«The Godfather»: 50 χρόνια «Νονός»

Από τη στιγμή που κυκλοφόρησε το μυθιστόρημα και έπειτα, όλα πιστώνονται στον Ρόμπερτ Εβανς. Τον executive producer (εκτελεστής παραγωγής) της Paramount. Αυτός ο τζέντλεμαν στην όψη, σαν λόρδος Βρετανός. Χαμηλόφωνος, ανήσυχος, δημιουργικός. Το μοναδικό σφάλμα σε ολόκληρη τη ζωή του ήταν η απόφασή του να συμφωνήσει με τη γυναίκα που λάτρεψε όσο καμία άλλη. Και έτσι εκείνη κατέληξε ως συμπρωταγωνίστρια στο «Getaway» (Ηταν δύο φυγάδες) του Σαμ Πέκινπα και στη συνέχεια στο κρεβάτι του Στιβ ΜακΚουίν. Απαρηγόρητος ο Ρόμπερτ Εβανς. Δυσαναπλήρωτη η απώλεια της Αλι ΜακΓκρόου. Ασυναγώνιστης, σοκολατί ομορφιάς, πληρέστατη χυμών και ερωτεύσιμη με την πρώτη ματιά. Ολα αυτά συνέβαιναν την ίδια χρονιά με τον «Νονό». Ντους σκωτσέζικο για τον παραγωγό. Αυτός ήταν που πρώτος διάβασε το μυθιστόρημα. Ο Ρόμπερτ Εβανς ενθουσιάστηκε με την ιδέα. Αυτός καπάρωσε τα δικαιώματα για λογαριασμό της Paramount. Και στη συνέχεια βρέθηκε εν μέσω πυρών.

Ο Ρόμπερτ Εβανς, από τους πρώτους που συνειδητοποίησαν τις επερχόμενες, κατακλυσμιαίες αλλαγές. Αυτές που θα επηρέαζαν και το Χόλιγουντ. Η δεκαετία του ’60 σάρωνε τα πάντα και έφερε στο προσκήνιο το νέο κύμα. Τους λεγόμενους «κομμουνιστές του Χόλιγουντ». Τους «επαναστάτες».
Εκεί προς το τέλος της δεκαετίας του ’60 διαπράττει το πρώτο... σφάλμα. Που στη συνέχεια κατέληξε μεγάλη επιτυχία. Προτείνει τον Πολωνοεβραίο Ρομάν Πολάνσκι ως σκηνοθέτη του «Μωρού της Ρόζμαρι». Ισως της πιο αριστοτεχνικής και αξεπέραστης ιστορίας τρόμου όλων των εποχών. Τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου αναστατώθηκαν. Μερικοί ούτε καν το όνομα «Πολάνσκι» γνώριζαν. Παρ’ όλα αυτά στο τέλος συμφώνησαν. Εξι χρόνια αργότερα, πάλι ο Ρόμπερτ Εβανς και πάλι ο Ρομάν Πολάνσκι. Για το «Chinatown». Εκεί ήταν που ο πρώτος με απειλητική ειρωνεία και επειδή έπαιζε το κεφάλι του είπε στον μικροσκοπικό Πολωνοεβραίο σκηνοθέτη: «Ρομάν, φρόντισε να ολοκληρώσεις τα γυρίσματα μέσα στις προθεσμίες, αλλιώτικα μας βλέπω και τους δύο στο κομμουνιστικό γκέτο της Βαρσοβίας!»
Οταν ο Ρόμπερτ Εβανς πρότεινε ως σκηνοθέτη του «Godfather» τον Φράνσις Φορντ Κόπολα, μερικοί από το συμβούλιο πετάχτηκαν και είπαν: «Μα αυτός είναι ‘‘κόκκινος’’».

Με ορντινάντσα τον Λούκας και καρπαζοεισπράκτορα τον Σπίλμπεργκ!

Ο Φράνσις Φορντ Κόπολα εκείνη τη χρονιά είχε μόλις δρασκελίσει το κατώφλι των 30. Εν Ελλάδι οι πρωτοεμφανιζόμενοι σκηνοθέτες είναι περίπου 40. Μερικές φορές ακόμα και 50. Στις ΗΠΑ όλα αρχίζουν από τα 20 και κάτι. Ο Ορσον Γουέλς στα 25 του σκηνοθέτησε τον «Πολίτη Κέιν». Η top ταινία όλων των εποχών. Ετσι λένε. Ο Κόπολα μέχρι τότε είχε υπογράψει οκτώ ταινίες. Μερικές εξ αυτών χωρίς το όνομά του. Ο Κόπολα δεν ήταν «κόκκινος». Ούτε πράσινος, ούτε κίτρινος, ούτε μαύρος. Ο Κόπολα ήταν Κόπολα. Ασυγκράτητα εγωπαθής, αλαζόνας και ασυγκράτητα αυταρχικός.

