Η Δυσπραξία της ομιλίας

Η 6η Μαρτίου έχει καθιερωθεί ως Ημέρα Λογοθεραπείας σε όλες τις χώρες της Ε.Ε. και φέτος είναι αφιερωμένη στη συγκεκριμένη διαταραχή. Στόχος, η ευαισθητοποίηση, η ενημέρωση για τις υπάρχουσες δομές και υπηρεσίες, η θεραπευτική προσέγγιση και, τέλος, οι τυχόν ομάδες στήριξης τόσο των παιδιών όσο και των οικογενειών τους.

Η Δυσπραξία είναι μια μορφή Αναπτυξιακής Διαταραχής Συντονισμού (DCD) η οποία εκφράζεται ως δυσχέρεια ή ανωριμότητα σχεδιασμού και εκτέλεσης κινητικών δραστηριοτήτων και επηρεάζει τις γενικές ή και τις ειδικές κινήσεις του σώματος (λεπτές και αδρές ). Το παιδί με Λεκτική Δυσπρα­ξία έχει μεγάλη δυσκολία στο να προγραμματίσει, να συντονίσει και τέλος να εκτελέσει με τη σωστή σειρά μετά από εντολή ή μίμηση τις ακριβείς στοματικές κινήσεις που απαιτούνται για να εκφέρει καθαρά την ομιλία του. Δηλαδή το παιδί ξέρει τι θέλει να πει, αλλά ο εγκέφαλός του δεν δίνει τις σωστές εντολές στα όργανα της άρθρωσης για να παράγει τους ήχους, τις συλλαβές και τις λέξεις με τον ορθό τρόπο, με αποτέλεσμα πολλές φορές η ομιλία του να είναι ακόμα ακατάληπτη, ακόμα και από τα οικεία του πρόσωπα, ενώ η ικανότητα κατανόησης του λόγου του δεν παρουσιάζει ελλείμματα.

- Μπορεί να υπάρχει από τη γέννηση (αναπτυξιακή) ή επίκτητη ως αποτέλεσμα εγκεφαλικού τραύματος.

- Υπολογίζεται ότι το 0,2% των παιδιών παρουσιάζει δυσπραξία και, επιπλέον, η ομάδα αυτή αποτελεί το 4,3% των παιδιών που παραπέμπονται με αίτημα τη διαταραχή της ομιλίας τους.

- Τα αγόρια εμφανίζουν τέσσερις φορές μεγαλύτερες πιθανότητες να εκδηλώσουν τη διαταραχή.
n Μπορεί να παρουσιάζεται ως αυθύπαρκτη διαταραχή ή να συνυπάρχει με άλλες δυσκολίες.
Οι επιπτώσεις της είναι επίσης εμφανείς, τόσο στη μαθησιακή τους εξέλιξη και πρόοδο στο σχολείο όσο και στις κοινωνικές τους δεξιότητες.

Χαρακτηριστικά της ομιλίας

- Αδυναμία να γίνει κατανοητό το παιδί από το περιβάλλον του.
- Καθυστέρηση στην ανάπτυξη των πρώτων λέξεων.
- Περιορισμένο φωνολογικό ρεπερτόριο.
- Ποικιλομορφία λαθών, με αποτέλεσμα τη διαταραχή στην ακρίβεια και συνέπεια της άρθρωσής τους.
- Αλλοιώσεις ακόμα και των φωνηέντων.
- Παραλείψεις και αντικαταστάσεις συμφώνων.
- Η δυσκολία είναι αυξημένη όσο μεγαλώνει η δομή και η περιπλοκότητα των λέξεων.
- Καθυστερημένη γλωσ­σική ανάπτυξη.
- Προβλήματα στην προσωδία, δηλαδή στον ρυθμό, στην ταχύ­τητα, στην ένταση, στον τονισμό, στη χροιά φωνής. Η ομιλία τους ακούγεται επίπεδη και μονότονη.
- Οικογενειακό ιστορικό δυσκολιών ομιλίας και γλώσσας.
- Ή/και μαθησιακές δυσκολίες.
- Προβλήματα στην αδρή και λεπτή κινητικότητα.

