Αθήνα 2004 vs Παρίσι 2024: Το μέτρο του Απόλλωνα απέναντι στην τρέλα του Διονύσου

Η εικόνα του «παγωμένου» Δημήτρη Παπαϊωάννου με την καύτρα να στέκει για ώρα όρθια στο ξεχασμένο στα χέρια του τσιγάρο, ως απόδειξη ότι αδυνατούσε να πιστέψει ότι η τελετή έναρξης των Ολυμπιακών της Αθήνας είχε φτάσει με επιτυχία στο τέλος της, έρχεται ίσως σε αντιδιαστολή με τη γεμάτη χαρά, πολύχρωμη παρουσία του 42χρονου Τομά Ζολί στους αγώνες του Παρισιού.

Η σύγκριση ανάμεσα στον στωικό και απολλώνιο τελετάρχη των Αθηνών, με την ιδιαίτερη του αγάπη για το φως που λούζει την Ελλάδα, ακόμα και αν χρειάστηκε να στήσει την τελετή στο σκοτάδι, με τον διονυσιακό και παράφορο αντίστοιχο επικεφαλής των Παρισίων ίσως να είναι αρκετή για να εξηγήσει τους δυο κόσμους που χωρίζουν όχι μόνο τις δύο τελετές, αλλά και το όραμα των εκφραστών του καλλιτεχνικού μέρους της διεξαγωγής των Αγώνων. Ο ένας ακριβέστατος με μια σημαντική εμμονή στη λεπτομέρεια, λάτρης του πνεύματος που έφτιαξε την απλότητα και το μέτρο, μαθητής του Τσαρούχη και του πρωτοποριακού μινιμαλισμού και ο άλλος μαξιμαλιστής και οργιαστικός, εραστής του Μαριβό και των μύθων του Μεσαίωνα, μεταμοντέρνος οπαδός της ανατροπής που ανέκαθεν χαρακτήριζε το Παρίσι. Δύο άνθρωποι και δύο κόσμοι, δύο τελετές, με διαφορά 20 χρόνων προκάλεσαν αντίστοιχα αυτές τις μέρες πολλές συζητήσεις για το ποιος κέρδισε ή κέρδιζε τις εντυπώσεις. Η απάντηση δεν είναι μονοσήμαντη και ποτέ απλή, ίσως γιατί το ζήτημα δεν είναι ποτέ ποιος είναι ο νικητής και ποιος ο ηττημένος.

Ο έρωτας και το νερό

Σε κάθε περίπτωση, το απελευθερωμένο πνεύμα των δύο ανδρών, που είχαν το θάρρος να διεκδικήσουν το όραμά τους από μικροί και να μην κάνουν εκπτώσεις σε ό,τι αφορά την καλλιτεχνική ελευθερία, είναι κοινό: ο Τομά Ζολί ήταν μόλις 11 χρονών όταν τολμούσε να ανεβάσει τα πρώτα του θεατρικά στις διάφορες σκηνές της γενέτειράς του επιμένοντας ότι η πιο ακριβής εκδοχή της Κλεοπάτρας είναι αυτή του Αστερίξ και ότι μπορεί να την ενσαρκώσει ο ίδιος! Στα χρόνια της εφηβείας φρόντισε να κερδίσει με την αξία του μια θέση στον τοπικό ραδιοσταθμό με δική του εκπομπή, καθώς, με παρότρυνση της θρησκευόμενης αλλά τολμηρής γιαγιάς του, έστειλε μια κασέτα με τραγούδια του εξηγώντας σε ένα συνοδευτικό γράμμα τις επιλογές του εντυπωσιάζοντας τους παραγωγούς.

Η τόλμη αυτού του νεαρού, γιου ενός τυπογράφου και μιας νοσοκόμας από τη Ρουέν, φαινόταν από τότε ότι θα τον πάει πολύ μπροστά, ένα στοιχείο μιας εκρηκτικής προσωπικότητας που θα πείσει τον πρωθυπουργό Εμανουέλ Μακρόν, τον πρόεδρο της ΔΟΕ Τόμας Μπαχ και τους ιθύνοντες της Ολυμπιακής Επιτροπής του Παρισιού ότι μπορεί να υλοποιήσει το άκρως πρωτοποριακό και φιλόδοξο όραμά του. Αντίστοιχα και ο Παπαϊωάννου δεν φοβήθηκε από την άγνωστη στο ευρύ κοινό Ομάδα Εδάφους και από τα σχεδόν περιθωριακά, πάλι για το ευρύ κοινό, καλλιτεχνικά του σχέδια και κόμικς, που σχεδίαζε στα νεανικά του χρόνια, να καταστεί ο τελετάρχης της πιο φαραωνικής γιορτής του πλανήτη. Σχεδόν αδύνατη εξίσωση και τεράστιο στοίχημα για έναν οπαδό της απλότητας και για έναν εκπρόσωπο του ανεξάρτητου καλλιτεχνικού κόσμου, μακριά από οτιδήποτε έμοιαζε με «μαζικό θέαμα», να αναλάβει ένα εγχείρημα, σχεδόν ξένο, προς τον εαυτό του.

