Ο σταυρός του Θάνου και όσοι περπάτησαν μαζί του

«Γιατί δεν θα πεθάνουμε ποτέ, κουφάλα νεκροθάφτη;». Τον ρώτησα πριν από πολλά, πάρα πολλά χρόνια. Και συνέχισα. «Αλλωστε αυτό είναι σύνθημα αναρχικών και αντεξουσιαστών». Το βλέμμα του, πίσω από τους φακούς, τρεμόπαιξε. Οπως συμβαίνει με κάθε της Πάτρας γιο. Και είπε «μα το λέω γενικά γιατί πιστεύω στο μακρινό αύριο. Το όνειρο. Τότε μόνο θα φτιάξουμε μια κοινωνία που θα μπορεί να αυτοπραγματωθεί ο άνθρωπος. Μια κοινωνία που ο ποιητής θα ψαρεύει κι ο ψαράς θα μπορεί να γράφει ποιήματα»!

Ο Θάνος Μικρούτσικος η επιτομή των αντιφάσεων. Των απόλυτων, των ακραίων αντιφάσεων. Συγκρουσιακός και συμφιλιωτικός. Αριστερός και σοσιαλδημοκράτης. Θεωρητικός και πρακτικός. Ερωτικός και πολιτικός. Με το ΚΚΕ αλλά και εναντίον του «βρώμικου ’89». Με την αρμονία και τη μελωδία αλλά παράλληλα με την αντίστιξη και την ατονική μουσική. Με τη συμφωνική μουσική και ταυτόχρονα με τη λαϊκή. Καλλιτέχνης και υπουργός. Αντισυστημικός και ταυτόχρονα το χαϊδεμένο παιδί του Χρήστου Λαμπράκη. Χατζιδακικός και καταγγελτικός εναντίον Μάνου Χατζιδάκι. Θεοδωρακικός και εναντίον Μίκη Θεοδωράκη. Και το πιο ακραίο όλων. Λιτός και ταυτόχρονα πληθωρικός. Τόσο πληθωρικός όσο κανείς άλλος στον χώρο αυτό!

Θεέ μου, πού τη βρίσκει τόση δύναμη!

Η τελευταία του αφήγηση είναι ικανή να κάνει κεφαλοκλείδωμα σε κάθε σημείο του συναισθηματικού σου σύμπαντος. Μοιάζει με ταινία μικρού μήκους. Που δεν έγινε. Και ούτε θα γίνει. Κάθε φορά που τη διαβάζω με πιάνουν τα ζουμιά. Σαν το φινάλε μιας μοναδικής, συναρπαστικής, εξωφρενικής σχέσης. Που ελάχιστοι την έζησαν. Και ακόμα λιγότεροι θα τη ζήσουν. Που όταν τελειώσει έχεις την αυταπάτη πως δεν τελειώνει. Μια αφήγηση που σκοτώνει κάθε ίχνος νεκρολαγνείας, μελαγχολίας και κηδείας. Λέει λοιπόν:

«Ετοιμαζόμουν πέρυσι τον Ιούνιο να κάνω μια περιοδεία με το έργο του Καββαδία. Μου λέει η γυναίκα μου: "μήπως να κάνεις μια εξέταση για το σάκχαρο στην προοπτική των 40 συναυλιών;" Η παθολόγος, ως μη όφειλε, μου γράφει να κάνω υπέρηχο άνω και κάτω κοιλίας βλέποντας κάτι σαν αιμαγγείωμα».

Μα πώς μπορεί; Σκέφτηκα. Μου σηκώθηκε το τσερβέλο. Και συνεχίζει. Απτόητος: «Μετά τον υπέρηχο κάνω μαγνητική. Αποδεικνύεται ότι έχω καρκίνο στο συκώτι. Και μετά κάτι φαίνεται και στο κόκαλο», είπε και συνέχισε: «Αν ο συνδυασμός ίσχυε, ήμουν καταδικασμένος. Ηταν πράγματι ένα φρικώδες επταήμερο. Τα αποτελέσματα από τις βιοψίες βγαίνουν στις 4 Ιουλίου του 2017. Και χαμογελάμε λίγο. Το κόκαλο είναι εντάξει. Μένει ο καρκίνος στο συκώτι. Το χειρουργείο διαρκεί 8,5 ώρες. Είχαν πειραχτεί και τρεις λεμφαδένες. Τον Νοέμβριο βρίσκουν άλλους τρεις λεμφαδένες κοντά στα επινεφρίδια».