Αναπτυξιακή στοματική δυσπραξία

Η ύπαρξή της σχεδόν πάντα σημαίνει και συνύπαρξη με τη λεκτική. Το παιδί παρουσιάζει δυσκολία στην εκτέλεση των στοματικών κινήσεων που δεν είναι λεκτικές. Είναι χαρακτηριστικές οι ορατές προσπάθειες που κάνει το παιδί -σαν να ψάχνει- να τοποθετήσει σωστά τη γλώσσα, τα χείλη, τον λάρυγγά του για να εκτελέσει μια εντολή που του δίνουμε (να βγάλει π.χ. έξω τη γλώσσα του ή να την κουνήσει γρήγορα πάνω-κάτω), ενώ κατά τη μάσηση και την κατάποση μπορεί να εκτελέσει τις ίδιες κινήσεις φυσιολογικά.

Τι προκαλεί τη διαταραχή

Στις περισσότερες περιπτώσεις δεν υπάρχει γνωστή αιτιολογία, πέραν του ότι είναι μια πάθηση του κεντρικού νευρικού συστήματος. Πρόσφατες έρευνες αναφέρουν ότι προκύπτει από ανωριμότητα της ανάπτυξης των νευρώνων του εγκεφάλου παρά από εγκε­φαλική δυσλειτουργία.

Σε ποια ηλικία γίνεται η διάγνωση

Είναι αλήθεια ότι ένα παι­δί μικρότερο των δύο ετών δεν μπορεί να ακολουθεί ειδικές εντολές για σημαντικές δεξιότητες που απαιτούνται να εκτε­λέσει προκειμένου να γίνει ασφαλής διάγνωση. Πολλές φορές ο λογοπεδικός συναντά πρόβλημα γιατί το παιδί δεν συνεργάζεται ή δεν προσέχει, εντούτοις είναι σε θέση να υποψιαστεί την ύπαρξη της Δυσπραξίας. Ο βαθμός, η ένταση αλλά και το είδος των δυσκολιών μπορεί να διαφέρουν από παιδί σε παιδί.

Πώς αναγνωρίζουμε τα συμπτώματα

ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

- Αργό και διστακτικό στις περισσότερες δραστηριότητές του.
- Κατακτά τα αναπτυξιακά του στάδια με καθυστέρηση (να στηρίξει την πλάτη του, να καθίσει, να σταθεί όρθιο, να περπατήσει και να μιλήσει).
- Δυσκολία στο ανεβοκατέβασμα της σκάλας.
- Πέφτει εύκολα, γενικά είναι υποτονικό και αδέξιο. n Επιρρεπές σε ατυχήματα.
- Διασπάται εύκολα και είναι ανήσυχο και αποδιοργανωμένο.
- Ακατάστατο στα γεύματα, δεν διαχειρίζεται μαχαίρι και πιρούνι.
- Δυσκολεύεται στο ντύσιμο-γδύσιμο κ.λπ.
- Δυσκολεύεται στο τρέξιμο, στο πήδημα, στο να κλωτσάει ή να πιάνει την μπάλα και γενικά σε δεξιότητες που έχουν οι συνομήλικοί του.
- Εμφανίζει ανώριμη λαβή όταν πιάνει το μολύβι.
- Δεν μπορεί να φτιάξει παζλ και παιχνίδια που απαιτούν συναρμολόγηση.
- Ζωγραφίζει ανώριμα για την ηλικία του.
- Αποσύρεται ή δεν συμμετέχει σε παιχνίδια κινητικού συντονισμού.
- Εχει δυσκολίες στο να κάνει φιλίες ή να ακολουθήσει τους κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς των άλλων παιδιών.  Και αυτό γιατί αντιλαμβάνεται τις δυσκολίες του και αυτό μπορεί μακροπρόθεσμα να του δημιουργήσει ψυχοσυναισθηματικά προβλήματα, κυρίως χαμηλή αυτοεκτίμηση.

ΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

Το παιδί έχει τις ίδιες δυσκολίες μετά την ηλικία των 5 και 6 ετών με μικρή ή καθόλου βελτίωση εάν δεν υπάρξει παρέμβαση.
- Γενικά, έχει φτωχή οργάνωση, κουράζεται εύκολα και χρειάζεται μεγαλύτερες περιόδους ξεκούρασης και ύπνου.
- Δυσκολίες στη συγκέντρωση προσοχής και μνήμης, ιδιαίτερα στην απομνημόνευση εντολών ή και στην ολοκλήρωση μιας εργασίας.
- Παρορμητικότητα.
- Δυσκολίες στην ορθογραφία ή και στην ανάγνωση (να διαβάζει με ευχέρεια αλλά να μην κατανοεί το περιεχόμενο ή να μη διαβάζει, εσκεμμένα λόγω των αρθρωτικών του δυσκολιών).
- Δυσκολίες στην αντιγραφή από τον πίνακα, στο να ακολουθεί εντολές.
- Ανώριμη και αργή γραφή. Αδεξιότητα στον έλεγχο του μολυβιού.
- Αποφεύγει τη γυμναστική και τα παιχνίδια. Αδεξιότητα στη θέση και τη στάση του σώματος.
- Δυσκολίες στον οπτικό-κινητικό συντονισμό.
- Προβλήματα στην οργάνωση του χρόνου και της ρουτίνας.
- Ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις: χαμηλή αυτοεκτί­μηση, απόσυρση, θυμός, σύγχυση, απρόβλεπτη-ανώριμη συμπεριφορά. Περιθωριοποίηση.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΔΑΣΚΑΛΟΥ

