Ολα για τη νοημοσύνη

Η νοημοσύνη περιλαμβάνει τη μνήμη και την ικανότητα για μάθηση και κριτική σκέψη. Εχουν γίνει πολλές προσπάθειες να οριστεί η πραγματική φύση της νοημοσύνης. Ετσι, εκφράζεται ως η ικανότητα του ανθρώπου να κάνει κρίσεις και συλλογισμούς, να σκέπτεται με αφαιρετικό τρόπο ή να σχηματίζει αφηρημένες έννοιες, να βρίσκει λεπτές διαφορές ανάμεσα σε πράγματα που φαίνονται όμοια και να διαπιστώνει λεπτές ομοιότητες σε πράγματα που φαίνονται εντελώς διαφορετικά

Η διατύπωση ενός τελικού ορισμού για τη νοημοσύνη είναι δύσκολη ίσως γιατί οι ανθρώπινες εγκεφαλικές λειτουργίες και ικανότητες είναι πολλα­πλές και περίπλοκες. Αυτό που είναι σημα­ντικό είναι ότι η νοημοσύνη δεν είναι μόνο μία ειδική ικανότητα, αλλά σύνθετη, με πολλές επιμέρους πτυχές και ότι η ανθρώπινη νοημοσύνη είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης κληρονομικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Είναι δε μεγαλύτερη η επιρροή του περιβάλλοντος σε αυτή κατά τα πρώτα χρόνια και ελαττώνεται καθώς το άτομο μεγαλώνει.

Το 1983 ο ψυχολόγος του Harvard, Χάουαρντ Γκάρντνερ, είχε διατυπώσει τη θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης -μια θεωρία που άλλαξε τον χάρτη της εκπαίδευσης σε παγκόσμιο επίπεδο-, υποστηρίζοντας ότι η έννοια της νοημοσύνης, όπως παραδοσιακά ορίζεται στα γνωστά τεστ IQ, είναι λανθασμένη και ότι το άτομο διαμορφώνει το μοναδικό γνωστικό προφίλ του χάρη στην ύπαρξη πολλαπλών τύπων ευφυΐας. Στην αρχή διατύπωσε επτά είδη νοημοσύνης: γλωσσική-λεκτική, λογική-μαθηματική, οπτική-χωρική, σωματική-κιναισθητική, μουσική-ρυθμική, ενδοπροσωπική, διαπροσωπική. Σε επόμενα βιβλία του πρόσθεσε άλλες δύο, τη φυσιογνωστική και την υπαρξιακή-φιλοσοφική.

Νοητικό δυναμικό:
Πόσο σταθερό είναι; Ερευνες αποδεικνύουν ότι οι υψηλότερες επιδόσεις στα τεστ νοημοσύνης επι­τυγχάνονται κατά μέσο όρο προς το τέλος της εφηβείας και ότι ο ρυθ­μός ανάπτυξης της νοημο­σύνης, αφού ακολουθήσει μια σταθερή ανοδική πορεί­α κατά την παιδική ηλικία, επιβραδύνεται στην ηλικία περίπου των 13 χρόνων και σταματά γύρω στα είκοσι. Για αρκετά χρόνια οι ψυχο­λόγοι-ψυχομετρητές θεωρούσαν ότι το νοητικό πηλί­κο παραμένει σταθερό καθόλη τη διάρκεια της ανάπτυξης του παιδιού. Το ότι μπορεί να υπάρξουν διακυ­μάνσεις στη νοημοσύνη ορισμένων ατόμων (όπως εκφράζεται με τις μετρή­σεις των τεστ νοημοσύνης) έχει αποδειχτεί από το γε­γονός ότι  ποσοστό γύρω στο 20% των παιδιών παρουσιάζει αλλαγή στο Νοητικό του Πηλίκο κατά 15 μονάδες (δηλαδή κατά πολλές μονάδες) μεταξύ του 6ου και του 10ου έτους της ηλικίας τους και ότι σε μερικά από αυτά η αλλαγή φτάνει τις 50 μονάδες - γεγονός πολύ αισιόδοξο για τα νοητικώς ανώριμα παιδιά.

Πώς συνδέονται η γλώσσα και οι χαμηλές επιδόσεις στο σχολείο;
Ο ρόλος που διαδραματίζει το περιβάλλον στην όλη ανάπτυξη του παιδιού είναι τεράστιος. Σε κανέναν όμως τομέα η τεράστια σημασία των περιβαλλοντικών επιδράσεων δεν είναι τόσο καταφανής όσο στις γλωσσικές ικανότητες και τη σχολική επίδοση. Πολλά από τα παιδιά με υψηλό έμφυτο νοητικό δυναμικό δεν μπο­ρούν να το αξιοποιήσουν δημιουργικά διότι δεν έχουν τις απαραίτητες μορφωτικές εμπειρίες εξαιτίας των περιορισμένων γλωσσικών δεξιοτήτων τους. Η γλώσσα απο­τελεί το υπόβαθρο της σκέ­ψης, της κατανόησης και της αντίληψης που έχουμε για τον κόσμο.  Από την άλλη μεριά, οφείλει κανείς να επισημάνει τη διαφωνία του Γκάρντνερ, ο οποίος κατακρίνει τα εκπαιδευτικά συστήματα που διαχρονικά δίνουν έμφαση μόνο στις γλωσσικές και λογικο-μαθηματικές δεξιότητες που ενεργοποιούν μόνο το αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου και έτσι δεν ευνοείται η ανάπτυξη άλλων κλίσεων των μαθητών. Γι' αυτόν ο σκοπός του σχολείου είναι να αναπτύσσει όλους τους τύπους νοημοσύνης και να βοηθήσει έτσι το παιδί να φτάσει στο ζενίθ των δυνατοτήτων του για να ανακαλύψει τα πραγματικά του ταλέντα.

