Η μάχη για τα γλυπτά του Ιόλα!

Της Μαρίας Λεμονιά

Νέα μάχη αναμένεται να δοθεί για τα ασύλληπτης αξίας γλυπτά, του πασίγνωστου αλλά και αμφιλεγόμενου συλλέκτη, Ιόλα. Εικοσιτρία χρόνια μετά τον θάνατό του, το θέμα της περιουσίας του έρχεται ξανά στο προσκήνιο.

Η ανιψιά του Ελένη Κουτσούδη (κόρη του αδελφού του Δημήτρη Κουτσούδη) ζητά να της επιστραφούν εξηνταεπτά αρχαία γλυπτά που φυλάσσονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Οι διεκδικήσεις όμως, δεν σταματούν εδώ. Μαζί ζητά και έξι τεράστιας αξίας εικόνες (μερικές από την Μονή Αγιας Αικατερίνης του Ορους Σινά) που κρατούνται στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο.

Πώς έχει όμως η ιστορία; Τo 1988, ένα δηλαδή χρόνο μετά τον θάνατο του Έλληνα συλλέκτη, σημειώνονται κλοπές στο περίφημο σπίτι του στην Αγία Παρασκευή. Κάποια μέρα, σύμφωνα με καταγγελίες ανθρώπων που δούλευαν για τον Ιόλα, γίνεται γνωστό ότι συγγενείς του έχουν τοποθετήσει μέσα κοντέινερς της μεταφορικής εταιρίας Βεϊνόγλου, αρχαία γλυπτά μοναδικής αξίας, τα οποία είχαν πακεταριστεί προκειμένου να φυγαδευτούν στο εξωτερικό.




Κατόπιν ειδοποίησης των αρχών και εξαιτίας του ότι δεν είχαν τα ανάλογα χαρτιά για να βγουν εκτός συνόρων, κατάσχονται.

Λίγο καιρό μετά το όλο θέμα φτάνει στο δικαστήριο και αποφασίζεται να σταλούν τα «μοναδικά» αυτά κομμάτια στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, όπως και στο Βυζαντινό (ανάλογα με το είδος) έως ότου να ρυθμιστεί η κληρονομιά.
Εντέλει το 2000 το Πρωτοδικείο αποφασίζει δικαστική διανομή με κλήρωση.

Πέρσι η Ελένη Κουτσούδη ζητά την απόδοση των αρχαίων που κληρονομεί μετά την κλήρωση με  αποτέλεσμα το όλο θέμα να συζητείται αυτές τις ημέρες από το ΚΑΣ ,δηλαδή από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο. Θα βγουν εντέλει τα αρχαιοελληνικά αγάλματα από τα Ελληνικά Μουσεία, στα οποία συντηρούνται και «περιθάλπονται» προκειμένου να περάσουν στα χέρια των κληρονόμων;



Αντιδρούν φίλοι και συνεργάτες

O στενός κύκλος φίλων και συνεργατών του Ιόλα αντιδρά.

«Τα συγκεκριμένα έργα εμπίπτουν στον αρχαιολογικό νόμο γι’ αυτό και κατασχέθηκαν κατά το παρελθόν. Η μοναδικότητα αυτών των κομματιών ενδιαφέρει τον εθνικό πολιτισμικό μας πλούτο. Το όραμα του Ιόλα ήταν να μείνουν στην Ελλάδα κι όχι να τροφοδοτήσουν την απληστία των κληρονόμων του. Οποιος υπογράψει να βγουν από την χώρα μας θα είναι ο επόμενος Ελγιν» δηλώνει ο Νίκος Σταθούλης –Σύμβουλος Τέχνης και βιογράφος του Ιόλα.

Aνθρωποι του περιβάλλοντος Ιόλα, όπως ο φροντιστής του Λάζαρος Πολίτης και η οικονόμος του Σούλα, ισχυρίζονται ότι ο γνωστός Έλληνας συλλέκτης πληγωμένος από όσα του καταλόγιζαν τα media και οι πολιτικοί της εποχής, ήθελε να τα αφήσει όλα στο Ελληνικό Δημόσιο, αρκεί να υπήρχε αποκατάσταση του ονόματός του.

Τον είχε πειράξει το γεγονός ότι παρόλο που στο σπίτι του, μπαινόβγαιναν όλα τα σημαντικά ονόματα της εποχής, όταν ξέσπασε ο σάλος περί δήθεν αρχαιοκαπηλίας, ένας ένας λάκισαν.

Πληγωμένος από το εγχώριο τζετ σετ παρήγγειλε στον Αndy Warhol (που αναμφισβήτητα τον έκανε γνωστό αυτός) μια σειρά από έργα. Χάρη στην πικρία αυτή ο Warhol του έφτιαξε μια μοναδική συλλογή που αποτελείται από σαρανταπέντε κομμάτια  που είχαν σαν θέμα τι άλλο; Toν σημαδιακό «Μυστικό Δείπνο».

Ο Ιόλας φωνάζει στο σπίτι του, τον αρχιτέκτονα  και φίλο του Στέφανο Ζουγανέλη  και τον συνεργάτη του, Λάζαρο Πολίτη  και τους ζητά να γράψουν την παρακάτω επιστολή που θα τους υπαγορεύσει.