Ισως η πιο ακριβής μεταφορική έκφραση της μνημειώδους απλότητας, που κατάφερε να εμπνευστεί το μεγάλο κεφάλι του Παπαϊωάννου, να είναι το αντίστοιχα τεράστιο κεφάλι από το κυκλαδικό ειδώλιο που αναδύθηκε από τα άδυτα του Ολυμπιακού Σταδίου, κατά τη δική μας τελετή έναρξης, για να αποκαλύψει στη συνέχεια μια σειρά από πανέμορφους κούρους κατακτώντας με τα κομμάτια του ολόκληρο τον πλανήτη. Επιτυγχάνοντας αυτό που ο ίδιος αποκαλεί «μνημειώδη μινιμαλισμό», μπόρεσε να εκφράσει αυτή την αντίφαση προσαρμόζοντας τη δική του εικόνα για την ουσία της τέχνης στα φαντεζί, τεράστια μέτρα των Ολυμπιακών Αγώνων.

Αντίστροφη μέτρηση

Σε αντίθεση με τον Ζολί, ο οποίος θέλησε να χωρέσει το μεγαλεπήβολο, μπαρόκ πνεύμα των Γάλλων στα μέτρα μιας τελετής έξω από τα απρόσωπα γήπεδα, ο Παπαϊωάννου μοιάζει να ακολούθησε αντίστροφη πορεία εμπιστευόμενος το αψεγάδιαστο, καλλιτεχνικό του ένστικτο για να μεταφέρει την απλότητα και τη μικροκλίμακα των Κυκλάδων, όπου συνηθίζει ακόμα και σήμερα να καταφεύγει για να παίρνει δυνάμεις, στο τεράστιο και ψυχρό στάδιο με το στέγαστρο του Καλατράβα.

Και στις δύο περιπτώσεις μιλάμε για δύο νέους οραματιστές, που δεν έπαιξαν με τους κλασικούς κανόνες των δημοσίων σχέσεων, δεν υπηρέτησαν τα συμφέροντα κάποιας πολιτικής παρέας ή κάποιας εξουσίας και στηρίχτηκαν αποκλειστικά στην αισθητική τους. Κοινό τους, μάλιστα, στοιχείο είναι ότι θέλησαν να καταστήσουν απόλυτο σύμβολο της τελετής την κινητήρια δύναμη του έρωτα. Στην περίπτωση του Παπαϊωάννου φάνηκε να είναι αυτός που, από την αρχαιότητα και από τους μύθους ήδη του Πλάτωνα, διαμορφώνει τον κόσμο: εκτός από αυτό το υπέροχο ζευγάρι που φάνηκε να πρωταγωνιστεί στο κέντρο του αχανούς γηπέδου και στην καρδιά της τελετής έναρξης του 2004, ο έρωτας ήταν διαρκώς στο επίκεντρο: από τον έρωτα του ζευγαριού και των διαρκών αντιπαραθέσεων και αναπαραστάσεων στον πανταχού παρόντα μπλε θεό που περιφερόταν πάνω από τα δρώμενα στο κέντρο του γηπέδου.

Αν, λοιπόν, για τον Παπαϊωάννου ο βαμμένος μπλε θεός διέτρεχε και «ευλογούσε» όλα τα δρώμενα, στην περίπτωση του Ζολί ο δικός του μπλε θεός ήταν ο Διόνυσος, όπως στην επίμαχη αναπαράσταση της μεγάλης γιορτής, αλλά και πάλι ήταν, όπως ο ίδιος ομολόγησε, το κέντρο αναφοράς του: «Η βούλησή μου είναι να πούμε μέσα από την αγάπη ότι είμαστε ένα πελώριο “εμείς”. Στη Γαλλία έχουμε το δικαίωμα να αγαπούμε ο ένας τον άλλον, όπως επιθυμούμε», τόνισε στις επίμαχες δηλώσεις για τον περίφημο «Μυστικό Δείπνο», αλλά και ότι «ήθελα να στείλω ένα μήνυμα αγάπης, ένταξης, καθόλου για να διχάσω». Και με αφορμή δικές του προσωπικές εμπειρίες καταδίκασε τις διακρίσεις: «Την εχθρότητα τη γνωρίζω από την παιδική μου ηλικία γιατί ήμουν θύμα παρενόχλησης. Πάντα ήθελα να καταπολεμήσω αυτήν την εχθρότητα μέσω του θεάτρου, που τιμά τη μοναδικότητα του καθενός».

