Η γλωσσική ανάπτυξη του μωρού

H έναρξη της ομιλίας ξεκινά από τη στιγμή της γέννησης και το κλάμα του μωρού σας, σηματοδοτεί ότι γίνατε γονείς! Μετά οι διαφορετικοί τόνοι του κλάματός του (γιατί πεινάει, πονάει, είναι κουρασμένο) θα σας βοηθήσουν να μεταφράζετε τα μηνύματά του και θα αποτελέσουν την πρώτη αποτελεσματική μορφή επικοινωνίας μαζί του.

Η ανάπτυξη της ομιλίας του είναι μία από τις πιο σημαντικές δεξιότητες που το παιδί σας θα κατακτήσει. Αν και δείχνει ότι είναι μια φυσική, απλή διαδικασία, για την εδραίωσή της έχετε να παίξετε σπουδαίο ρόλο.

Πώς αναπτύσσει την ομιλία του; 
Τι κατανοεί και τι λέει;

Από πολύ νωρίς το μωρό παρακολουθεί το πρόσωπό σας όταν το ταΐζετε ή σκύβετε πάνω του και αρχίζει να παίζει με τους ήχους. Πρώτα αρχίζει και κατανοεί και στη συνέχεια παράγει ήχους για να εκφράσει την ευχαρίστησή του, όπως ψελλίσματα, ανακουφιστικές φωνούλες, αλλά και κραυγούλες δυσαρέσκειας όταν κάτι το ενοχλεί, που σιγά-σιγά δυναμώνουν σε ένταση, διαφοροποίηση και διάρκεια. Παράλληλα, αρχίζει να ανακαλύπτει ότι μερικές ηχητικές πατέντες είναι μακράν πιο αποτελεσματικές από άλλες.

Με αυτό τον τρόπο μέσα από τις αντιδράσεις που εισπράττει από το περιβάλλον του για όλες τις λεκτικές του προσπάθειες ενθαρρύνεται να επιχειρεί όλο και περισσότερο την πολύπλοκη αλλά και αριστουργηματική ανάπτυξη της γλώσσας του. Συχνά, δε, τις συνοδεύει με χειρονομίες που ενθαρρύνουν περαιτέρω τις επικοινωνιακές του προθέσεις. 

 Εξοικειώνεται από πολύ νωρίς με τους βασικούς ήχους της μητρικής του γλώσσας, γιατί όταν του μιλάτε με μωρουδίστικες φωνούλες και ομιλία ενστικτωδώς χρησιμοποιείτε τους ήχους και τον ρυθμό της γλώσσας σας, ενώ παράλληλα και το ίδιο αρχίζει και συντονίζεται με τη μητρική του γλώσσα - αν και δεν είναι ακόμα σε θέση να ερμηνεύσει τις λέξεις. 

Συγκεκριμένες φράσεις ειπωμένες καθημερινά το βοηθούν να συνδέει γεγονότα με λέξεις όπως «πάει!» στο τέλος του φαγητού ή «κάνε γεια!». Ωστόσο κατανοεί τη φράση ως σύνολο, όχι τις μεμονωμένες λέξεις και καταλαβαίνει το νόημα κυρίως από τον τόνο της φωνής σας.  Συχνά οι πρώτες πραγματικές λέξεις που καταλαβαίνει είναι αυτές που συνοδεύονται με κίνηση. «Γεια σου» με την κίνηση του χεριού ή «Οχι» με την κίνηση του κεφαλιού.

Τα αγκουίσματα και οι φωνούλες του ανάμεσα στην 6η-8η εβδομάδα είναι τα πρώτα παιχνίδια ομιλίας, ενώ αργότερα γίνονται πιο σύνθετα και μοιάζουν όλο και περισσότερο με τους ήχους της δικής σας ομιλίας. 
  
Οι σειρές από συλλαβές που παράγει για ευχαρίστηση γύρω στους 4 μήνες. όπως «μαμαμαμά», ίσως είναι οι πιο εντυπωσιακές από όλες, ενώ ακολουθούν αυτές του «μπαμπαμπαμπά». Αυτές είναι οι προ-λέξεις του, που μεταξύ του 10ου-14ου μήνα αρχίζουν να εκφράζουν συγκεκριμένες ανάγκες και επιθυμίες.

Ετσι, μέχρι τα πρώτα του γενέθλια έχει αναπτύξει έναν συνδυασμό νοημάτων, προ-λέξεων και λέξεων και αργότερα, καθώς θα αποκτά όλο και μεγαλύτερο εύρος το λεξιλόγιό του, θα αρχίσει να αναπτύσσει σιγά-σιγά το δικό του φωνολογικό του σύστημα. Τους ήχους δηλαδή της γλώσσας του, οργανωμένους σε λέξεις με βάση συγκεκριμένους κανόνες. Στην αρχή θα μάθει να χρησιμοποιεί στην ομιλία του και κάποιες διαδικασίες απλοποίησης (για παράδειγμα «τιτί» αντί κουτί, «λάπα» αντί ντουλάπα κ.τ.λ.) που θεωρούνται απόλυτα φυσιολογικές. Οι δε πρώτες λέξεις του θα είναι κυρίως δισύλλαβες και μπορεί να  χρησιμοποιεί στην αρχή την ίδια λέξη για να δηλώσει πολλά πράγματα συγχρόνως, αλλά σταδιακά κάθε λέξη θα αποκτά τη δική της έννοια.

