Πώς αντιμετωπίζουν τα παιδιά την απώλεια ζωής;

Τα παιδιά έχουν τεράστιες δυσκολίες να αντιμετωπίσουν και τελικά να συμ­βιβαστούν με την ιδέα του θανάτου και της απειλητικής για τη ζωή αρρώστιας, παρ’ όλη τη σχε­τική εξοικείωσή τους με αυτά τα γεγονότα μέσα από τις βίαιες ταινίες, τις ειδήσεις, τα βιντεοπαιχνίδια, ακόμα και τα παραμύθια. Eνα βασικό πρόβλημα είναι ότι τα μικρά παιδιά δεν κατανοούν πλήρως τις επιπτώσεις τού να χάνει κανείς κάποιον δικό του. Το πρόβλημα επιτείνεται και από τους οικείους του που υιοθετούν μια προστατευτική στάση, αποκρύπτοντας τα πραγματικά γεγονότα, αλλά και τα συναισθήματά τους στην προσπάθειά τους να απαλύνουν τον πόνο του παιδιού. Το αποτέλεσμα είναι τα μικρά παιδιά αλλά και οι έφηβοι να βιώνουν τρομερή σύγχυση και ανασφάλεια, γιατί ο θάνατος και η απειλητική για τη ζωή αρρώστια δυστυχώς είναι μέρος της ζωής, και όσο σκληρές καταστάσεις και αν είναι, ένα μη ενημερωμένο παιδί μπορεί να μείνει γεμά­το απορίες, φόβους και φαντασιώσεις γι’ αυτές.


■ Πώς αντιλαμβάνονται τα παιδιά την απώλεια
Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας αντιλαμβάνονται την απουσία αλλά δεν καταλαβαίνουν ότι ο θάνατος είναι οριστικός.

Τα παιδιά σχολικής ηλικίας αντιλαμβάνονται ότι ο θάνατος είναι μη ανατρέψιμος, αλλά θεωρούν ότι συμβαίνει μόνο στους άλλους. Οι έφηβοι κατανοούν πλήρως τη θνητότητα των ανθρώπων και μπορούν να δώσουν και μεταφυσικές ερμηνείες για τον θάνατο.

■ Πώς πρέπει να ανακοινώνει ένας γονέας στο παιδί τη θλιβερή είδηση, ποιες απαντήσεις θα δώσει στα πολλά ερωτήμα­τα που μπορεί να έχει, αλλά και πώς θα το καθησυχάσει;

Το να αναγγείλει κανείς την είδηση ενός θανάτου σε ένα παιδί θέλει ειδικούς χειρισμούς. Το σημαντικότερο, όμως, είναι να αντιμετωπίσει ο γονέας την έν­νοια της απώλειας ζωής ως ένα φυσιο­λογικό ενδεχόμενο, χωρίς κρυφές αλήθειες, ούτε υπερβολικές δραματοποιήσεις. Γιατί στην πραγματικότητα δεν μπορούμε να κάνουμε και πολλά πράγματα. Μπορούμε όμως να το βοηθήσουμε να μάθει να ζει με τις εμπειρίες αυτές.

•Η δυσάρεστη είδηση πρέπει να λέγεται στο παιδί αμέσως ή ύστερα από πολύ μικρό χρονικό διά­στημα - είτε από τον γονέα είτε από κά­ποιο άλλο πρόσωπο το οποίο εμπι­στεύεται, χωρίς να αποκρύπτεται η πραγματικότητα.  Είναι σημαντικό κατά τη διάρ­κεια της ενημέρωσης να υπάρχει σωματική επαφή ως μέσο συμπαράστασης και παρηγοριάς, ανάλογη με τον βαθμό εξοικείωσης: κράτημα του χεριού, άγγιγμα στον ώμο, ζεστή αγκαλιά. Οι λέξεις που θα χρησιμοποιηθούν να είναι απλές, σαφείς, αντικειμενικές και να λέ­γονται χωρίς φόβο. Ετσι, το παιδί θα καταλάβει όλη την αλήθεια. Ωραιοποιημένες φράσεις όπως π.χ. «πήγε στον ουρανό, κάθεται στα σύννεφα» μπορεί να μπερδέψουν το μυαλό ενός παιδιού. Δεν θα πρέπει κανείς να φοβάται να πει «πέθανε» ή «πεθαμένος».

• Ενισχύοντας τη συμμετοχή του στο πένθος της οικογένειας.

• Δίνοντάς του χρόνο να εκφράσει τα συναισθήματά του, χωρίς να το κατακλύζετε με λεπτομέρειες.

• Για πολλά θέ­ματα σχετικά με την απώλεια της ζωής οι απαντήσεις είναι άγνωστες και για εμάς τους μεγάλους. Να μη φοβηθού­με, λοιπόν, να πούμε στο παιδί ότι δεν ξέρουμε την απάντηση.

• Ισως το πιο σημαντικό είναι να του δώσουμε τη δυ­νατότητα να εκφράσει αυτά που αι­σθάνεται, επιβεβαιώνοντάς το συνεχώς ότι το αγαπάμε.

• Το να δακρύσει κανείς την ώρα που πληροφορεί ένα παιδί είναι και ανθρώπινο και φυσιολογικό. Δείχνει επίσης στο παιδί τι σημαίνει η απώλεια και για το άτομο που το ενημερώνει. Είναι εξίσου σημαντικό να το διαβεβαιώσετε ότι ο θάνατος του δικού του ανθρώπου δεν θα πρέπει να σχετίζεται με κάτι που είπε, σκέφτηκε ή έκανε (αταξίες κ.λπ.), μια και τα παιδιά έχουν την τάση να ενοχοποιούν τους εαυτούς τους για τις πράξεις τους.