Σεξουαλική ταυτότητα

Μάλιστα και οι δύο καλλιτεχνικοί διευθυντές των Αγώνων δεν έχουν κρύψει ποτέ τη σεξουαλική τους ταυτότητα, θέλοντας με αυτόν τον τρόπο να δώσουν φωνή στα άτομα που φοβούνται να εκφραστούν. Την εποχή που ο Παπαϊωάννου προΐστατο των Αγώνων, 20 χρόνια πριν, κάτι τέτοιο δεν ήταν καθόλου εύλογο για έναν άνθρωπο που δεν δέχτηκε τη λογοκρισία, ούτε καν σε αυτό επίπεδο και πολλές φορές έγινε αντικείμενο των διάφορων τηλεοπτικών εκπομπών που δεν είδαν με τόσο καλό μάτι την παρρησία του. Για τον άνθρωπο, όμως, που σκόπιμα έφερε τον Χατζιδάκι και τον έρωτα, πέρα από διαχωρισμούς, στο κέντρο των δικών του Ολυμπιακών Αγώνων, δεν υπήρχε κανένα ερώτημα αναφορικά με την ειλικρίνεια ακόμα και ως προς την ερωτική ταυτότητα. Αντίστοιχα και ο Ζολί θεώρησε ότι όλες οι επιλογές και όλες οι κατηγορίες των ανθρώπων απελευθερώνονται μέσα από την ελεύθερη γλώσσα του έρωτα που, τελικά, ταυτίζεται με αυτή των Γάλλων.

Ο Παπαϊωάννου τη βρήκε στους απενοχοποιημένους κώδικες που φέρουν τα αγάλματα, στο Παιδί του Κριτίου, στα αγόρια της Αθήνας από τη Ζωφόρο του Παρθενώνα, στις αναπαραστάσεις των αγγείων, ενώ ο Ζολί επέμεινε στην ελευθεριότητα που έφεραν οι καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις στα παλιά Ανάκτορα ή οι πίνακες των αναγεννησιακών ζωγράφων. Δεν είναι τυχαίο ότι στην τελετή της Γαλλίας, στο τέλος μιας χορογραφίας που εκτελέστηκε στον αέρα είδαμε χορευτές-ακροβάτες, ντυμένους στα χρώματα του ουράνιου τόξου, δηλαδή της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, να αναπαριστούν ένα ερωτικό τρίο - απόδειξη ότι το λεγόμενο menage a trois δεν αποτελεί για τους Γάλλους ταμπού, αλλά περήφανη συμβολή τους στο παγκόσμιο γίγνεσθαι!

Η ερωτική λογοτεχνία είναι δική τους κατάκτηση και απόδειξη ότι από αυτό το σκετς είχε προηγηθεί η αντιπαράθεση στο εσωτερικό της βιβλιοθήκης για τις «Επικίνδυνες σχέσεις» του Σοντερλό ντε Λακλό και τον «Διάβολο στο κορμί» του Ρεϊμόν Ραντιγκέ. Αντίστοιχο φόρο τιμής απέτισαν οι δύο τελετάρχες στο γυμνό: αν ο Παπαϊωάννου έδειξε στο κοινό την κυριαρχία της γυμνόστηθης μινωικής Θεάς των Φιδιών, ο Ζολί τόλμησε να μη φορέσει εσώρουχο στον δικό του απελευθερωμένο Διόνυσο - και όχι μόνο.

