Μαθαίνοντας να ακούει και να μιλάει

Κάθε παιδί αναπτύσσεται με τους δικούς του ρυθμούς. Ετσι, ένα που περπατάει στους 12 μήνες δεν είναι καθόλου διαφορετικό από ένα άλλο που θα περπατήσει στους 18. Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν συγκεκριμένα χρονικά όρια στη διαδικασία ανάπτυξης της επικοινωνίας (στην ακρόαση, στην κατανόηση, στην έκφραση, αλλά και στις γνωστικές λειτουργίες του), που όταν το παιδί τα υπερβεί αποτελούν ένδειξη καθυστέρησης, με τη λογοπεδική εκτίμηση να κρίνεται απαραίτητη. Τα χρόνια που είναι καθοριστικά για την εξέλιξη της επικοινωνίας στο παιδί είναι από 18 μηνών έως 4 χρόνων και 6 μηνών.

Από 0 έως 6 μηνών

Το νεογέννητο από την πρώτη κιόλας εβδομάδα αλληλεπιδρά με τους άλλους μέσα από τη γλώσσα του σώματος, τη βλεμματική επαφή και το χαμόγελο. Αντιδρά στους ήχους, στρέφει το κεφάλι ή κοιτάζει προς την πηγή τους. Παράγει φωνούλες για να εκφράσει τις ανάγκες του, μουρμουρίζει, εμφανίζει αλλαγές στην ένταση, στον τόνο και στη διάρκεια των ήχων, δηλαδή παράγει διαφορετικούς ήχους για διαφορετικές αιτίες.
Προσοχή! Παρατηρήστε αν αντιδρά στους ήχους. Αν όχι, ελέγξτε την ακοή του (θα πρέπει ήδη βγαίνοντας από το μαιευτήριο να έχετε την πιστοποίηση του ανιχνευτικού ελέγχου της ακοής του με τη μέθοδο των Ωτοακουστικών Εκπομπών η οποία ανιχνεύει τη φυσιολογική λειτουργία του οργάνου της ακοής, του κοχλία).
Επίσης απευθυνθείτε στον ειδικό αν στην προσπάθειά του να επικοινωνήσει δεν έχει βλεμματική επαφή. Μπορεί να υπάρχουν προβλήματα όρασης.

Από 7 έως 12 μηνών

Αναγνωρίζει ονόματα οικείων όταν κάποιος μιλά, ακόμα και όταν το πρόσωπο που αναφέρεται δεν είναι στη θέα του. Του αρέσουν η μουσική και τα τραγούδια. Αναγνωρίζει γνωστά αντικείμενα. Δίνει και δείχνει με το δάχτυλο. Επαναλαμβάνει συλλαβές στο γλωσσικό του παιχνίδι, χρησιμοποιεί οπίσθια φωνήεντα όπως το «ο» αλλά και ανοιχτά όπως το «α». Επίσης, χρησιμοποιεί κάποια σύμφωνα, όπως χειλικά, οδοντικά, ένρινα (π, μπ, μ, ντ). Στην ηλικία των 10-12 μηνών εντοπίζει τους ήχους από απόσταση. Κατανοεί απλές εντολές, όπως π.χ. «βάλτο εκεί», και ανταποκρίνεται όταν ακούει το όνομά του. Συσχετίζει μια δράση με ένα αντικείμενο -π.χ. «κουτάλι» με τη λέξη «ανακατεύω»-, αντιδρά όταν του παίρνουν το παιχνίδι του, χρησιμοποιεί τις πρώτες του προλέξεις, όπως «μα, μα», «μαμ, μαμ», και επαναλαμβάνει συλλαβές μακρύτερης διάρκειας, με 4 ή παραπάνω συλλαβές, που μοιάζουν με αυτές των ενηλίκων, οι οποίες συνδυάζονται με χειρονομίες (νεύματα).

Από 13 έως 18 μηνών

Ακολουθεί απλές οικείες οδηγίες, κατανοεί περισσότερες καινούριες λέξεις κάθε εβδομάδα, όπως επίσης και γνωστές φράσεις. Αρχίζει να αναγνωρίζει τα ονόματα διαφορετικών μερών του σώματος, π.χ. μάτια, χέρια. Χρησιμοποιεί συστηματικά 7 ή και παραπάνω λέξεις και συνεχίζει να χρησιμοποιεί ηχητικές εκφορές με ολοένα αυξανόμενη ανάπτυξη λέξεων. Μιμείται εναλλαγές φωνηέντων και χρησιμοποιεί πρόσθια χειλικά - οδοντικά σύμφωνα (μπ, π, ντ), ένρινα (μ, ν), το προστριβόμενο «χ», αλλά και το «ου».