Μεταξύ 2-3 ετών θα μάθει να χρησιμοποιεί προτάσεις δύο ή τριών λέξεων μαζί, να ακολουθεί εντολές με δύο βήματα όπως «πάρε την κούκλα σου και βάλ’ τη στην τσάντα σου» και γενικά θα κάνει με την πάροδο του χρόνου συντακτικά οργανωμένες προτάσεις.

 Η πορεία αυτή θα διαρκέσει αρκετά χρόνια, για να φτάσει στην ηλικία των 4-5 ετών, όπου θα πρέπει να έχει ολοκληρώσει -σχεδόν πλήρως- το φωνολογικό του σύστημα και να έχει κατανοητή ομιλία. Καθώς δηλαδή μεγαλώνει, αυτές οι διαδικασίες θα πρέπει να μειώνονται και να μιλά καθαρά, να χρησιμοποιεί συντακτικά-μορφολογικά διευρυμένες προτάσεις, με πλούσιο λεξιλόγιο ανάλογο με τα παιδιά της ηλικίας του και η ομιλία του να μοιάζει με αυτή των ενηλίκων, μέχρι να πάει στην Α’ Τάξη, όπου θα αρχίσει η ομαλή μετάβαση στον γραπτό λόγο.

Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε τη γλωσσική του ανάπτυξη;

Οταν μιλάτε με το μωρό σας στη διάρκεια της ημέρας όσο πιο συχνά μπορείτε και αυτό σας ακούει, σας γελάει και σας παρακολουθεί, του παρέχετε εμπειρίες που το βοηθάνε να αντιληφθεί ότι κάθε φορά που μιλά εκείνο, εσείς το ακούτε και αλληλεπιδράτε μαζί του λεκτικά. Το βοηθάτε έτσι να γίνει καλός ομιλητής, αλλά και καλός ακροατής. Εχετε θαυμάσιες ευκαιρίες να κάνετε όπως την ώρα του μπάνιου του, την αλλαγή της πάνας, του ντυσίματός του, του φαγητού του κ.λπ. Ετσι το βοηθάτε να εμπλουτίζει το λεξιλόγιό του.

Οταν ακούτε τους ήχους γύρω σας σχολιάστε τους, για να μάθει να τους εντοπίζει και να τους κατανοεί.

Μιλάτε αργά και καθαρά. Αποφεύγετε γενικά να μιμείστε τις μωρουδίστικες λέξεις και μην το κοροϊδεύετε όταν δεν μπορεί να προφέρει κάτι καθαρά. Παρέχετε συνεχώς σωστά γλωσσικά πρότυπα. Καθώς μεγαλώνει, μην το διακόπτετε όταν σας μιλάει και μη μιλάτε για τις δυσκολίες του μπροστά σε τρίτους. Αποφύγετε τις συγκρίσεις, την κριτική και τις «ταμπέλες».

Πότε να αναζητήσω τη βοήθεια του λογοθεραπευτή;

Ενα ποσοστό παιδιών προσχολικής ηλικίας θα αργήσει στην εξέλιξη της ομιλίας και του λόγου του. Σε πολλές περιπτώσεις η δυσκατάληπτη ομιλία του  είναι αποτέλεσμα νευρολογικών/ανατομικών ελλειμμάτων, συνδρόμων, διαταραχών στην ακοή του ή στην όραση, μη διάθεσης για επικοινωνία, δυσκολία στην έναρξη μιας φράσης ή στην επανάληψη συλλαβών ή φράσεων, ενώ άλλες φορές το παιδί επιμένει να απλοποιεί την ομιλία του χωρίς να υπάρχει κάποια οργανική πάθηση. Βέβαια, κάθε παιδί έχει τον δικό του ρυθμό εξέλιξης, υπάρχουν όμως μερικά χρονικά όρια που αν τα υπερβεί θα πρέπει να ζητήσετε τη γνώμη του ειδικού. Η πρώιμη αναγνώριση διασφαλίζει την αποτελεσματική αποκατάσταση του προβλήματος, προλαμβάνει προβλήματα στη μάθηση αλλά και στην ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού. Για οποιαδήποτε ανησυχία ή προβληματισμό σας  απευθύνεται στους ειδικούς επαγγελματίες λογοπεδικούς/λογοθεραπευτές. Η έγκαιρη διάγνωση του προβλήματος είναι καθοριστικής σημασίας για την αποκατάστασή του.


Της Χαράς Καραμήτσου
(λογοπεδικός, M.R.C.S.L.T.)
charakaramitsou@ath.forthnet.gr