Τέσσερα υλικά

Αλλά αν ο έρωτας ήταν για τους αρχαίους η κινητήρια δύναμη που έφτιαξε τον κόσμο, τα υλικά της δημιουργίας ήταν, σύμφωνα πάντα με τους μύθους και τη φιλοσοφία των λεγόμενων προσωκρατικών, τέσσερα: η φωτιά, το νερό, η γη και ο αέρας, δηλαδή αυτά τα στοιχεία της ύλης που άλλοτε μέσα από τη συμφιλίωση, δηλαδή τη φιλότητα, και άλλοτε, μέσα από την αντιπαλότητα, το νείκος, διαμορφώνουν την ουσία του κόσμου. Το νερό και η φωτιά είναι, επομένως, τα στοιχεία που πρωταγωνίστησαν στην τελετή των Ολυμπιακών του 2004 και κυρίως το νερό που αναφέρεται στην απέραντη θάλασσα που ορίζει την ιδιοσυστασία της χώρας μας. Ως θαλασσινοί που είμαστε, το νερό να είναι αυτό που μας τρέφει, μας οδηγεί, μας διαμορφώνει, μας εμπνέει και, ως εκ τούτου, στην κοσμοθεωρία του Παπαϊωάννου το νερό αποτέλεσε τη βάση του σκηνικού του.

Το Ολυμπιακό Στάδιο μεταμορφώθηκε, έτσι, σε μια απέραντη θάλασσα και σε έναν ιδανικό για εμάς καθρέφτη αποτελώντας και τη βάση πάνω στην οποία θα στήσει ο Ελληνας δημιουργός πολλές παραστάσεις του (το είδαμε πρόσφατα να πρωταγωνιστεί ξανά στην τελευταία του παράσταση «INK» στο Μέγαρο Μουσικής). Αντίστοιχα, πάλι, στον υδάτινο κόσμο του Ζολί το νερό ταυτίστηκε με τη θηλυκή θεότητα Sequana, που λατρευόταν ως θεραπευτική θεότητα κατά τη ρωμαϊκή κατάκτηση της Γαλατίας τον 1ο αιώνα π.X. Αυτή λένε ότι ήταν και η περήφανη καβαλάρισσα που διέσχισε τον ποταμό κατά την τελετή έναρξης με άλλους να επιμένουν ότι η αναφορά περισσότερο ταίριαζε στην ατίθαση ιππέα Ζαν Ντ’Αρκ. Στόχος του Ζολί ήταν, επομένως, σύμφωνα με αυτή την οπτική, να «επιστρέψει» το ποτάμι στους κατοίκους του, να τους κάνει να ξανανιώσουν περήφανοι που η θρυλική τους πόλη εξακτινώνεται γύρω του, γύρω από τις γέφυρες και τα νησάκια του.

Στις συνεντεύξεις του έλεγε ότι σεβάστηκε απόλυτα την άγρια ζωή που υπάρχει στα νερά του ποταμού, τα ιδιαίτερα σημεία, όπου τα ψάρια γεννάνε τα αυγά τους προτιμώντας να κάνει τις πρόβες όχι στο ποτάμι, αλλά σε μυστικούς χώρους σε υπόστεγα αεροσκαφών! Σκόπιμα, μάλιστα, για να μην απομακρύνεται στιγμή από τον ποταμό επέλεξε το δωμάτιό του κατά τους μήνες προετοιμασίας να είναι σε πολυτελές ξενοδοχείο που έβλεπε στον ποταμό, ώστε να μπορεί, όπως έλεγε, να συνομιλεί μαζί του. Το όραμά του φαίνεται να παρέσυρε τους υπεύθυνους ώστε να πιστέψουν ότι ο Σηκουάνας μπορεί να φιλοξενήσει και μέρος των Αγώνων, όπως του τριάθλου, επενδύοντας το αστρονομικό ποσό του 1,4 δισ. ευρώ (!) στον καθαρισμό του. Ισως μεγαλύτερο φιάσκο από τις διάφορες αντιδράσεις για την πρωτοποριακή τελετή των Αγώνων να είναι η αδυναμία των υπευθύνων να πείσουν τους αθλητές για το αμόλυντο του θεοποιημένου ποταμού τους. Η θεότητα La Seine, όπως λέγεται στα γαλλικά ο Σηκουάνας, δεν ήταν, καθώς φαίνεται, ικανή να αποτρέψει τα διάφορα βακτηρίδια από την εμφάνισή τους, επιβεβαιώνοντας τους μεγαλύτερους φόβους που προφανώς δεν αποτράπηκαν.

