Εφηβοι μπλεγμένοι σε κλίκες

Ο Θανάσης είναι 14 χρόνων. Κάθε μεσημέρι γυρίζει σπίτι πότε θυμωμένος, πότε κλαμένος. Κανείς δεν τον κάνει παρέα, με κανέναν δεν παίζει. «Δεν με θέλουνε!» φωνάζει και κλείνεται στο δωμάτιό του. Δεν υπάρχει τίποτα πιο οδυνηρό για έναν γονιό από το να βλέπει το παιδί του να βιώνει αποκλεισμό και απόρριψη. Αγωνιούν βλέποντάς το να εξοστρακίζεται και φοβούνται ότι τέτοιου είδους ενέργειες μπορεί να αποφέρουν ανυπολόγιστες επιπτώσεις στον ψυχισμό του παιδιού: μοναξιά, κατάθλιψη, χαμηλή αυτοεκτίμηση, ακόμα και επιθετικότητα.

Πώς δημιουργούνται οι κλίκες

Οι ομάδες απαρτίζονται από άτομα που μοιράζονται κοινά ενδιαφέροντα. Τους συνδέει, π.χ., η αγάπη τους για τη μουσική, τα σπορ, τις τέχνες κ.λπ. Κάποιες ομάδες είναι αρκετά ευέλικτες και ενθαρρύνουν την ενσωμάτωση νέων μελών. Αλλες έχουν πιο αυστηρά κριτήρια ένταξης και το ξεκαθαρίζουν ευθέως. Δεν μπορούν να γίνουν όλοι μέλη τους. Και αυτές είναι οι γνωστές κλίκες. Μικρές ομάδες δηλαδή με αυστηρούς κανόνες, καθόλου ευέλικτες στην αποδοχή νέων μελών - κυρίως στον μικρόκοσμο του σχολείου.

Πώς δρουν και σε ποιους στοχεύουν

Η κλίκα δρα συντονισμένα με αλληλοϋποστήριξη και αμοιβαίες εξυπηρετήσεις, δίνοντας την εντύπωση στα μέλη της -στους νταήδες- ότι αυτοί είναι οι ισχυροί σε σχέση με τους άλλους, τους «έξω». Κύρια επιδίωξή τους είναι να χρησιμοποιούν την ισχύ τους σε βάρος άλλων παιδιών, κυρίως ήσυχων και μοναχικών, με αθέμιτο τρόπο - κυρίως με εκφοβισμό.

Το φαινόμενο αυτό αποκτά τεράστιες διαστάσεις - εσχάτως και στη χώρα μας. Σε αντίθεση με τις παρέες των φίλων, όπου τα μέλη μιλάνε και μοιράζονται με όλους, οι έφηβοι στις κλίκες μιλάνε μόνο με τα μέλη τους και πάνε πάντα μαζί. Είναι μια κλειστή αδελφότητα. Εχουν τη δική τους ταυτότητα και τη δική τους γλώσσα, κοινούς κώδικες και κοινή πορεία. Κάθονται δίπλα στην τάξη, παρενοχλούν τους πάντες, πηγαίνουν στα εμπορικά κέντρα ή στην πλατεία -πάντα μαζί-, επιδίδονται σε τραμπουκισμούς για εκτόνωση και κρατάνε επαφές με άλλες παρόμοιες ομάδες ή άτομα με κοινή ταυτότητα και σκοπούς. Ενίοτε εμπλέκονται σε σοβαρές μεταξύ τους συμπλοκές, σε παράνομα κυκλώματα και προβαίνουν σε παραβατικές κυρίως ενέργειες. Για να εξασφαλίσουν την υπεροχή τους στοχοποιούν κάποιον εκτός κλίκας επειδή είναι, φαίνεται ή δρα διαφορετικά από αυτούς. Τότε γίνονται αμείλικτοι. Ασκούν ψυχολογικό, λεκτικό, αλλά κυρίως σωματικό εκφοβισμό. Ανελέητο ξύλο. Πολλές φορές, μάλιστα, απειλούν και προσβάλλουν βάναυσα αυτά τα παιδιά και μέσα από το Διαδίκτυο. Και όλα αυτά με όρκο σιωπής.

Γιατί οι κλίκες προσελκύουν τους νέους;

Για λόγους κοινωνικής υπεροχής, για να είναι οι πιο δημοφιλείς στην τάξη -έστω και μέσα από άνομες δράσεις και συμπεριφορές- είτε επειδή δεν ανέχονται να μένουν μόνοι στο περιθώριο και να τους αγνοούν ή επειδή φοβούνται ότι είναι καλύτερα «μέσα» παρά «έξω».

Στις ισχυρές προσωπικότητες η κλίκα δίνει τη δυνατότητα να αναρριχηθούν σε ηγετικές θέσεις, ενώ παιδιά που αισθάνονται πιο άνετα ως οπαδοί η κλίκα τα «στρατολογεί», παρέχοντας ξεκάθαρους κανονισμούς και προνόμια. Πολλές φορές αναγκάζονται να κάνουν πράγματα που δεν θέλουν από φόβο, ακολουθώντας τις προτροπές του αρχηγού. Είναι αυτός ή αυτή που ελέγχει και καθορίζει τα συμφέροντα και τις επιδιώξεις της ομάδας. Είναι αυτός στον οποίο οι υπόλοιποι δηλώνουν τυφλή υπακοή.