•Καθησυχάστε το παιδί για το μέλλον του επειδή ανησυχεί για ενδεχόμενες αλλαγές στην καθημερινότητά του και ενθαρρύνετε την επιστροφή του στους φυσιολογικούς του ρυθμούς.

•Διατηρήστε τη στήριξή σας για μακρύ διάστημα. Ο θρήνος είναι μια μακρόχρονη διαδικασία.
 

■ Μπορεί ένα παιδί να δει το σώμα του νεκρού;
Αν αισθάνεται άνετα, μπο­ρεί. Σίγουρα είναι μια δυσάρεστη στιγ­μή, όμως δεν παύει να αποτελεί κάτι που είναι μια πραγματικότητα. Αυτό, λοιπόν, μπορεί να γίνει μόνο ύστερα από υπομονετική προετοιμασία και αν το ίδιο δεν έχει αντίρρηση.

• Στην ερώτηση «τι σημαίνει να είναι κάποιος πεθαμένος;» μια αληθινή αλλά ήπια απάντηση του τύπου «είναι κάποιος που δεν μπορεί να κουνηθεί, δεν ανα­πνέει και ποτέ δεν θα ξυπνήσει» εί­ναι η ενδεδειγμένη. Εάν το συμβάν είναι τόσο επώδυνο για τον γονέα ώστε να δυσκολεύεται να το συζητά, θα πρέπει να ενημερώσει σχετικά το παιδί και να του εξηγήσει το γιατί.

•Οι ερωτήσεις του μπορούν να επεκταθούν και στο θέμα της κηδείας. Στο «τι είναι η κηδεία;» μια απάντηση θα μπορούσε να είναι: «Κηδεία είναι όταν μαζεύονται πολλοί άνθρωποι που γνώριζαν το άτομο που πέθανε, πάνε στην εκκλησία και προσεύχονται. Κάποιοι από αυτούς μπορεί να κλάψουν. Ομως όλοι σκέφτονται έντονα και με αγάπη τον άνθρωπο αυτό».


■  Πώς εκδηλώνουν τον θρήνο τους;
Τα παιδιά εκδηλώνουν τον θρήνο τους με διαφορετικό τρόπο. Εκφράζουν την οδύνη τους συνήθως χωρίς λόγια. Μέσα από τη ζωγραφική, το παιχνίδι τους, τις αλλαγές στον ύπνο, στο φαγητό, στις συναναστροφές με τους συνομηλίκους τους. Μην ξεχνάτε ότι το πένθος είναι μακροχρόνια διεργασία και κάθε αναπτυξιακή, συναισθηματική, κοινωνική αλλαγή επαναφέρει στη μνήμη του παιδιού τις επώδυνες στιγμές. Τα παιδιά θρηνούν κατά διαστήματα. Είναι ο μηχανισμός άμυνάς τους για να αντέξουν τον πόνο.


■ Τι πρέπει να μας ανησυχεί σε ένα παιδί που πενθεί;
Η παρατεταμένη αποχή από το παιχνίδι και τις φιλίες. Οι επίμονες κατηγορίες προς τον εαυτό του ή προς άλλους ως υπεύθυνους για τον θάνατο. Η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά (ναρκωτικά, ροπή για ατυχήματα) ή οι σκέψεις αυτοκτονίας. Τα παρατεταμένα και σοβαρά προβλήματα στη σχολική επίδοση. Οι παρατεταμένες διαταραχές στη διατροφή ή/και στον ύπνο (βουλιμία, ανορεξία, επαναλαμβανόμενοι εφιάλτες).

Επειδή το δυσάρεστο νέο μπορεί να έχει επιπτώσεις στο παιδί, καλό είναι να ενημερωθεί και ο δάσκαλος στο σχο­λείο για τη δύσκολη φάση που περνά, ώστε να μπορέσει να συμβάλει στην ανακούφισή του. Σε αυτές τις περιπτώσεις είναι αναγκαίο οι γονείς να απευθύνονται σε κάποια συμβου­λευτική υπηρεσία. Στην Ελλάδα λει­τουργούν με σημαντικό έργο τα Συμβου­λευτικά Κέντρα της «Μέ­ριμνας» για τη Στήριξη Παιδιών και Οικογενειών που Πενθούν, στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη. Οι ψυχολογικές υπηρεσίες τους έχουν υποστηρικτικό χαρακτήρα, προσφέρονται δωρεάν και διευ­κολύνουν τα παιδιά, τους νέους και τις οικογένειές τους να προ­σαρμοστούν στις νέες συνθήκες που δημιουργούν η σοβαρή ασθένεια ενός αγαπημένου τους προσώπου ή και ο θάνατος, έτσι ώστε να προλαμβάνονται προβλήματα που μπορεί να προκύψουν αργότερα στην ενήλικη ζωή τους.

Για περισσότερες πληροφορίες απευθυνθείτε: www.merimna.org.gr.


Χαρά Καραμήτσου
(λογοπεδικός, M.R.C.S.L.T.)
Ελευθερίου Βενιζέλου 25 Νέα Σμύρνη
Τηλ. 210 9581200
charakaramitsou@ath.forthnet.gr