Η συνέχεια εντελώς ανατριχιαστική. Ομως εκείνος με το κεφάλι ψηλά. Αγέρωχος. Η ψυχούλα του το ξέρει. Κι όμως συνεχίζει: «Στις 10 Δεκεμβρίου η γνωμάτευση λέει μετάσταση στα κόκαλα, στο δεύτερο θωρακικό».

Από τον περασμένο Δεκέμβριο μέχρι τις 20 Ιουνίου αυτού του καλοκαιριού βομβαρδίζεται από τόνους χημειοθεραπείας. Πάντα με το κεφάλι ψηλά. Πάντα αγέρωχος. Θεέ μου, πού τη βρίσκει τόση δύναμη!

Παλιά, πολύ παλιά, καθώς σκάλιζα το αρχείο μου έπεσα σε μια κουβέντα που είχα κάνει μαζί του. Τότε, υγιέστατος φυσικά, μου είχε πει προφητικά: «Ο θάνατος είναι μια περίπτωση εντελώς προσωπική, ατομική. Ομως υπάρχει ιστορική προοπτική. Υπάρχει το πριν και το μετά».

Και τώρα; Τώρα αντιμετωπίζει τον καρκίνο με δύναμη. «Η αθλιότητα της χημειοθεραπείας δεν με έχει καταβάλει».

Τώρα εξακολουθεί να είναι δημιουργικός. Ετσι το παλεύει. Μετά κάθε χημιοθεραπεία αρχίζει τις πρόβες. Η μουσική είναι το όπλο του. Οι νότες το μετερίζι του. Οι συνθέσεις το οχυρό του. Και οι σχέσεις με τα τέσσερα παιδιά του και τη γυναίκα του, τη Μαρία Παπαγιάννη, είναι η ασπίδα του.

Το φινάλε αυτής της αφήγησης κερδίζει το Μουντιάλ του θάρρους: «Ε, λοιπόν, εγώ θα τον δυσκολέψω όσο μπορώ. Οχι, δεν φοβήθηκα. Εχω πλήρη συνείδηση ότι πρόκειται για πολυπαραγοντική ασθένεια η οποία αυτονομείται. Αρα δεν εξαρτάται από σένα πώς το παλεύεις. Θα του βγάζω τη γλώσσα. Ξέρω πως μπορεί να αυτονομηθεί. Δεν είμαι βλαξ, ούτε ζω με ψευδαισθήσεις. Ενα πρωί κοιτάχτηκα στον καθρέφτη και του είπα: "Τα έβαλες με λάθος άνθρωπο. Θα σε ταλαιπωρήσω φρικτά." Η Ιατρική εξελίσσεται. Βλέποντας και κάνοντας. Και ζώντας κάθε λεπτό. Ας πούμε ότι ζω τάδε καιρό, δεν τον προσδιορίζω. Δεν πρέπει να τον ζήσω καλά»;

Υστερόγραφο αυτής της πρόσφατης διαδρομής, μιας μονομαχίας τρομακτικής, η συναυλία που οργανώθηκε την πρώτη εβδομάδα του Ιουνίου με τον συμβολικό, μεταφορικό και ερωτικό τίτλο «Οσοι περπάτησαν μαζί μου». Οπου τρεις ώρες με τα δάχτυλα να χαϊδεύουν, να χτυπάνε αλλά και να αγκαλιάζουν τα πλήκτρα. Με την αναφορά «ζούμε σε ένα βάρβαρο κόσμο. Η βαρβαρότητα μας κατακλύζει. Οπως είπε ο γερο-Κάρολος Μαρξ, πρέπει να αφήσουμε ανοιχτό το παράθυρο στο όνειρο». Και με τη μεγάλη παρέα των φίλων που περπάτησαν μαζί του: Γιώργος Νταλάρας, Χαρούλα Αλεξίου, Βασίλης Παπακωνσταντίνου, Μανώλης Μητσιάς, Γιάννης Κότσιρας, Χρήστος Θηβαίος, Μίλτος Πασχαλίδης, Ρίτα Αντωνοπούλου, Γιώργος Μεράντζας, Κώστας Θωμαΐδης, Μαριάννα Πολυχρονίδη.