Πώς στρατολογούν τα νέα μέλη

Η είσοδος και η αποδοχή νέων μελών, ιδίως στις κλίκες των κοριτσιών, ενέχει πολλά προβλήματα. Για να ενταχθεί κάποιο, πρέπει να περάσει από οδυνηρές δοκιμασίες. Ενα κορίτσι που είναι δημοφιλές στην τάξη του μπορεί να αποκλειστεί γιατί ενδέχεται να αποτελεί απειλή για την αρχηγό. Τα μέλη της ομάδας μπορεί εσκεμμένα να την απορρίπτουν στην προσπάθειά τους να την αποδυναμώσουν, θεωρώντας την απειλή για την κλίκα.

Οι περισσότεροι οπαδοί υπακούν στην αρχηγό μόνο και μόνο επειδή θέλουν να διατηρήσουν τη θέση τους στην ομάδα. Αλλά ακόμα και η αρχηγός μπορεί να χάσει την εξουσία της. Ανησυχεί εξίσου -μπορεί και περισσότερο- για τη διατήρηση του ελέγχου και των επιδιώξεών της. Και επειδή κανείς δεν αισθάνεται ασφαλής στην κλίκα, προκειμένου να διατηρήσει τις θέσεις και τα προνόμιά του, χρησιμοποιεί κολακείες, εξευτελισμούς ή διαδίδει φήμες για κάποιους, προκειμένου να χειραγωγεί καταστάσεις και να γίνεται αρεστός στην αρχηγό. Και προπάντων, δεν μιλούν ποτέ για τα θέματά τους στους «έξω». Η σιωπή είναι κανόνας.

Μερικοί νέοι κάνουν το βήμα να διατηρήσουν τις φιλίες τους με παιδιά εκτός κλίκας αν και δέχονται πιέσεις για το αντίθετο. Αλλες φορές επιχειρούν να απομακρυνθούν γιατί δεν τους αρέσουν οι περιορισμοί που τους θέτουν και δεν θέλουν να πληγώνουν τους γύρω τους. Χρειάζεται όμως πολύ θάρρος και μεγάλη δύναμη να φύγουν.

Τρόποι προστασίας, είτε είναι «μέσα» είτε «έξω» από την κλίκα

Διαβάστε εσείς, οι γονείς σας και οι καθηγητές σας.

■ Διεύρυνε και διαφοροποίησε τις παρέες σου Οι κλίκες δρουν περιοριστικά στον τρόπο που ελέγχουν το παρουσιαστικό των μελών τους. Στα μαλλιά, στα ρούχα, αλλά και στον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς. Μην τους αφήνεις να καθορίζουν το ντύσιμο ή τις επαφές σου με άλλα παιδιά και νέους φίλους. Αν είσαι με τους «έξω», είναι καλό να γνωριστείς με ένα παιδί ή μια ομάδα παιδιών που έχετε κοινά ενδιαφέροντα και στόχους. Η στήριξή τους θα σε βοηθήσει να ξεπερνάς τις στιγμές που αισθάνεσαι τρωτός όταν κάποιοι σε κοροϊδεύουν και σε παρενοχλούν.

■ Ασχολήσου με δραστηριότητες που σου αρέσουν Αν ανήκεις στην κλίκα, μην τους αφήνεις να σε πιέζουν. Κάνε πράγματα που σου αρέσουν, μην ξοδεύεις χρόνο και χρήματα για ανούσια πράγματα. Αν είσαι με τους «έξω» και βιώνεις μοναξιά επειδή δεν έχεις φίλους στο σχολείο, γράψου σε ένα αθλητικό σωματείο ή δώσε χρόνο σε μια εθελοντική ομάδα που σε ενδιαφέρει πραγματικά.

■ Μίλα και μη φοβάσαι Αν οι φίλοι σου σχηματίζουν κλίκα, υπερασπίσου τον εαυτό σου και τις θέσεις σου. Μπορεί να ενωθούν χωρίς εσένα, μπορεί όμως και να σε ακολουθήσουν. Να είσαι έτοιμος και για τις δύο περιπτώσεις. Αν δυσκολεύεσαι να μιλήσεις, τουλάχιστον μην παίρνεις μέρος σε πράγματα που αισθάνεσαι ότι δεν είναι θεμιτά ή νόμιμα και ότι είναι σε βάρος άλλων παιδιών. Και αν δεν ανήκεις στην κλίκα, αλλά γνωρίζεις κάποιους που δέχονται εκφοβισμό, μίλα στους καθηγητές και τους γονείς σου. Μη φοβάσαι. Υπάρχουν τρόποι να παρέμβουν, αρκεί να το πληροφορηθούν. Αρκεί να πεις εσύ: «Φτάνει!». Να γνωρίζεις ότι οι περισσότερες κλίκες εξαφανίζονται μετά το λύκειο. Οι φιλίες εξάλλου αλλάζουν. Μπορεί μια κλίκα να σε έχει κάνει δυστυχισμένο, αλλά μια άλλη κοινωνική ομάδα μπορεί να τους αποδυναμώσει μια για πάντα.

■ Γονείς στην πρώτη γραμμή Κινητοποιηθείτε όταν δείτε τα πρώτα σημάδια του προβλήματος. Μόνο με επικοινωνία, αποδοχή και σεβασμό πλησιάζουμε τα παιδιά μας. Μιλήστε με τους εκπαιδευτικούς του και αναζητήστε βοήθεια από τους ειδικούς όταν τα πράγματα είναι σοβαρά.

Χαρά Καραμήτσου
(λογοπεδικός, M.R.C.S.L.T.)
Ελευθερίου Βενιζέλου 25 Νέα Σμύρνη
Τηλ. 210 9581200
charakaramitsou@ath.forthnet.gr