Tim Burton: Το αλλόκοτο σύμπαν του σινεμά

«Ιt’s showtime», είπε ο αγνώριστος Μάικλ Κίτον στη Γουινόνα Ράιντερ σε μία από τις πιο χαρακτηριστικές σκηνές του «Σκαθαροζούμη». Από τότε, ο δημιουργός αυτής της dark fantasy κωμωδίας Τιμ Μπάρτον δεν έχει σταματήσει να σκηνοθετεί με κέφι, από τα νουάρ εξπρεσιονιστικά «Μπάτμαν» (1989) και «Ο Μπάτμαν Επιστρέφει» (1992) μέχρι το γοτθικό παραμύθι «Ο μύθος του Ακέφαλου Καβαλάρη» (1999). Μια περιήγηση στο μακάβριο, γκροτέσκο και τόσο μοναδικό στυλ του -για την περιγραφή του οποίου δημιουργήθηκε ο όρος «Burtonesque»- προσφέρει η έκθεση «The World of Tim Burton» στο Design Museum του Λονδίνου.

Βασισμένη στο προσωπικό αρχείο του βραβευμένου σκηνοθέτη, η έκθεση συγκεντρώνει 600 σχέδια, σκίτσα, πίνακες ζωγραφικής, εγκαταστάσεις με γλυπτά, στιγμιότυπα ταινιών, storyboards, σκηνικά και κοστούμια, εξερευνώντας όλες τις πτυχές της δημιουργικότητάς του. Πολύχρωμα θαλάσσια τέρατα που περικυκλώνουν τη Γη, τρομακτικές κούκλες με γουρλωτά μάτια, αλλόκοτα καρουζέλ, διαστημικά σκυλιά-βεντούζες και στοιχειωμένα δέντρα, όλα βγαλμένα από την αχαλίνωτη και υπερδραστήρια φαντασία του Μπάρτον, παρουσιάζονται σε αίθουσες διακοσμημένες με λευκά ξύλινα κουφώματα ώστε να θυμίζουν τα σπίτια στα αμερικανικά προάστια, αλλά και σε σπηλαιώδη σκοτεινά δωμάτια. «Είναι παράξενο να βάζεις 50 χρόνια τέχνης και τη ζωή σου σε μια έκθεση που θα δει ο κόσμος, ειδικά όταν αυτός δεν ήταν ποτέ ο αρχικός σκοπός», ανέφερε σχετικά ο αεικίνητος σκηνοθέτης, σεναριογράφος, παραγωγός, εικονογράφος και animator.

Γεννήθηκε στις 25 Αυγούστου 1958 στο Μπέρμπανκ της Καλιφόρνια, μια πόλη που θα μπορούσε να βρίσκεται οπουδήποτε στην Αμερική, «μια αιωρούμενη, ημι-καταπιεστική λευκή παλέτα», σύμφωνα με τα δικά του λόγια. Η μητέρα του είχε ένα κατάστημα δώρων με θέμα τις γάτες, ο πατέρας του ήταν πρώην παίκτης του μπέιζμπολ και ο Μπάρτον, που δεν ήταν ιδιαίτερα καλός μαθητής, έβρισκε καταφύγιο στη ζωγραφική, στα βιβλία και τις ταινίες. Μικρός διάβαζε Δρ. Σους και Ρόαλντ Νταλ, σκίτσαρε ασταμάτητα σε σημειωματάρια, χαρτοπετσέτες, μενού και εφημερίδες, και παρακολουθούσε ταινίες στην τηλεόραση: γιαπωνέζικα monster movies και ταινίες τρόμου της Universal Monsters. «Aυτό ήταν το είδος μου», είχε πει στο «Hollywood Reporter».

Δύο μικρού μήκους animation που δημιούργησε το 1979 ως φοιτητής στο California Institute of the Arts του άνοιξαν τις πόρτες της Walt Disney Productions, που του έδωσε πρώτα μια ευκαιρία να εργαστεί ως μαθητευόμενος και στη συνέχεια ως animator.
Ο Μπάρτον ανήκε σε μια ομάδα φοιτητών του CalArts της δεκαετίας του ’70 που, σύμφωνα με αφιέρωμα του «Vanity Fair» το 2014, ήταν εκείνη που ξεκίνησε τη «μεγάλη αναγέννηση του animation». Λίγοι γνωρίζουν ότι η ταινία του «Frankenweenie» (1984) ήταν η αφορμή για να απολυθεί από την Disney επειδή «σπατάλησε χρήματα σε μια παιδική ταινία που ήταν πολύ τρομακτική για να τη δουν τα παιδιά». Μετά την cult κωμωδία περιπέτειας «Pee-Wee’s Big Adventure» (1985), ακολουθούν οι δύο ταινίες που τον καθιέρωσαν: «Ο Σκαθαροζούμης» (1988) και «Ο Ψαλιδοχέρης» (1990).

Στο «The World of Tim Burton» ακολουθεί κανείς τη ζωή και την πορεία του. Ανάμεσα στα εκθέματα υπάρχουν εξπρεσιονιστικά σκίτσα από την παιδική ηλικία του και εφηβικές δημιουργίες όπως το παιδικό εικονογραφημένο βιβλίο «Τhe Giant Zlig» (1976), η εμβληματική στολή της Catwoman που φορούσε η Μισέλ Φάιφερ και πολλά αρχικά σχέδια αγαπημένων χαρακτήρων, όπως του «Ψαλιδοχέρη» και της Εμιλι από τη «Νεκρή νύφη» (2005). Οπως άλλωστε επισημαίνει η επιμελήτρια τoυ μουσείου Μαρία ΜακΛίντοκ, «η γένεση σχεδόν κάθε πλάνου στις ταινίες του προέρχεται από ένα σκίτσο».

Το αλλόκοτο σύμπαν του Μπάρτον, πέρα από τις δεκάδες υποψηφιότητες και τα βραβεία που του έχει χαρίσει, αποτελεί μια διαρκή καλλιτεχνική επιρροή, αλλά και ένα πολύ επιτυχημένο brand: οι περιοδεύουσες εκθέσεις «Τhe World of Tim Burton» και το «Tim Burton’s Labyrinth», που αυτή την εποχή παρουσιάζεται στο Μιλάνο, κόβουν χιλιάδες εισιτήρια. Οπως ο ίδιος αποκάλυψε στον «Independent», προτιμά να ζει στο Λονδίνο «επειδή οι άνθρωποι είναι πιο εκκεντρικοί» και νιώθει καλά τόσο χαζεύοντας τα σύννεφα όσο και τη συλλογή από μοντέλα δεινοσαύρων που έχει στο πίσω μέρος του κήπου του. Επίσημα ζευγάρι με τη Μόνικα Μπελούτσι από το 2023, ο Τιμ Μπάρτον έχει δύο παιδιά από τον προηγούμενο γάμο του με την Ελενα Μπόναμ-Κάρτερ.

Αν και την τελευταία δεκαετία είχε χαρακτηριστεί «ντεφορμέ» από τους κριτικούς, ο ίδιος παραδέχτηκε στο BBC ότι νιώθει ανανεωμένος με τη σειρά φαντασίας «Wednesday» (2022), για την οποία σκηνοθέτησε τα τέσσερα από τα οκτώ επεισόδια, και το σίκουελ του «Σκαθαροζούμη» (2023). Οπως είπε, άλλωστε, σε συνέντευξη που παραχώρησε στο British Film Institute: «Είμαι σαν βαμπίρ. Εχω σκοτωθεί και αναστηθεί πολλές φορές».