Το 1959 στην Πάτρα. Νομίζω στα Υψηλά Αλώνια ή Ψηλαλώνια. Κοντά στην οδό Καποδιστρίου. Μπορεί να κάνω λάθος. Δεν παίρνωόρκο. Δεν έχει τόση σημασία η ακριβής τοποθεσία. Τότε λοιπόν ο Θάνος Μικρούτσικος ήταν μόλις 12 ετών. Με κοντά παντελονάκια. Ο μικρός του αδερφός, ο Ανδρέας (κλασικό όνομα Πατρινό), τέσσερα χρόνια μικρότερός του. Πιο γοητευτικός. Θα έλεγα, μάλιστα, sorry Thanos, ότι ο Ανδρέας κάποτε, εκεί γύρω στη δεκαετία του ’80, ήταν πιο αστραφτερός. Και πιο ευφυής. Σπίρτο η εγκεφαλική ανταπόκριση σε κάθε ατάκα του συνομιλητή του. Η περίπτωση του Ανδρέα, όπως εξελίχθηκε, κολλάει γάντι με τίτλο παλιού ρώσικου θεατρικού έργου του Αλεξάντρ Γκριμπογέντοφ και του 1823 που είχε ανεβάσει ο Λευτέρης Βογιατζής «Συμφορά από το πολύ μυαλό».

Η σχέση του Θάνου με τον Αντρέα στάζει μέλι. Πολλές σταγόνες. Πολλά βάζα, πολλά κιλά. Πολλά μελίσσια. Ακούστε τον για να συγκλονιστείτε:

«Γυρίζω βράδυ στο σπίτι μου και μου λέει η γυναίκα μου να δω στην τηλεόραση τη νέα εκπομπή του Χατζηνικολάου στον ALPHA, που θα εγκαινιαζόταν με καλεσμένο τον Ανδρέα. Είχα να μιλήσω έξι μήνες με τον αδερφό μου. Ξεκινάει ο Χατζηνικολάου την εκπομπή ρωτώντας τον φιλοξενούμενό του: “Μετά απ’ όλα αυτά τι μένει, Ανδρέα;”. Και τι του απαντάει αυτός; “Μένει μονάχα εκείνος ο πέτρινος άγγελος, ακέφαλος / μπορείς να του βάλεις ό,τι κεφάλι θες / έτσι είπε κι έφυγε”! Το ακούω και λιποθυμώ! Ηταν στίχοι του Ρίτσου από το “Δελτίο ειδήσεων”! Μέχρι σήμερα το θεωρώ ένα από τα πολύ λίγα μεταφυσικά πράγματα που έχουν συμβεί στη ζωή. Πώς να μην αγαπώ αυτό τον άνθρωπο με όλη την τρυφερότητα και τη γενναιοδωρία του; Εναν άνθρωπο με παιδεία και κουλτούρα που σχεδόν διαμοίρασε τα ιμάτιά του;».

Επιστροφή στην Πάτρα του 1959. Ο Θάνος από 4 ετών έπαιζε πιάνο καθημερινά, και μάλιστα Ντεμπισί και Μπετόβεν. «Δεν ήταν ότι απλώς έπαιζα, το ευχαριστιόμουν. Μη φανταστείτε ότι ήμουν κάνα παιδί περίεργο, “φυτό”, αφού την επομένη το απόγευμα ήμουν στην πλατεία κι έπαιζα ποδόσφαιρο, όπως επίσης και ο πρώτος που άγγιξα το χέρι μιας κοπέλας».

Α, να μην ξεχάσω. Ο Θάνος είναι «βάζελος». Ενα από τα ελάχιστα σημεία που μας χωρίζουν. Το προσπερνάω. Ο καθημερινός συνουσιασμός του με τη μουσική χτυπάει κόκκινο. Και πιάνο. Και θεωρία. Και αντίστιξη. Και φούγκα (με τον Γ.Α. Παπαϊωάννου). Και Μαθηματικά. Οπως έλεγε και ένας σοφός, «τα Μαθηματικά είναι η ποίηση της επιστήμης».