«Ο κάτωθι υπογεγραμμένος Αλέξανδρος Ιόλας σήμερον, τη 17 Φεβρουαρίου 1987, δια της παρούσης επιστολής μου θέλω να δηλώσω , παρά τις βεβαιωμένες μου απογοητεύσεις στην Ελλάδα δια την κατηγορία μου περί αρχαιοκαπηλίας και τον διασυρμό του ονόματός μου από τον τύπο, ότι αποφάσισα μετά θάνατον , όλα τα αρχαία της συλλογής μου να περιέλθουν ως δωρεά δική μου εις την Ιδιοκτησία του Ελληνικού Δημοσίου. Εφ΄όσον δε ζω πλέον, να φροντίσετε να αποκατασταθεί το όνομά μου, διότι αρχαιοκάπηλος  δεν υπήρξα ποτέ μου. Με αγάπη για την Ελλάδα
Σπάνια αγγεία και εντυπωσιακά αγάλματα

Η συλλογή γλυπτών αλλά και εικόνων Ιόλα, μέρος της οποίας θα περιέλθει στα χέρια των κληρονόμων του σε λίγες ημέρες , είναι αναμφισβήτητα ένας μοναδικός ιστορικός θησαυρός.

Περιλαμβάνει αρκετά αγγεία (μελαμβαφείς, κανθάρους, σφαιρικούς αρύβαλλους, μελανόμορφο πινάκιο και μυκηναϊκό αμφορίσκο) αλλά και εξαιρετικά σημαντικά αγάλματα. Όπως είναι ένα ξύλινο αγαλματίδιο βαφέα, ο μαρμάρινος κορμός Φαραώ, τμήμα κορμού Φαραώ από ψαμμόλιθο, αριστερό χέρι μαρμάρινου αγάλματος, άγαλμα Σάτυρου, μαρμάρινο πορτρέτο του αυτοκράτορα Τραϊανού, μαρμάρινο επίκρανο, κεφαλή γυναικείου αγάλματος από μάρμαρο, γυμνός ανδρικός κορμός από το ίδιο υλικό, κορμός Αφροδίτης και τόσα άλλα.

Εξίσου ενδιαφέρον έχουν και οι εικόνες που έχουν περιέλθει στο Χριστιανικό Μουσείο.

O συλλέκτης που φορούσε γούνινα παλτό και παπούτσια με ψαράκια

Ονόματα όπως ο Μαξ Ερνστ, ο Giorgio de Cirico, ο Andy Warhol , o Mαγκρίτ, ο Τakis, ο Φασιανός , ο Ακριθάκης και ο Τσαρούχης, οφείλουν την καριέρα τους σε εκείνον.


Ο Κωνσταντίνος Κουτσούδης, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου το 1908. Γιος εύπορης οικογένειας βαμβακέμπορων, ξεφεύγει από τα πρέπει   και τελικά αποκληρώνεται.

Το 1927, διαθέτοντας μια συστατική επιστολή από τον Καβάφη, μένει μόνιμα στην Αθήνα, χορεύει και φωτογραφίζεται από την διάσημη φωτογράφο Nelly’s.

Το πάθος του για  χορό, του ανοίγει εύκολα τις πόρτες στην Ευρώπη. Συνεργάζεται με τα σημαντικότερα θέατρα.  Ο τύπος της εποχής κάνει λόγο για ένα φαινόμενο. Ένας τραυματισμός στο πόδι τον αναγκάζει, όμως, να αλλάξει ρότα.

Στα διάσημα σπίτια που μπαινοβγαίνει γνωρίζει την Θεοδώρα, εγγονή του Ρούσβελτ, που επρόκειτο να την παντρευτεί. Εκείνη τον βαπτίζει Ιόλα.

Το 1940 ανοίγει την πρώτη του γκαλερί στην Νέας Υόρκη . Ταξιδεύει παντού, γνωρίζει καλλιτέχνες και γίνεται ο απόλυτος άρχοντας στο χρηματιστήριο της τέχνης.

Αρκεί να σε συμπαθούσε ο Ιόλας και έκανες καριέρα…

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Andy Warhol. Δούλευε ως σχεδιαστής παπουτσιών , απέναντι από την γκαλερί του Έλληνα συλλέκτη. Μια μέρα ο Ιόλας τον βλέπει και  τον παρακινεί «Ζωγράφισε κάτι άλλο. Θα κάνω το όνομά σου πασίγνωστο σ’ όλη την οικουμένη!»

Πολύ σύντομα ο Ιόλας θα γίνει ο απόλυτος άρχοντας της παγκόσμια τέχνης. Συναναστρέφεται  το διεθνές jet set και ανοίγει γκαλερί  με την  ονομασία «Αlexander Iolas Gallery» παντού: Στην Γενεύη, το Παρίσι, το Μιλάνο και την Μαδρίτη.

Η επάνοδός του στην Ελλάδα θα συνδυαστεί και με την πτώση του. Αγοράζει 25 στρέμματα στην Αγία Παρασκευή και φτιάχνει μια βίλα 1700 τετραγωνικών μέτρων που φαντάζει ανάκτορο. Πολυτέλεια και το γκλάμουρ. Παρότι στο σπίτι του μπαίνουν προσωπικότητες όπως ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και ο Δημήτρης Χορν, ο τύπος του ασκεί έντονη κριτική.

Το 1983 τα πρωτοσέλιδα της εποχής μιλούν «για ρωμαϊκά όργια στο σπίτι του ανώμαλου συλλέκτη» και το όλο θέμα θα φτάσει μέχρι τα δικαστήρια. Στις 8 Ιουνίου , ο Ιόλας, ο πιο πλούσιος αλλά και δυνατός συλλέκτης της εποχής του, θα φύγει από την ζωή κουρασμένος και σαφώς… εξευτελισμένος.