωνισμού, τ@ Nemo αφιέρωσε τη νίκη του σε όλους εκείνους που τολμούν να είναι ο εαυτός τους και πασχίζουν για είναι ορατοί και αποδεκτοί από έναν κόσμο που έχει μάθει να αναγνωρίζει και να υποκλίνεται στη δυαδικότητα, αποδομώντας, κοροϊδεύοντας ή ακόμα και αγνοώντας ή φιμώνοντας οτιδήποτε ξεφεύγει από την ετεροκανονικότητα. Οπως δηλαδή συνέβη με τ@ Νεξ Μπένεντικτ.

Το «Δελφινάριο»

Ανατρέχοντας στη δήλωση του Nemo τέσσερις μήνες μετά, μπορεί κανείς να τη θεωρήσει όχι μόνο επίκαιρη, αλλά και προφητική. Ειδικά μετά τη συζήτηση που γέννησε η δημοσιοποίηση ενός νούμερου από την επιθεώρηση την οποία ανεβάζει φέτος το καλοκαίρι στο «Δελφινάριο» ο Μάρκος Σεφερλής. Πρώτη ύλη του αμφιλεγόμενου σκετς είναι τ@ Nemo, ο larger than life ενδυματολογικός κώδικάς του και, κυρίως, το μη δυαδικό φύλο του. Ως γκροτέσκα νοτιοβαλκανική καρικατούρα του Ελβετού, ο ηθοποιός κάνει, όπως υποστηρίζει, σάτιρα διασκευάζοντας με ελληνικούς στίχους όχι το νικητήριο τραγούδι του Ελβετού αλλά το «Europapa», ήτοι τη συμμετοχή της Ολλανδίας στον διαγωνισμό της Eurovision, η οποία αποκλείστηκε από τον τελικό της φετινής διοργάνωσης μετά από απόφαση της EBU. Δεν είναι, όμως, εκεί το ζήτημα.

Στο βίντεο που κυκλοφόρησε στα κοινωνικά δίκτυα (σημειώνεται ότι ο υπογράφων δεν έχει υποβάλει τον εαυτό του στη βάσανο της παρακολούθησης ολόκληρης της παράστασης) ο Σεφερλής εμφανίζεται να τραγουδά: «Πάλιωσε το γκέι / Τώρα πια δε λέει / Αυτό pappa / Ελα χαμογέλα / Είναι η νέα τρέλα / Αυτό pappa / Εξαρτάται από το πώς / Θα ξυπνήσω το πρωί / Θα νιώθω κόρη ή γιος / Ισως και τα δύο μαζί».

Με άλλα λόγια, αντιλαμβάνεται και παρουσιάζει τα μη δυαδικά άτομα ως κάποια μάλλον κακομαθημένα και αναποφάσιστα τυπάκια που αλλάζουν φύλο κατά το δοκούν και ερμηνεύει τον αυτοπροσδιορισμό «non binary» σαν μια νεόκοπη μόδα που ήρθε να διαδεχτεί μια προηγούμενη μόδα, εκείνη του να είναι κανείς ομοφυλόφιλος. Ναι, είναι ηλίου φαεινότερο πως δεν υπάρχει τίποτε αστείο σε όλο αυτό, αν εξαιρέσει κανείς τη σε αστείο βαθμό στρέβλωση της πραγματικότητας που σερβίρεται σε χορταστική μερίδα λαϊκού θεάματος, όμως κάποιοι επιμένουν να γελούν και ο Σεφερλής να το υπερασπίζεται ως έκφραση της τέχνης του.

Η δημοσίευση του βίντεο έδωσε το λάκτισμα για μία ακόμα μάχη ανάμεσα σε Μαρκο-λάτρεις και Μαρκο-κλάστες, η οποία είθισται να μην έχει ποτέ ξεκάθαρο νικητή. Αυτή τη φορά, όμως, θέση πήρε ένα non binary άτομο, το οποίο μάλλον μπορούσε να εξηγήσει καλύτερα σε όλους μας γιατί το εν λόγω νούμερο του Σεφερλή, εκτός από μη αστείο, είναι και επικίνδυνο. Τ@ Sam Albatros, συγγραφέας των βιβλίων «Ελαττωματικό Αγόρι» και «Μπαμπά, θέλω να ντρέπεσαι για μένα» και πανεπιστημιακός, θεώρησε χρήσιμο να απαντήσει στον ηθοποιό με μια εκτενή σοσιαλμιντιακή ανάρτηση. Ανάμεσα στα άλλα σημείωνε, απευθυνόμενος προς τον ηθοποιό:


«Δεν καταλαβαίνεις ότι έτσι ενισχύεται το μίσος ενάντια στα non-binary άτομα, κάτι που έχει οδηγήσει σε μαζική επίθεση εναντίον τους στην πλατεία Αριστοτέλους; Ή στο ότι δεν εκδίδουν τα βιβλία μας, επειδή μας θεωρούν γελοία πλάσματα που θέλουμε να μετατρέψουμε τα ελληνικά σε κινέζικα, με το να προσθέτουμε χαρακτήρες όπως το “@“; Αυτή θέλεις να είναι η συνεισφορά σου στην κοινωνία; Ακόμα και να μη σου αρέσει αυτό που είμαστε, θεωρείς πως μας αξίζει το μίσος και ο εξευτελισμός; Το μόνο ενθαρρυντικό στο βίντεο που είδα να κοροϊδεύεις το Nemo είναι πως σε χειροκρότησαν με το ζόρι. Κι έτσι μου μένει μια αμυδρή ελπίδα ότι παρότι εσύ μένεις ο ίδιος όλα αυτά τα χρόνια, ο κόσμος τουλάχιστον αλλάζει».

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Μάρκος Σεφερλής (@markos_seferlis_real)

Η εκτίμηση του Sam Albatros ήταν μάλλον υπεραισιόδοξη. Ο Σεφερλής, ο οποίος θα μπορούσε, για παράδειγμα, να απολογηθεί για την αστοχία του ή απλώς να δηλώσει πως δεν γνώριζε ή δεν σκέφτηκε ότι το επίμαχο νούμερό του έθιγε και στοχοποιούσε τα non-binary άτομα και να το αφαιρέσει από την παράσταση ή να το αντικαταστήσει, σήκωσε το γάντι. Με βίντεο που δημοσίευσε στο Instagram αποφάσισε να απευθυνθεί, όπως είπε, σε όλους εκείνους που χρησιμοποιούν το όνομά του για να ακουστούν και για να πουλήσουν κανένα βιβλίο. Τους προέτρεψε να μάθουν να σέβονται την άποψη των άλλων ανθρώπων και να σταματήσουν το bullying προς αυτούς που δεν συμφωνούν με τις δικές τους θέσεις.

Δύο φύλα

Ο Μάρκος Σεφερλής, ο οποίος πρόδηλα αδυνατεί να καταλάβει ότι ο αυτοπροσδιορισμός non-binary δεν είναι άποψη προς συζήτηση ή διαπραγμάτευση αλλά δικαίωμα, ζήτησε από εκείνους που του κάνουν bullying να ακούσουν και τα λόγια του ψυχιάτρου Δημήτρη Σούρα, ο οποίος έδωσε τη δική του παράσταση μέσα στην παράσταση του «Δελφιναρίου». Αφού αγκάλιασε και εξομολογήθηκε την αγάπη του προς τον ηθοποιό, ο ψυχίατρος σηκώθηκε από τη θέση του θεατή, στράφηκε προς το κοινό του θεάτρου, και με περίσσευμα οπαδικού πάθους απεφάνθη πως τα φύλα είναι δύο, άνδρας και γυναίκα, όπως είπε. Επανέλαβε μάλιστα και δεύτερη φορά για να αφομοιωθεί σε βάθος η ρήση του.