Οι εναλλαγές κάνουν πιρουέτες στο σώμα των θεατών

Η Πάτρα ήταν και είναι χωρισμένη. Από εδώ η Αριστερά. Από εκεί η Δεξιά. Στο τέλος, φυσικά, εκεί γύρω στο 1981, Αριστερά και Δεξιά έγιναν ένα κάτω από την πράσινη ταμπέλα «Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα». Με τον Ανδρέα και το τσιμπούκι του. Ο Θάνος μαζί με τον Ανδρέα (τον αδερφό του εννοείται) δεν βρέθηκαν κάτω από την πράσινη ταμπέλα. Παρασυρμένοι από τα απόνερα της Μεταπολίτευσης και του Πολυτεχνείου, βρέθηκαν στο Επαναστατικό Κομμουνιστικό Κίνημα Ελλάδας (ΕΚΚΕ). Με αναφορές στον μαοϊσμό. Ετσι, το 1975 με το άλμπουμ «Πολιτικά τραγούδια» σε στίχους του αιρετικού ποιητή της Ανατολικής Γερμανίας Βολφ Μπίρμαν καθώς και με ποίηση Ναζίμ Χικμέτ από Τουρκία. Από εκείνο το σημείο αρχίζουν οι συγκρούσεις. Με όλους. Με Μίκη, Μάνο και, πάνω απ’ όλα, με τον Διονύση Σαββόπουλο.

Ο Θάνος ήταν κάτι σαν τον Ζαν-Λικ Γκοντάρ της Nouvelle Vague. Ο Θάνος ήταν ο νεότερος. Ο «ξένος». Ο «παρείσακτος». Ο Διονύσης ήδη καθιερωμένος. Ο Μίκης και ο Μάνος ήταν οι αρχηγοί. Ουδείς τους αμφισβητούσε. Ισως μόνο ο Σαββόπουλος. Ο Μάνος Λοΐζος έχαιρε ασυλίας. Ο Λοΐζος ήταν απλός τραγουδοποιός. Μεταξύ μας, ο καλύτερος τραγουδοποιός. Ο ανεπανάληπτος. Ο αγαπημένος. Ο λατρευτός.

Τα προσόντα, το φορτίο και η πληθωρικότητα του Θάνου έμοιαζαν με τα αντίστοιχα του Μίκη. Ο Θάνος ήταν απειλητικός. Ο Θάνος κατέβηκε στην αρένα του ανταγωνισμού με δικό του, εντελώς προσωπικό ήχο. Περιφρονώντας τη μουσική τόσο του Μίκη όσο και του Μάνου. Ο Θάνος ήταν ιδιαίτερος. Το μοτίβο επαναλαμβανόμενο. Το μοτίβο σφυροκοπούσε τις αισθήσεις. Η κλιμάκωση αργή, σταθερή, μέχρι διαπασών. Η μουσική του σαρωτική. Νέος ήχος. Νέα μουσική. Μείγμα τζαζ, ηλεκτρονικής, μετασυμφωνικής και λαϊκής. Το χαρμάνι του Θάνου. Με το δικό του στυλ. Εκείνος πεσμένος, σχεδόν σωριασμένος, πάνω στα πλήκτρα του πιάνου. Ιδρωμένος. Ερωτικός. Επιθετικός. Οργισμένος. Τρυφερός. Οι εναλλαγές έκαναν πιρουέτες στα σώματα των θεατών.

«Ο Μάνος είναι λογοκριτής»

Εκείνη την εποχή, λοιπόν, προς τα τέλη του ’70, ο Μάνος και ο Μίκης έλεγαν τα καλύτερα για τον Θάνο. Μερικοί ισχυρίζονται, ίσως και να έχουν δίκιο, ότι όλη αυτή η ρητορική ήταν βιτρίνα πατερναλιστική. Μετά την παρουσία του άλμπουμ «Μουσική πράξη πάνω στον Μπρεχτ», ο Μάνος είχε δηλώσει πως ο Μικρούτσικος είναι ο πιο σημαντικός Ελληνας συνθέτης: «Είμαι εδώ στην παράσταση του άλμπουμ όχι για πολιτικούς λόγους, αλλά για να προλογίσω τον πιο σημαντικό Ελληνα συνθέτη».
Ομως η σύγκρουση ήταν αναπόφευκτη. Ο Μάνος, ως διευθυντής του Τρίτου Προγράμματος, κόβει εννιά κομμάτια από τα «Πολιτικά τραγούδια». "Γιατί;" Τον ρώτησαν. «Για λόγους αισθητικής». Φάουλ. Στην πραγματικότητα κόπηκαν μετά από πιέσεις της πολιτικής εξουσίας. Η συνέχεια σε πρωτοσέλιδο της εφημερίδας «Το Βήμα». Εκεί λοιπόν ο πιτσιρικάς αντάρτης Θάνος Μικρούτσικος χαρακτηρίζει τον Μάνο «εκφραστή της άρχουσας τάξης και μεγάλο λογοκριτή»!