- Να μειώσει το άγχος που βιώ­νει το παιδί με τα σχολικά μαθήματα. Επίσης, να το ενθαρρύνει και να μιλήσει με ειλι­κρίνεια για το πρόβλημα του παι­διού-συμμαθητή σε όλη την τάξη. Τα παιδιά και κατανοούν και βοηθούν όταν ο δάσκαλος προσεγγίσει το θέμα σωστά.
- Να του δείξει στρατηγικές που θα το διευ­κολύνουν σε θέματα οργάνωσης του χρόνου για την απογευματινή του με­λέτη στο σπίτι. Οπως: ημερήσιο πρόγραμμα, τετράδιο περιλήψεων, εβδομαδιαίο οργανόγραμμα κ.λπ. με συχνά διαλλείματα γιατί κουράζεται εύκολα.
- Να του μειώσει τις γραπτές εργασίες και να του δίνει περισσότερο χρόνο για την ολοκλήρωσή τους.
- Για να το βοηθήσει στην αντιγραφή σχετικά μεγάλων κειμένων από τον πίνακα, αν είναι δυνατόν, να χρησιμοποιεί διαφορετικό χρώ­μα κιμωλίας σε κάθε γραμμή ώστε να ενι­σχυθεί η οπτική του μνήμη. Παράλληλα, για τις αντιγραφές από κείμενο σε κείμενο (π.χ. από το βιβλίο στο τετράδιο) καλό είναι να του δώσει έναν χάρακα με τον οποίο το παιδί θα σηματοδοτεί κάθε γραμμή που αντιγράφει.
- Την ώρα της γυμναστικής, αν το συγκεκρι­μένο παιδί δεν μπορεί να ανταποκριθεί λό­γω αδεξιότητας, να δημιουργηθούν εναλλακτικές δραστηριότητες.
- Να ενθαρρύνει τη δημιουργία καινούριων φί­λων στο σχολείο - ιδίως ενός στενού φίλου.
Να του επιτρέψει τη χρήση υπολογιστή, αν υπάρχει τέτοια δυνατότητα, καθώς θα του ενισχύ­σει τη χαμηλή αυτοεκτίμηση.
- Να συνεργαστεί με τους γονείς του παιδιού και τον ειδικό θεραπευτή λόγου και ομιλίας αν το παιδί παρακολουθεί πρόγραμμα αποκατάστασης.
- Να το επιβραβεύει πάντα για τις προσπάθειές του -κυρίως στην ανάγνωση- και να του αφήνει περιθώριο για να αναπτύξει πρωτοβουλίες. Αυτές θα ενισχύουν την αυτοπεποίθησή του.

Δράστε έγκαιρα

Μην ξεχνάτε ότι απαιτείται έγκαιρη διάγνωση και πα­ρέμβαση στα κρίσιμα χρόνια της γλωσσικής ανάπτυξης του παιδιού έτσι ώστε να αποκατασταθεί η διαταραχή, αλλά και να εξαλειφθούν οι τυχόν ψυχοσυναισθηματικές επιπτώσεις. Οι κλινικές μελέτες δείχνουν ότι τα αποτελέσματα της παρέμβασης είναι θετικά όταν η θεραπεία εστιάζεται στις αρθρωτικές κινήσεις που συνδέονται με λέξεις και φράσεις.

Για περισσότερες πληροφορίες: Πανελλήνιος Σύλλογος Λογοπεδικών-Λογοθεραπευτών, www.logopedists.gr

Χαρά Καραμήτσου
(λογοπεδικός, M.R.C.S.L.T.)
Ελευθερίου Βενιζέλου 25 Νέα Σμύρνη
Τηλ. 210 9581200
charakaramitsou@ath.forthnet.gr