Τι έχουμε ως εδώ; Εναν ηθοποιό και συγγραφέα που μοιάζει να θεωρεί εαυτόν εξ αίματος απόγονο του Αριστοφάνη, αλλά μεταχειρίζεται τη σάτιρα όπως ο κρεοπώλης τη μηχανή του κιμά, έναν ψυχίατρο που βλέπει στο «Δελφινάριο» ένα πανεπιστημιακό αμφιθέατρο για διατύπωση στο πόδι θεωριών κι ένα μείζον ζήτημα ανθρώπινων δικαιωμάτων που τα μέσα ενημέρωσης βλέπουν και αναδεικνύουν ως beef. Ναι, είναι όλο λάθος, αλλά μπορούσε να πάει και ακόμα χειρότερα. Θέση στο νέο Σεφερλής-gate αποφάσισε να πάρει και ο Φώτης Σεργουλόπουλος, παρομοιάζοντας το «Δελφινάριο» με αρένα στη διάρκεια της εκπομπής «Πρωίαν σε είδον». Ο Σεφερλής απάντησε και πάλι μέσω κοινωνικών δικτύων, απευθυνόμενος αυτή τη φορά προς τον παρουσιαστή της ΕΡΤ, υπενθύμισε την επιτυχία και την απήχηση των παραστάσεών του και έβαλε ως ασπίδα σε εκείνους που θέλουν να τον κατασπαράξουν, όπως είπε, τους χιλιάδες θεατές που σπεύδουν στις παραστάσεις του και γελούν με τη σάτιρά του. Καλό, ε;
Το πινγκ πονγκ μεταξύ ηθοποιού και τηλεπαρουσιαστή συνεχίστηκε, καταλήγοντας στην αναδημοσίευση από τον Σεφερλή παλαιότερων βίντεο από εκπομπές του Σεργουλόπουλου, στα οποία εμφανιζόταν ως Χρήστος Σαντικάι, το αλλοτινό-παιδί θαύμα του Πάσχα, νυν μουσικός και σύντροφος της Λάουρα Νάργες, αλλά και ως φιλόδοξος Κύπριος τραγουδιστής που ζητούσε από τη Ναταλία Γερμανού να του γράψει στίχους. Μπορεί ο Μάρκος Σεφερλής να είναι καλός στη σάτιρα, αλλά εκεί που φαίνεται πως δεν πιάνεται είναι στη μετατόπιση του ενδιαφέροντος από τα μείζονα στα ελάσσονα ή αλλιώς στη μετατροπή της συζήτησης για ένα κοινωνικό δικαίωμα σε προσωπική έριδα.
Βράχος

Αλλά ακόμα κι έτσι να το δει κανείς, ο Σεργουλόπουλος, ο οποίος μάλλον δεν θα είναι ή δεν θα έπρεπε να είναι χαρούμενος και περήφανος για τον τρόπο που σατίριζε και αποδομούσε ανθρώπους, κοινωνικές ομάδες ή ντοπιολαλιές, έκανε αυτά για τα οποία τον εγκαλεί ο Σεφερλής πριν από 10, 15 ή 20 χρόνια. Σε έναν κόσμο δηλαδή πολύ διαφορετικό από το σημερινό και σε μια εποχή όπου αν μιλούσε κανείς για πολιτική ορθότητα, περνιόταν, στην καλύτερη περίπτωση, για αλαφροΐσκιωτος. Ωστόσο ο κόσμος αλλάζει, οι άνθρωποι επίσης, ομοίως και οι καλλιτέχνες. Αντιθέτως, ο Μάρκος Σεφερλής -κι αυτό οφείλει να του το αναγνωρίσει κανείς- παραμένει βράχος. Προσκολλημένος στα σκονισμένα του κόλπα και στα παλιά ρηχά αστεία του που πάντα πλήγωναν βαθιά, όμως πλέον δεν καταπίνονται αμάσητα, αλλά αντικρούονται με επιχειρήματα και ορθολογισμό.

Οπως συμβαίνει τις τελευταίες ημέρες με το επίμαχο νούμερό του, όπου τα non-binary άτομα περιγελιούνται ως αμφίθυμες υπάρξεις, έρμαια της μόδας και του συρμού. Αξίζει να υπενθυμίσουμε ότι το να δηλώνει, να συστήνεται και τελικά να είναι κανείς non-binary ή μη δυαδικό άτομο είναι και στη χώρα μας ένα κατοχυρωμένο δικαίωμα σύμφωνα με τον νόμο 4491/2017, ενώ για πρώτη φορά το 2020 σε υπόθεση που εκδικάστηκε στο Ειρηνοδικείο Καλλιθέας αναγνωρίστηκε η μη δυαδική ταυτότητα φύλου σε άτομο που είχε προσφύγει στη Δικαιοσύνη ζητώντας τη διόρθωση της ληξιαρχικής πράξης γέννησής του.