Η σύγκρουση ήταν προσωρινή. Ολα πάνω και μέσα στον Θάνο είναι «προσωρινά». Φεύγει το ένα έρχεται το άλλο. Αυτή η προσωρινότητα είναι το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό ταλαντούχων καλλιτεχνών. Ας πούμε. Χτες με τον αριστερισμό. Σήμερα με την Ορθοδοξία. Αύριο με τον Παπανδρέου. Και μεθαύριο στο υπουργείο Πολιτισμού και στο Μέγαρο Μουσικής, τον «ιερό ναό» του συστήματος. Η ίδια προσωρινότητα και με τις φιλίες αλλά και τις επιρροές. Ο Θάνος περισσότερο εκτιμούσε τη μουσική του «δεξιού» Μάνου από τη σαρωτική πλημμυρίδα του Μίκη Θεοδωράκη. Με τον οποίο τον έδενε μια σχέση με τη Μαρία Δημητριάδη.

Η Μαρία Δημητριάδη, τρία χρόνια μικρότερη του Θάνου, που χτυπημένη κι αυτή από την αρρώστια «έφυγε» το 2009, ήταν η πρώτη φωνή του. Η προέκταση των φωνητικών χορδών του.

Το χαϊδεμένο παιδί του Χρήστου Λαμπράκη

Ατελείωτες οι μετακινήσεις του Θάνου. Η ηρεμία άγνωστη λέξη στην ψυχοσύνθεσή του. Λογικό. Από τον μαοϊσμό στην κομμουνιστική ορθοδοξία. Και από εκεί εναντίον του «βρώμικου ’89» και υπέρ Ανδρέα Παπανδρέου. Μια παράλληλη πορεία με εκείνη του Μίκη. Που αφού πρώτα είχε καταγγείλει την ΚΝΕ ως οργανωτή δολοφονικών επιθέσεων εναντίον του, στη συνέχεια κατεβαίνει ως υποψήφιος του κόμματος για τον δήμο της πρωτεύουσας. Ενώ αργότερα σε κολλητή παρέα με τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη στο «βρώμικο ’89». Αγνωσται αι βουλαί των καλλιτεχνών. Ολων των ειδών και των χωρών!

Ο Χρήστος Λαμπράκης, ίσως το λαμπερότερο παράδειγμα εκφραστή της άρχουσας τάξης, αποφασίζει κα χρίζει τον αριστερό, αιρετικό και ανατρεπτικό Θάνο διεθυντή του «Μουσικού Αναλόγιου» στο Μέγαρο Μουσικής. Κίνηση ιδιοφυής. Η Ελένη Σπανοπούλου θυμάται: «Ηταν η πρώτη φορά που μπήκε η τζαζ στο Μέγαρο, η πρώτη φορά που μπήκε το ελληνικό τραγούδι και η πρώτη φορά που νέοι, πιτσιρίκια, καθισμένοι σε μαξιλάρια άκουσαν και απόλαυσαν Ερίκ Σατί. Ο Θάνος ήταν μαγικός. Οταν επέστρεψε από την ορκωμοσία ως αναπληρωτής υπουργός Πολιτισμού τον υποδεχτήκαμε με ένα πανό που έγραφε “να τος, να τος ο υπουργός μας”».
Ηταν παράκληση του Χρήστου Λαμπράκη προς τον Ανδρέα Παπανδρέου η υπουργοποίηση του Θάνου Μικρούτσικου; Μπας και έγινε προκειμένου ο Λαμπράκης, μέσω του Μικρούτσικου, να επηρεάζει τα πολιτιστικά πράγματα και με κονδύλια να ενισχύει το Μέγαρο Μουσικής;

Η Ελένη πιστεύει ότι ο Χρήστος Λαμπράκης απλώς ρωτήθηκε και έδωσε τη συγκατάθεσή του. Για τους περισσότερους και καχύποπτους ισχύει η πρώτη εκδοχή. Δηλαδή Θάνος - υπουργείο Πολιτισμού - Μέγαρο Μουσικής.