Σε ό,τι αφορά τον χαρακτήρα της γιορτής που οφείλει να έχει η τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων και εδώ η αντίθεση ανάμεσα στον Ελληνα και τον Γάλλο τελετάρχη είναι παραπάνω από εμφανής: δίνοντας εντολή να μην υπερβούν το λεγόμενο αρχαίο μέτρο, ο Δημήτρης Παπαϊωάννου κράτησε ξεκάθαρα την έννοια της γιορτής και του πανηγυριού για την τελετή λήξης. Η έναρξη είχε ως κύρια έκφραση τη μετρημένη αναλογία του αρχαίου και σύγχρονου ελληνικού κόσμου, όπως εκφράστηκε μέσα από τις τέχνες και τη μουσική, τη λαϊκή παράδοση και την καθημερινότητα. Η παρέλαση των πρωτοκυκλαδικών αγαλμάτων, αλλά και των κλασικών αναπαραστάσεων συνομιλούσε απόλυτα με αυτή την έννοια της αρμονίας και της τάξης που είχε στο μυαλό του ο οραματιστής της τελετής.

Τα πάντα έτειναν και υπάκουαν σε αυτόν τον κανόνα, από τους καλλιτέχνες που συμμετείχαν στο εγχείρημα μέχρι τους αθλητές. Η κλασική ελιά που αναδύθηκε από το νερό παρέπεμπε στο απέριττο κλαδί της ελιάς που είχε σχεδιάσει ο Γιάννης Μόραλης για τη σημαία του δρομέα, το ίδιο και ο άνδρας που ήξερε ότι μπορούσε να ισορροπήσει πάνω στον κύβο - ιδού η αναλογία τετραγωνισμού του κόσμου. Οι σεφερικοί στίχοι που απήγγειλε η Λυδία Κονιόρδου στην εναρκτήρια τελετή για όλους εμάς που ξυπνήσαμε με ένα «μαρμάρινο κεφάλι στα χέρια» ήταν η ζωντανή έκφραση της ίδιας συνθήκης που συνεχίζεται στο πέρας των αιώνων: η ποίηση, η μουσική, ο λόγος βρίσκουν αυτή την όψη της φιλοκαλίας, όπου δεν περισσεύει τίποτα. Αντίθετα, το μεγαλεπήβολο των Γάλλων, που έφτιαξαν υψηλή τέχνη αποδομώντας ακόμα και τους απόλυτους κανόνες που είχαν και έχουν για την ομορφιά, δεν μπορεί παρά να εκφραστεί με αντίστοιχες υπερβολικές διαθέσεις και δόσεις. Εξ ου και ότι η τελετή ήταν υπερβολικά φιλόδοξη, ενίοτε ανοικονόμητη, αλλά με πολύ ευρηματικά στοιχεία.

Οι τρομακτικοί, για παράδειγμα, συμβολισμοί της πιο επαναστατικής έκφρασης, που ήταν η Γαλλική Επανάσταση του 1789, ο αποκεφαλισμός της Μαρίας Αντουανέτας και οι γκιλοτίνες είναι λογικό να αναπαρίστανται σήμερα μέσα από το μέταλ τραγούδι στο ροκάρισμα των Gojira στα παράθυρα της Κονσιερζερί. Και ίσως να μην υπήρχε ιδανικότερος για να εκφράσει αυτό το γκροτέσκο ταυτόχρονα και κωμικό από τον Ζολί: είναι ο άνθρωπος που κατάφερε να σπάσει κάθε ρεκόρ ανεβάζοντας ταυτόχρονα, το 2022, δύο προηγούμενες παραστάσεις του, τον «Ερρίκο τον ΣΤ’» και τον «Ριχάρδο τον Γ’» (έχοντας ο ίδιος τον πρωταγωνιστικό ρόλο ρόλο) σε ένα έργο διάρκειας 24 ωρών! Τα κατάφερε, για μία ακόμα φορά, αποσπώντας θερμές κριτικές, όπως και στο ανέβασμα της προηγούμενης, αμφισβητούμενης «αιματοβαμμένης κωμωδίας», όπως την είχε ονομάσει, «Θυέστης» του αγαπημένου του Σενέκα, τον οποίο επικαλείται σε κάθε περίπτωση, όπως στην τελετή των Ολυμπιακών.

