Μάθε, παιδί μου, γράμματα!

Τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας, όπως καταδεικνύεται από πρόσφατες έρευνες, αναπτύσσουν σταδιακά τις διαδικασίες μάθησης της ανάγνωσης και της γραφής -ακριβώς όπως συμβαίνει και με την ανάπτυξη της ομιλούμενης γλώσσας- και δεν τις εμφανίζουν μαγικά και ξαφνικά με την έναρξη της παρακολούθησης της πρώτης τάξης του δημοτικού σχολείου. Η επαφή τους με αυτές θα γίνει μέσα από ποικίλες εμπειρίες. Από το παιχνίδι, την ανάγνωση ιστοριών και παραμυθιών, μουντζουρώνοντας, ζωγραφίζοντας, μιμούμενα τον τρόπο γραφής των μεγάλων, γράφοντας τη λίστα για τα ψώνια, αναγνωρίζοντας τα σήματα της Τροχαίας στον δρόμο κ.λπ. Μην ξεχνάτε ότι το παιδί θα πρέπει να εκτίθεται και να ενθαρρύνεται η ενεργή συμμετοχή του σε περιβάλλοντα με ποικίλα έντυπα σχετικά με την ηλικία και τα ενδιαφέροντά του. Ετσι, θα αντιληφθεί την αξία και τη χαρά της αναγνωστικής και της γραφικής διαδικασίας από πολύ νωρίς ως μια καθημερινή λειτουργία και διαδικασία.

Πώς βοηθάμε την εξελικτική πορεία της μάθησής τους;

Ηδη από την προσχολική ηλικία η σπουδαιότητα της ανάπτυξης κατάλληλων εκπαιδευτικών προγραμμάτων που βοηθούν στην καλλιέργεια δεξιοτήτων στην ανάγνωση και τη γραφή είναι τεράστιας σημασίας, χωρίς φυσικά να ξεχνάμε και τις εξίσου σημαντικές δεξιότητες, που θα πρέπει παράλληλα να ενθαρρύνονται, που αφορούν στη συναισθηματική και την κοινωνική του ανάπτυξη. Η έρευνα δείχνει ότι τα παιδιά με πλούσια έκθεση σε οτιδήποτε έχει να κάνει με τον γραπτό λόγο, μέσα στο σπίτι, στο νηπιαγωγείο, αλλά και στο ευρύτερο περιβάλλον, βοηθούνται στο να εξοικειώνονται με τις έννοιες της ομαδοποίησης, του συσχετισμού, τις σειριοθέτησης, των χωροχρονικών εννοιών, των μεγεθών, των ποσοτήτων κ.λπ. Ακολουθούν μερικές ιδέες με τις οποίες μπορείτε να βοηθήσετε το παιδί σας να αποκτήσει δεξιότητες προανάγνωσης και προγραφής.

Ο προφορικός λόγος και η κατανόηση της γλώσσας

Η κατάκτηση του γραπτού λόγου προϋποθέτει την ανάπτυξη του προφορικού. Ετσι λοιπόν:
■ Εμπλουτίστε το λεξιλόγιό του εξοικειώνοντάς το με τα πράγματα του περιβάλλοντός σας. Διευρύνει έτσι τις γενικές του γνώσεις. Μιλάτε του για το τι κάνει, σκέφτεται και βλέπει. 
■ Κάντε ερωτήσεις για να ελέγχετε το επίπεδο κατανόησής του και ενισχύστε τη διάθεσή του να απαντάει.
■ Διαβάστε και ζωγραφίστε ιστορίες και παραμύθια ανάλογα με τα ενδιαφέροντά του. Η ενεργή συμμετοχή του γύρω από τα θέματα του βιβλίου, η αναδιήγηση των βασικών του γεγονότων κ.λπ. βελτιώνουν την ικανότητα περιγραφής και δόμησης του λόγου του γραμματικά και συντακτικά, την άμεση μνήμη του, ενώ εμπλουτίζουν και το λεξιλόγιό του. Περιγράψτε εικόνες μέσα από βιβλία. Κάντε λάθη επίτηδες. Τα παιδιά λατρεύουν να διορθώνουν τους γονείς τους, αλλά μέσα από αυτή τη διαδικασία αποκτούν πολύτιμες γνώσεις και τελικά γίνονται και καλοί αναγνώστες.