Σύμφωνα με τον μελετητή και χρονικογράφο του αμερικανικού κινηματογράφου των δεκαετιών ’60 και ’70 που άλλαξαν το Χόλιγουντ, Πίτερ Μπίσκιντ , στο αποκαλυπτικό και πολυσέλιδο «Easy Riders, Raging Bulls» αναφέρει την εξής σκηνή: ο Κόπολα, περιτριγυρισμένος από τις ορντινάντσες του, να σχεδιάζει το μέλλον του κινηματογράφου και να μη δέχεται μύγα στο σπαθί του. Ολοι τον άκουγαν με προσοχή. Ανάμεσά τους ο Τζορτζ Λούκας. Ο άνθρωπος που στη συνέχεια μετατράπηκε σε ζωντανή χρηματομηχανή με την ονομασία «Ο Πόλεμος των Αστρων». Ανάμεσά τους το παιδί για όλες τις δουλειές, κάτι σαν καρπαζοεισπράκτορας, με το όνομα Στίβεν Σπίλμπεργκ. Που το 1975, έτσι για πλάκα και με ελάχιστο προϋπολογισμό, υπογράφει τα «Σαγόνια του Καρχαρία». Και έκτοτε από επιτυχία σε επιτυχία και από εκατομμύρια σε δισεκατομμύρια. Πολλές σκηνές απείρου κάλλους στην οικία του γενειοφόρου ευτραφούς και γιγαντόσωμου Κόπολα. Μάλιστα λέγεται ότι τα ξενύχτια στο ισόγειο της οικίας του κατέληγαν σε σεξουαλικά τσιμπούσια με τη συντροφιά κορασίδων που λαχταρούσαν έναν ρόλο σε κάποια ταινία.

Το εξωφρενικό της ιστορίας είναι ότι ο Κόπολα αρνήθηκε κάθε επαφή με την αμερικανική Μαφία. Περίπου είπε στον Ρόμπερτ Εβανς: «Πλάκα μού κάνεις;». Υστερα από αφόρητες πιέσεις αναγκάστηκε να υποκύψει. Αλλωστε, η ταινία για τη Μαφία της Νέας Υόρκης προκάλεσε την οργή της ιταλοαμερικανικής ένωσης καθώς και πολλών πολιτικών προσωπικοτήτων. Η ομάδα δέχτηκε πιέσεις, απειλές. Ο θρύλος λέει ότι η ομάδα των παραγωγών αναγκάστηκε τελικά να διαπραγματευτεί με τους γκάνγκστερ για να βρεθεί κοινός τόπος. Ο Κόπολα και ο Μάριο Πούτσο αποφάσισαν τελικά να ελαφρύνουν το σενάριο και να αφαιρέσουν τις λέξεις «Μαφία» ή «Κόζα Νόστρα».
Το μυαλό του Κόπολα έτρεχε με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Και θεωρούσε ότι ήταν ο Χριστόφορος Κολόμβος για την επανεκκίνηση του Χόλιγουντ. Και ως Κολόμβος έπρεπε να τα εφεύρει και να τα πειράξει όλα. Γι’ αυτό είχε σκηνοθετήσει όλα σχεδόν τα είδη. Από μιούζικαλ μέχρι ρομάντζο. Γι’ αυτό αργότερα βρέθηκε στις Φιλιππίνες με το «Αποκάλυψη Τώρα». Γι’ αυτό κατηγορήθηκε ότι αυτός ο «κόκκινος» (που δεν ήταν «κόκκινος») τα έκανε πλακάκια με τους δικτάτορες. Και γι’ αυτό επέτρεψαν στον Ντιν Ταβουλάρις να βάψει τη ζούγκλα. Και γι’ αυτό πλακώθηκε, για μία ακόμη φορά, με τον Μάρλον Μπράντο. Αλαζόνας με αλαζόνα χωριό δεν κάνουν. Ομως έκαναν. Από τη συλλογή του Κόπολα έλειπε μια γκανγκστερική ιστορία. Με την προϋπόθεση ότι αυτός και μόνο αυτός, άντε με τη συνεργασία του Μάριο Πούτσο, να γράψει το σενάριο. Οπως οι Ευρωπαίοι δημιουργοί. Που τα κάνουν όλα. Εντάξει, του είπαν, με το ζόρι. Με την προϋπόθεση ότι ο Μάρλον Μπράντο θα έπαιζε τον Ντον Κορλεόνε. Εδώ έγινε το έλα να δεις.