Αγαπημένος του, επίσης, συγγραφέας είναι ο Μαριβό, με τα περίφημα λογοπαίγνια που τόσο αρέσουν στους Γάλλους, τις διαρκείς μεταμορφώσεις του, αλλά και το έντονο πολιτικό στοιχείο όπως είχε φανεί και από το «Νησί των Σκλάβων» και που φαίνεται να δικαιολογεί αρκετές από τις επιλογές του στην τελετή. Οι πολιτικοί προβληματισμοί που έχουν να κάνουν με τις μειονότητες και την ανατροπή φάνηκαν ακόμα και στο σκετς με τις drag queens, που έγιναν και αυτές όχημα για να εκφραστεί η ανάγκη της ισότητας και της συμφιλίωσης σε μια εποχή που η Γαλλία μαστίζεται από τις ακρότητες. Δικαίως οι υπεύθυνοι της τελετής, ο Ζολί αλλά και ο Πρόεδρος της Γαλλίας, χαιρέτισαν αυτή την πολιτική εκδοχή των Αγώνων που διακηρύσσει τον ριζοσπαστισμό και τη woke κουλτούρα σε εποχές που οι Γάλλοι απειλούνται από την Ακροδεξιά και τα συνθήματα της Λεπέν. Ακόμα και η αναφορά στην περίφημη μπαλαρίνα Ζανμέρ, τη Ζιζί των μπαλέτων του Παρισιού, μέσα από την υπερβολική καμπαρετζίδικη εκδοχή της Lady Gaga στο «Mon truc en plumes», με φτερά και πούπουλα, αποκάλυπτε μια πιο εναλλακτική καλλιτεχνική παρουσία που απεχθάνονται οι οπαδοί της γαλλικής καθαρότητας. Αλλά και πάλι μόνο οι Γάλλοι μπορούν να συνδέσουν την καλλιτεχνική ελαφρότητα με τα πολιτικά νοήματα.

Μεγάλη τόλμη

Μπορεί, λοιπόν, ο Παπαϊωάννου δύσκολα να επέλεγε τα Μίνιονς για να μιλήσει για την ποπ αισθητική, παρότι είχε στο σκηνοθετικό του team τον πιτσιρικά τότε Γιώργο Λάνθιμο, αλλά σίγουρα θα αναγνώριζε μεγάλη τόλμη στον Ζολί που τόλμησε να βάλει αυτά τα αλλοπρόσαλλα πλάσματα να πετάξουν τη Μόνα Λίζα στον Σηκουάνα. Οι Γάλλοι ξέρουν καλά να επεξεργάζονται, ακόμα και να αποδομούν τα κυρίαρχα σύμβολά τους, χωρίς να φοβούνται γνωρίζοντας ότι έχουν πρώτοι το δικαίωμα στην ανατροπή και την πρωτοπορία. Ο ίδιος ο Ζολί σε συνέντευξή του έλεγε ότι «μου αρέσει την ώρα που διαβάζω ένα άρθρο για τον αγαπημένο μου Πλάτωνα, να ακούω μουσική της Μπιγονσέ», διατρανώνοντας έτσι τις κλασικές και ποπ επιρροές του.

«Σε αντίθεση με άλλες γενιές, εμείς μεγαλώσαμε με το Ιντερνετ, ένα εργαλείο που άλλαξε τη συμπεριφορά όλων», εξηγούσε χαρακτηριστικά, «γνωρίζοντας ότι η προσβασιμότητα στα πολιτικά θέματα, όποια και αν είναι, οδηγεί στην αποϊεράρχησή τους». Μπορεί, λοιπόν, η Γαλλική Δημοκρατία και οι Γάλλοι να περνούν μια από τις πιο δύσκολες φάσεις στην Ιστορία τους, υποφέροντας από ακυβερνησία και διαρκείς συγκρούσεις στους ίδιους δρόμους όπου τώρα λαμβάνουν χώρα τα υπαίθρια αθλήματα, αλλά ξέρουν ότι μπορούν ταυτόχρονα με το δράμα να αποθεώνουν το πανηγύρι και τη γιορτή. Το διονυσιακό πάρτυ των Ολυμπιακών έχει πολλά παρατράγουδα, αλλά στόχο έχει να δείξει ότι για τους Γάλλους το πανηγύρι, ακόμα και αν μοιάζει υπερβολικό, έχει την ίδια βαρύτητα με τη φιλοσοφία και το δράμα. Ακόμα και αν δεν βρήκαν την απολλώνια αρμονία και ειρήνη, όπως εμείς 20 χρόνια πριν, στη δική μας εναρκτήρια τελετή, φαίνεται να ακολούθησαν τα σημεία των καιρών απατώντας με τον γνωστό τρόπο του Αστερίξ: «Είναι τρελοί αυτοί οι Γαλάτες».

Αλλά μην ξεχνάμε ότι και ο Ζολί επέλεξε τον δρόμο της τέχνης αναγνωρίζοντας το δικαίωμα που έχει στην υψηλή κουλτούρα ο δικός του Αστερίξ, αλλά -κυρίως- η δική του Κλεοπάτρα.