Υπάρχουν διαφορές μεταξύ αγοριών - κοριτσιών;
  Εχει αποδειχτεί ότι από νοητική άποψη τα κορίτσια είναι πιο ανεπτυγμένα απ’ ό,τι τα αγόρια στα πρώτα χρόνια της ζωής. Σαφώς τα κορίτσια έχουν μια μεγαλύτερη ευ­φράδεια, μαθαίνουν ευκο­λότερα να διαβάζουν και να γράφουν. Ακόμη και ο ρυθμός της βιοσωματικής τους ανάπτυξης είναι σημα­ντικά ταχύτερος απ’ ό,τι των αγοριών. Τα κορί­τσια ξεπερνούν τα αγόρια στα τεστ γλωσσικής ικανό­τητας, αλλά αυτή τους η πρώιμη νοητική υπεροχή σύντομα παύει να υπάρχει στα σχολικά μαθήματα, γιατί κατά την εφηβεία τα αγόρια τα καταφέρνουν καλύτερα απ’ ό,τι τα κορί­τσια της ίδιας ηλικίας στα τεστ αντίληψης και κατανό­ησης του χώρου, καθώς επίσης και, σε μικρότερο βαθμό, στα τεστ αφαιρετικών - αναλυτικών μορφών σκέψης.

Πώς γίνεται η μέτρηση της νοημοσύνης;
Τα τεστ νοημοσύνης αποτε­λούνται από σειρές προβλημάτων - ερωτήσεων που έχουν ταξινομηθεί ανάλογα με τη δυσκολία τους και έχουν χωριστεί σε ομάδες κατάλληλες για παιδιά δια­φόρων ηλικιών. Κατά τη διεξαγωγή του τεστ ο εξεταστής δίνει στο παιδί ερωτήσεις-δοκιμασίες των οποίων η δυσκολία αυξάνε­ται προοδευτικά, μέχρι που αυτό να μην είναι σε θέση να απαντήσει σωστά σε καμία από τις ερωτή­σεις-δοκιμασίες που αντιστοιχούν σε κάποια συγκε­κριμένη χρονολογική ηλικία. Από τις απαντήσεις αυτές ο εξεταστής υπολογίζει τη νοητική ηλικία του παιδιού. Με αυτό τον τρόπο η επί­δοση ενός παιδιού μπορεί να εκτιμηθεί σε σύγκριση με αυτή που αναμέ­νεται ότι θα είχε ένα συνο­μήλικο μέσο φυσιολογικό παιδί στο ίδιο τεστ. Ετσι, λέμε ότι το παιδί έχει νοητι­κή ηλικία τεσσάρων ετών ή κά­ποια άλλη.

Τι είναι το Νοητικό Πηλίκο;  Ο βαθμός νοημοσύνης μπο­ρεί επίσης να περιγραφεί ως αναλογία ανάμεσα στη νοητική και τη χρονο­λογική ηλικία. Αυτή η ανα­λογία ονομάζεται Νοητικό Πηλίκο (IQ) και δείχνει τον ρυθμό ανάπτυξης των νοη­τικών ικανοτήτων ενός παι­διού ανεξάρτητα από τη χρονολογική ηλικία του. Η έννοια του Νοητικού Πηλί­κου έχει αποδειχτεί εξαιρε­τικά χρήσιμη, ιδιαίτερα (και αυτό αποτελεί ένα μόνο παράδειγμα) στο σχολείο, όπου βοηθάει αρκετά στην πρόβλεψη πιθανών σχολι­κών επιτυχιών ή αποτυχιών.

Το Νοητικό Πηλίκο 100 μονάδες εκφράζει τη μέση νοημοσύνη του γενικού πληθυσμού. Περίπου 2,5% των παιδιών έχει Νοητικό Πηλίκο κάτω του 70, ενώ επίσης 2,5% έχει Νοητικό Πηλίκο άνω του 130. Περίπου 10% των παιδιών έχει Νοητικό Πηλίκο μεταξύ 70 και 85, ενώ ένα ποσοστό επίσης της τάξης του 10% έχει IQ μεταξύ 115 και 130. Τέλος, το 75% του πληθυσμού συγκεντρώνεται γύρω από τον μέσο όρο, καθώς το Νοητι­κό Πηλίκο του κυμαίνεται από 85 έως 115.

Της Χαράς Καραμήτσου
(λογοπεδικός, M.R.C.S.L.T.) 
charakaramitsou@ath.forthnet.gr