Μάρλον Μπράντο, ο καταστροφέας με τα όργια

Οπως ο ίδιος έχει αφηγηθεί πριν από χρόνια με την επέτειο των 45 χρόνων από τον πρώτο «Νονό» συνέβη το εξής περιστατικό: «Μου είπαν οι διευθυντές του στούντιο ότι το να έχω τον Μπράντο στην ταινία θα την κάνει λιγότερο εμπορική απ’ ό,τι αν έχω κάποιον εντελώς άγνωστο». Αυτός ήταν ο πρώτος, ο ασήμαντος λόγος. Ο βαθύτερος, πάλι με τα λόγια του ίδιου του Κόπολα: «Το στούντιο αργότερα συμφώνησε εφόσον ο Μάρλον θα έκανε ένα δοκιμαστικό και θα το έκανε δωρεάν και θα έβαζε ρήτρα 1 εκατ. δολάρια ότι δεν θα προκαλούσε φασαρίες στη διάρκεια της παραγωγής».

Ο Μάρλον Μπράντο θεωρούνταν ο πιο απείθαρχος «δημιουργικός καταστροφέας» από συστάσεως Χόλιγουντ. Τα γυρίσματα της «Ανταρσίας του Μπάουντι» παραλίγο να βυθίσουν την εταιρεία στα τάρταρα. Ο Μπράντο να λιάζεται σε καταγάλανες, ειδυλλιακές παραλίες της Αϊτής περικυκλωμένος από δεκάδες καλλονές εξωτικής ομορφιάς. Που στη συνέχεια κατέληγαν στην καλύβα του. Ο σκηνοθέτης Λιούις Μάιλστοουν απολύθηκε. Και απολύθηκε επειδή δεν μπορούσε να φορέσει χαλινάρι στον σβέρκο του Μπράντο.

Στο δοκιμαστικό ο Μπράντο, όπως πάντα, αποφάσισε να σκηνοθετήσει τον εαυτό του. Κόντρα στις σκηνοθετικές οδηγίες. Οπως είχε κάνει στο «Αποκάλυψη Τώρα». Ο Κόπολα τον περίμενε με λιγότερα κιλά. Πολύ λιγότερα ώστε να ταιριάζει στην εικόνα του συνταγματάρχη Γουόλτερ Κουρτζ. Ο Μπράντο εμφανίζεται με περισσότερα. «Πώς κάνεις έτσι;» είπε στον Κόπολα. Και στη συνέχεια, με ξυρισμένο το κρανίο και χαμηλό φωτισμό, ανέδειξε την περσόνα και τον σκοτεινό χαρακτήρα του Κουρτζ καλύτερα από αυτό που είχε φανταστεί ο Κόπολα. Ο Μπράντο, λοιπόν, είχε την ιδέα να βάλει στο στόμα του κομμάτια χαρτί ώστε να έχει το ύφος ενός μπουλντόγκ. Ετσι λέει ο Κόπολα. Σκέφτηκε επίσης, χωρίς υπόδειξη από τον σκηνοθέτη, να υιοθετήσει μια σπηλαιώδη φωνή που έμεινε στην Ιστορία, σχεδόν σαν ψίθυρος. Επειτα από μερικά λεπτά, ο Μάρλον Μπράντο απαντούσε στο τηλέφωνο με τη φωνή του Ντον Κορλεόνε. Απίστευτος! Ολα αυτά ήταν μόνο η αρχή. Ο Κόπολα επανέρχεται και θυμάται: «Στους ανθρώπους του στούντιο δεν άρεσε καθόλου ο Μπράντο. Ελεγαν πως μουρμουρίζει και πως μασάει τα λόγια του και απεχθάνονταν την ταινία. Ηταν πολύ σκοτεινή». Τρέλα. Αν ο Κόπολα είχε υποχωρήσει και συμβιβαστεί, τότε ο «Νονός» θα είχε καταλήξει στις αποθήκες να κάνει παρέα στα ποντίκια. Τόσο καταλάβαιναν…

Γυρίστε την ταινία φτηνά και γρήγορα!

Οι χρηματοδότες είχαν υποτιμήσει τις δυνατότητες της ταινίας. Ο «Νονός» γι’ αυτούς, στην αρχική φάση, έπρεπε να γίνει «φτηνά και γρήγορα». Στο τσάκα-τσάκα. Ο Εβανς διαφωνούσε. Ο Κόπολα έβριζε και απειλούσε. Ο αρχικός προϋπολογισμός ήταν της τάξεως των 6 εκατ. δολαρίων.