Ανάμεσα στους 16 με 18 μήνες κατανοεί περισσότερες απλές ερωτήσεις, πάνω από 50 λέξεις και αναπτύσσει το λεξιλόγιό του με 10 ή περισσότερες λεξούλες. Επίσης, μειώνει τη χρήση νευμάτων υπέρ της χρήσης του προφορικού λόγου. Τα περισσότερα φωνήεντα είναι εμφανή. Ζητά αντικείμενα ή βοήθεια από ενήλικα άτομα με φώνηση ή δείχνοντας. Είναι επιφυλακτικό απέναντι στους ξένους.

Προσοχή! Αναζητήστε βοήθεια αν το παιδί σας σταματήσει να μιλά, αν η ομιλία του παραμένει στάσιμη ή παρουσιάζει ενδείξεις ότι χειροτερεύει. Επίσης, αν δυσκολεύεται σε πράγματα της καθημερινότητάς του παρόλο που τα βλέπει και τα έχει διδαχθεί.

Από 19 έως 24 μηνών

Κατανοεί σύνθετες οδηγίες δύο βημάτων - π.χ. «πάρε την μπάλα και δώσ’ τη μου». Κατανοεί φράσεις που δηλώνουν ενέργεια και δείχνει τα μέρη του σώματος. Αρχίζει να αντιλαμβάνεται προσωπικές αντωνυμίες («εμένα, εσένα») και να χρησιμοποιεί κτητικές αντωνυμίες («δικό μου»). Χρησιμοποιεί φράσεις με 2-3 λέξεις. Λέει το όνομά του, κάνει ερωτήσεις με το «πού», χρησιμοποιεί σταθερά καινούριες λέξεις και αυξάνει το λεξιλόγιό του κατά 30 λέξεις και πλέον. Στην ομιλία του χρησιμοποιεί σύμφωνα και συμπλέγματα (μπ, π, μ, ν, τ, κ, γκ) στην αρχή των λέξεων και όλα τα φωνήεντα. Τα παιδιά σε αυτή την ηλικία δεν μπορούν να προφέρουν σωστά όλες τις λέξεις. Κάποιες τις απλοποιούν (σπίτι - πίτι), παραλείπουν το πρώτο μέρος (ντουλάπα - λάπα) ή επαναλαμβάνουν μέρος της συλλαβής (μήλο-μήμο). Αυτές οι διαδικασίες απλοποίησης είναι ίδιες για όλα τα παιδιά και σε όλες τις γλώσσες, είναι δε λογικό να συμβαίνουν καθώς αναπτύσσουν το φωνολογικό τους σύστημα και συντονίζουν τις κινήσεις που απαιτούνται για την προφορά των φωνημάτων στις λέξεις.

Τους αρέσει το παιχνίδι που έχει συμβολισμό, δημιουργικότητα και φαντασία -π.χ. κάνουν το μωρό μπάνιο, το ταΐζουν κ.λπ.- καθώς αυξάνει την αυτοπεποίθησή τους και χαίρονται την παρέα των γύρω τους, ενώ αρχίζουν να μιμούνται τους άλλους. Ανταποκρίνονται όταν οι μεγάλοι τους ζητούν κάτι. Περιμένουν τη σειρά τους όταν κάνουν διάλογο.

Προσοχή! Αναζητήστε βοήθεια όταν το λεξιλόγιό τους εκτός από «μαμά» και «μπαμπά» περιλαμβάνει ελάχιστες λέξεις. Δεν συνδυάζουν δύο λέξεις για να σχηματίσουν φράσεις ή μικρές προτάσεις, η ομιλία τους είναι δυσκατάληπτη ή όταν ξαφνικά σταματάνε να μιλάνε ή η ομιλία και ο λόγος τους παλινδρομούν. Εστω και αν βλέπετε ένα από τα παραπάνω σημάδια, είναι προτιμότερο να απευθυνθείτε στον λογοπεδικό-λογοθεραπευτή για να επιβεβαιώσει ή να απορρίψει την έναρξη ή την ύπαρξη μιας διαταραχής. Επομένως, θα πρέπει να τονιστεί η μεγάλη σημασία της έγκαιρης παραπομπής του παιδιού σε ειδικό.


Της Χαράς Καραμήτσου 
(λογοπεδικός, M.R.C.S.L.T.) 
charakaramitsou@ath.forthnet.gr