Εξοικείωση σε προγραφικές δεξιότητες

■ Δημιουργήστε στο σπίτι μια γωνιά όπου θα μπορεί να χρησιμοποιεί άφθονη γραφική ύλη. Χρωματιστά χαρτιά, μολύβια, μπογιές, μαρκαδόρους, πίνακα και κιμωλίες.
■ Προσοχή, μην αποθαρρύνετε τη χρήση υπολογιστή. Η ενασχόλησή του πατώντας τα γράμματα της αλφαβήτου στο πληκτρολόγιο είναι εξίσου σημαντική.
■ Τοποθετήστε όλες τις γραπτές του προσπάθειες σε έναν πίνακα για να τις βλέπει.
■ Δημιουργήστε ένα περιβάλλον γεμάτο με γραπτά. Γεμίστε το σπίτι με βιβλία ιδίως σε μέρη όπου συχνάζουν τα παιδιά (κουζίνα, παιδικό δωμάτιο, μπάνιο). 
■ Δείξτε του τη σπουδαιότητα και τη λειτουργικότητα ενός γραπτού, π.χ. τι σημαίνουν το σήμα «απαγορεύεται», η «είσοδος», η «έξοδος», η αναγνώριση του ονόματός του κ.λπ.

Εξοικείωση σε προαναγνωστικές δεξιότητες 

Το πώς ένα παιδί αντιλαμβάνεται τους ήχους που χρησιμοποιούνται για να σχηματίζει λέξεις, πώς δηλαδή συνειδητοποιεί τα στοιχεία που απαρτίζουν τη φωνολογία της γλώσσας (φωνολογική επίγνωση), είναι δεξιότητα απαραίτητη και κρίσιμη για την ομαλή μετάβασή του στον γραπτό λόγο και την ένταξή του στο σχολείο. Με άλλα λόγια, είναι σημαντικός δείκτης σχολικής ετοιμότητας.
■ Διαβάστε του ποιηματάκια με ομοιοκαταληξίες λέξεων. Ετσι, συντονίζει τα αυτιά του για τις ομοιότητες και τις διαφορές στο πώς ακούγονται οι λέξεις.
■ Βρείτε τρόπους μέσα από γλωσσικά παιχνίδια να αντιληφθεί τα φωνολογικά χαρακτηριστικά των λέξεων, π.χ. «ας βρούμε λέξεις που αρχίζουν από Α, όπως το όνομά σου, Αννα», για να κάνει τη σύνδεση ανάμεσα στο γράμμα και τον ήχο. Επίσης ωθήστε το να παίξει με τις καταλήξεις των λέξεων κ.λπ.
■ Ενθαρρύνετε την ιδέα των συλλαβών. Χτυπήστε παλαμάκια ανάμεσα στις συλλαβές ενός παιδικού τραγουδιού. Θα καταλάβει έτσι ότι η λέξη τεμαχίζεται σε μικρότερα μέρη για να τα συλλαβίσει ή να τα διαβάσει.
■ Χρησιμοποιήστε σφραγίδες για να μάθει τα γράμματα ή μαγνητικά γράμματα πάνω στο ψυγείο κ.λπ. Γράψτε το όνομά του και βάλτε το να το αντιγράψει από κάτω βλέποντάς το. 
■ Εξηγήστε του τι γίνεται με τα βιβλία. Δηλαδή έχουν μπροστά και πίσω μέρος, αρχή και τέλος, διαβάζουμε πρώτα την αριστερή και μετά τη δεξιά σελίδα, όπως και από αριστερά προς τα δεξιά (στα ελληνικά), οι λέξεις γίνονται από γράμματα, υπάρχουν κενά ανάμεσα στις λέξεις κ.τ.λ.
■ Υπάρχουν πολλά βιβλία με τα γράμματα της αλφαβήτας όπου είναι ξεκάθαρη η συσχέτιση του γράμματος με τον ήχο του.
■ Εάν ανησυχείτε για τις επιδόσεις του σε βασικές δεξιότητες σε κάποιους από τους παραπάνω τομείς, θα πρέπει -κυρίως για λόγους πρόληψης και αν χρειαστεί έγκαιρη ειδικά σχεδιασμένη παρέμβαση- να απευθυνθείτε στα κατά τόπους εγκεκριμένα ιατροπαιδαγωγικά κέντρα και στα Κέντρα Ψυχικής Υγείας.

Της Χαράς Καραμήτσου
(λογοπεδικός, M.R.C.S.L.T.)
charakaramitsou@ath.forthnet.gr