Οχι μόνο «φτηνό και γρήγορο», αλλά και το στόρι να τοποθετηθεί χρονικά στη δεκαετία του ’70. Ο Κόπολα άρχισε να βγάζει φλόγες από τα ρουθούνια. Ο Ρόμπερτ Εβανς βρέθηκε σε ψυχιατρικό ανάκλιντρο. Η ατμόσφαιρα μύριζε μπαρούτι. Ελειπε το φιτίλι. Κάποιος έπρεπε να ανάψει το φιτίλι με σπίρτο. Αυτός ήταν ο Αλ Πατσίνο. Εκείνη τη χρονιά κοντά στα τριάντα. Πάλι τα ίδια. Στο άκουσμα του ονόματος Αλ Πατσίνο η αίθουσα αναστατώθηκε. Απαντες διαφώνησαν: «Ποιος, αυτός; Μα είναι νάνος»! Και είχαν δίκιο. Ο Πατσίνο μετά βίας 1 μέτρο και 65 εκατοστά. Με τακούνια 1,70 μ. Ομως ήταν ο Πατσίνο.

Το όνομά του παραλίγο να κοστίσει την απόλυση του Κόπολα. Οπως λέει ο ίδιος, «ο Πατσίνο χρειάστηκε να κάνει αναρίθμητα δοκιμαστικά για τον ρόλο του Μάικλ Κορλεόνε. Οι επικεφαλής του στούντιο πίστευαν ότι είναι υπερβολικά κοντός και ήθελαν για τον ρόλο τον Ρόμπερτ Ρέντφορντ ή τον Ράιαν Ο’Νιλ». Ομως ο Κόπολα επέμεινε επειδή «κάθε φορά που διάβαζα το σενάριο, έβλεπα πάντα το πρόσωπο του Πατσίνο, ιδιαίτερα στις σκηνές στη Σικελία».

Τα προβλήματα συνεχίστηκαν. Γιατί ο Πατσίνο αρχικά ήθελε να παίξει τον ρόλο του θερμοκέφαλου γιου, του Σόνι, και πίστευε πως ο Κόπολα «ήταν τρελός» που ήθελε να τον βάλει να υποδυθεί τον Μάικλ. Στο τέλος ο Τζέιμς Κάαν βρέθηκε να παίζει τον ρόλο του ανεγκέφαλου Σόνι. Πολύ σωστά. Στο μεταξύ, ο Πατσίνο έβλεπε στον ύπνο του ότι είχε κερδίσει τον πρώτο αριθμό λαχείου, αλλά κάποιοι εχθροί προσπαθούσαν να του το πάρουν από το χέρι. Οπως έχει πει ο ίδιος, «σκεφτόμουν ότι πρόκειται είτε για όνειρο, είτε για αστείο. Και μετά άρχισε όλη η δοκιμασία με αυτούς που δεν με ήθελαν και με τον Φράνσις που με ήθελε».

Από εμπόδιο σε εμπόδιο και από μάχη σε μάχη. Η προετοιμασία των γυρισμάτων είχε μετατραπεί σε πεδίο πολέμου. Το ίδιο συνέβη και με το όνομα της Νταϊάν Κίτον. Οταν προτάθηκε να παίξει τον ρόλο της συζύγου του Μάικλ Κορλεόνε. Η πρόταση του Κόπολα συνοδεύτηκε από τα εξής επιχειρήματα: «Είναι τυπική Αμερικανίδα, είναι στεγνή, άρα δεν είναι σεξουλιάρα και είναι συμβατική». Τα ακριβώς αντίθετα ήθελαν οι χρηματοδότες της Paramount. Την ήθελαν ζουμερή, σεξουαλική και γοητευτική. Πώς αλλιώς θα πουλούσαν το προϊόν; Ο Κόπολα βρέθηκε με το ένα πόδι έξω από την πόρτα. Παρ’ όλα αυτά και με τον υπέρτατο αλαζονικό του χαρακτήρα επέμεινε μέχρις εσχάτων.

Ετσι η «ξενέρωτη» Νταϊάν Κίτον βρέθηκε στο cast της ταινίας. Εκείνη την εποχή ήταν δεν ήταν 25 Μαΐων. Πριν από δύο χρόνια και μετά από προσωπική παρέμβαση και επιλογή του Γούντι Αλεν βρέθηκε να παίζει σε μιούζικαλ του Μπρόντγουεϊ. Μέχρι τότε η Κίτον έπαιζε σε κάτι σειρές, σε κάποιους ασήμαντους ρόλους. Μαζί με το μιούζικαλ βρέθηκε στο κρεβάτι του Γούντι Αλεν και από εκεί έγινε για ένα διάστημα η καλύτερη μούσα του.