Η Μελίνα Μερκούρη, κι αυτή χτυπημένη από καρκίνο, ήταν τότε υπουργός Πολιτισμού. Ομως η σκιά του Θάνου ήταν βαριά. Πολύ βαριά. Ασήκωτη. Η Μελίνα, όπως μου είχε εξομολογηθεί με εκείνη την απαράμιλλη, ναζιάρικη φωνή της, ο Θάνος ήταν τοποθετημένος εκεί ως γκαουλάιτερ του Χρήστου Λαμπράκη και ως διάδοχός της όταν εκείνη θα έχανε τη μάχη με τον καρκίνο. «Θέλει να με πεθάνει μια ώρα αρχύτερα», μου είχε πει. Το γεγονός ήταν, παρά τις υπόγειες κόντρες, τις υποψίες και τις παρασκηνιακές «διαβουλεύσεις» ότι τόσο η Μελίνα, κυρίως αυτή, όσο και ο Θάνος Μικρούτσικος πιστοποιήθηκαν απ’ όλους και κατά γενική ομολογία ως οι καλύτεροι υπουργοί Πολιτισμού μέχρι σήμερα.

Πάντα γελαστοί και γελασμένοι

Τρία πράγματα συγκροτούν την ιδεολογία, τα οράματα και την πίστη του Θάνου Μικρούτσικου. Ανεξάρτητα από τις μετακινήσεις, τις αμφισβητήσεις και τις φιλοδοξίες του. Θα πρόσθετα και την αλαζονεία του. Γιατί πάντα πίστευα ότι όπως όλοι οι καθιερωμένοι καλλιτέχνες, έτσι κι αυτός, κατά βάθος πορεύεται με την ψευδαίσθηση μιας ανωτερότητας και μιας πληρότητας. Πως άλλος κανείς δεν τον φτάνει!

Το πρώτο πράγμα είναι το όνειρό του: «Λέω πάντα στους νέους ανθρώπους να ονειρεύονται και να λυπούνται αυτούς που δεν ονειρεύονται. Μόνο έτσι αξίζει τον κόπο να ζεις σε αυτή τη μικρή ζωή που σου έλαχε. Και κάτι από τον “καλό μου φίλο” τον Μπρεχτ: “Αυτός που αγωνίζεται μπορεί να χάσει, όμως αυτός που δεν αγωνίζεται έχει ήδη χάσει”»!

Το δεύτερο είναι η σχοινοβασία του: «Από την ώρα που συνειδητοποιείς τον κόσμο μέχρι την ώρα που πεθαίνεις είσαι σε ένα τεντωμένο σχοινί και προσπαθείς να ισορροπήσεις. Μπορεί να πέσεις κάτω κι αυτό είναι η περιπέτεια του ανθρώπου, αλλά σημασία έχει αν θα σηκωθείς και αν θα συνεχίσεις και πώς θα συνεχίσεις να σχοινοβατείς».

Το τρίτο και το σημαντικότερο είναι ο πολιτισμός, οι τέχνες, η κουλτούρα γενικά: «Η τέχνη μπορεί να βοηθήσει να φτιάξει συνειδητούς πολίτες. Ο κόσμος δεν αλλάζει με τις τέχνες, αλλά σίγουρα θα τον αλλάξουν οι συνειδητοί πολίτες».

Απ’ όλη την ποταμιαία δισκογραφία του με έχουν στοιχειώσει από το άλμπουμ «Στου αιώνα την παράγκα» οι στίχοι του Αλκη Αλκαίου με την ανεπανάληπτη φωνή μιας αλησμόνητης ψυχούλας με το όνομα Δημήτρης Μητροπάνος:

«Οσοι με τον Χάρο γίναν φίλοι / με τσιγάρο φεύγουνε στα χείλη / στα τρελά τους όνειρα δοσμένοι / πάντα γελαστοί / πάντα γελαστοί / πάντα γελαστοί / και γελασμένοι»!