Η γάτα του Κορλεόνε και ο Φρανκ Σινάτρα

Αποκορύφωμα όλων αυτών των μαχών ήταν η διάρκεια της ταινίας. Κοντά στις τρεις ώρες. Αμάν... Ολοι προέβλεψαν ότι ο «Νονός» θα κλείσει κάστρα. Επεσαν έξω. Εντελώς. Πέντε πράγματα έχουν καταχωρηθεί στην κινηματογραφική μνήμη από τον πρώτο «Νονό». Τα αναφέρω από τα κάτω προς τα πάνω:

■ Το πρώτο είναι η γάτα που ο Μπράντο κρατάει στην αγκαλιά του στην εναρκτήρια σκηνή. Μια γάτα η εικόνα της οποίας έρχεται σε έντονη αντίθεση με την τρομακτική παρουσία του Ντον Βίτο Κορλεόνε. Η γάτα προέκυψε από την έμπνευση της τελευταίας στιγμής του Φράνσις Φορντ Κόπολα: «Εβαλα αυτή τη γάτα στα χέρια του. Ηταν η γάτα του στούντιο. Τελειώσαμε με ένα και μόνο γύρισμα». Τσακ μπαμ.

■ Το δεύτερο έχει να κάνει με μια φράση. Που ύστερα από αλλεπάλληλες ψηφοφορίες ανακηρύχθηκε η δεύτερη πιο αξιομνημόνευτη στην Ιστορία του αμερικανικού κινηματογράφου. Και πάει ως εξής. Από τα χείλη του Μάρλον Μπράντο: «I’m going to make him an offer he can’t refuse». Που σημαίνει: «Θα του κάνω μια προσφορά την οποία δεν μπορεί να αρνηθεί»

■ Το τρίτο παρασκηνιακό γεγονός σχετίζεται με τον τραγουδιστή Τζόνι Φοντέιν, το βαφτιστήρι του Ντον Κορλεόνε. Οταν εκείνος καταφτάνει στο αρχοντικό του Νονού και τον παρακαλεί να κάνει «κάτι» ώστε «αυτός ο μπάσταρδος παραγωγός του Χόλιγουντ» να του αναθέσει πρωταγωνιστικό ρόλο. Ολο αυτό το περιστατικό αναφέρεται πλαγίως στην περίπτωση του Φρανκ Σινάτρα και τη σχέση του με τη Μαφία. Αναφέρεται επίσης στην ταινία «Οσο υπάρχουν άνθρωποι» (From Here To Eternity) του 1953 όπου ο Φράνκι μετά βίας κατάφερε να αποσπάσει πρωταγωνιστικό ρόλο. Με εφαλτήριο απειλές και εκβιασμούς της Μαφίας.

■ Το τέταρτο γεγονός είναι το χρήμα, τα Οσκαρ και το ανεξίτηλο αποτύπωμα αυτής της τριλογίας σε δισεκατομμύρια θεατών. Που ακόμα και σήμερα την απολαμβάνουν κάθε φορά που τη βλέπουν. Γενιές επί γενεών γαλουχήθηκαν και θα γαλουχηθούν με αυτό το ποταμιαίο κινηματογραφικό έπος. Ο δεύτερος «Νονός» με Ρόμπερτ Ντε Νίρο γυρίστηκε το 1974 και ο τρίτος το 1990. Η Paramount ξόδεψε περί τα 30 εκατ. και ως κέρδος έχουν επιστραφεί μισό δισ. δολάρια. Και διαρκώς, από τα πνευματικά δικαιώματα με όλες τις χρήσεις, τα κέρδη φουσκώνουν. Η καλύτερη, η πιο σταθερή και η πιο ανοδική μετοχή ever.

■ Το πέμπτο και τελευταίο είναι διπλής όψεως. Ο «Νονός» εκτοξεύει την καριέρα του Κόπολα, του Πατσίνο και του Ντε Νίρο στους ουρανούς μέχρι τον Αρη. Και ταυτόχρονα αποδεικνύεται και επιβεβαιώνεται για μία ακόμη φορά ότι το μείγμα αλαζονείας, εγωπάθειας, ταλέντου και δημιουργίας είναι η πιο άπαικτη, η πιο διαχρονική συνταγή επιτυχίας και θριάμβου της αμερικανικής κοινωνίας!