Ολα για τη νοημοσύνη

Έχουν γίνει πολλές προσπάθειες να οριστεί η πραγματική φύση της νοημοσύνης. Έτσι, εκφράζεται  ως η ικανότητα του ανθρώπου να κάνει κρίσεις και συλλογισμούς, να σκέπτεται με αφαιρετικό τρόπο ή να σχηματίζει αφηρημένες έννοιες,  να βρίσκει λεπτές διαφορές ανάμεσα σε πράγματα που φαίνονται όμοια και να διαπιστώνει λεπτές ομοιότητες σε πράγματα που φαίνονται εντελώς διαφορετικά. 

Η διατύπωση ενός τελικού ορισμού είναι δύσκολη, ίσως γιατί οι ανθρώπινες εγκεφαλικές λειτουργίες και ικανότητες είναι πολλαπλές και περίπλοκες.   Αυτό που είναι σημαντικό είναι ότι η νοημοσύνη δεν είναι μία μόνο ειδική νοητική ικανότητα αλλά  σύνθετη, με πολλές επιμέρους πτυχές και ότι η ανθρώπινη νοημοσύνη είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης κληρονομικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Είναι δε, μεγαλύτερη η επιρροή του περιβάλλοντος σε αυτήν νωρίς και μικραίνει καθώς το άτομο μεγαλώνει.

Το 1983 ο ψυχολόγος του Harvard, Howard Gardner, είχε διατυπώσει τη θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης-μία θεωρία που άλλαξε τον χάρτη της εκπαίδευσης σε παγκόσμιο επίπεδο- υποστηρίζοντας πως η έννοια της νοημοσύνης, όπως παραδοσιακά ορίζεται στα γνωστά IQ test, είναι λανθασμένη και ότι το άτομο διαμορφώνει το μοναδικό γνωστικό προφίλ του χάρη στην ύπαρξη των πολλαπλών τύπων ευφυΐας.

 Διατύπωσε στην αρχή  επτά είδη νοημοσύνης: γλωσσική-λεκτική, λογική-μαθηματική, οπτική-χωρική, σωματική-κιναισθητική, μουσική-ρυθμική, ενδοπροσωπική, διαπροσωπική.  Σε επόμενα βιβλία του πρόσθεσε άλλες δύο, την φυσιογνωστική και την υπαρξιακή-φιλοσοφική.
 

Νοητικό δυναμικό: Πόσο σταθερό είναι;

Έρευνες αποδεικνύουν ότι κατά μέσο όρο οι υψηλότερες επιδόσεις στα τεστ νοημοσύνης επι¬τυγχάνονται προς το τέλος της εφηβείας και ότι ο ρυθ¬μός ανάπτυξης της νοημο¬σύνης, αφού ακολουθήσει μια σταθερή ανοδική πορεί¬α κατά την παιδική ηλικία, επιβραδύνεται στην ηλικία των 13 χρόνων περίπου και σταματά γύρω στα είκοσι. Για αρκετά χρόνια, οι ψυχο¬λόγοι - ψυχομετρητές θεωρούσαν ότι το νοητικό πηλί¬κο παραμένει σταθερό, καθ' όλη τη διάρκεια της ανάπτυξης του παιδιού. Το ότι μπορεί να υπάρξουν διακυ¬μάνσεις στη νοημοσύνη ορισμένων ατόμων (όπως εκφράζεται με τις μετρή¬σεις των τεστ νοημοσύνης) έχει αποδειχθεί από το γε¬γονός ότι ένα ποσοστό γύρω στο 20% των παιδιών παρουσιάζουν αλλαγή στο νοητικό τους πηλίκο κατά 15 μονάδες (δηλαδή, κατά πολλές μονάδες) μεταξύ του 6ου και του 10ου έτους της ηλικίας τους, και ότι σε μερικά από τα παιδιά αυτά η αλλαγή φθάνει τις 50 μονάδες - γεγονός πολύ αισιόδοξο για τα νοητικώς ανώριμα παιδιά.

Πώς συνδέεται η Γλώσσα και οι χαμηλές επιδόσεις στο σχολείο;

Ο ρόλος που διαδραματίζει το περιβάλλον στην όλη ανάπτυξη του παιδιού είναι τεράστιος. Σε κανέναν όμως τομέα ανάπτυξης η τεράστια σημασία των περιβαλλοντικών επιδράσεων δεν είναι πιο καταφανής από ό,τι είναι στις γλωσσικές ικανότητες και στη σχολική επίδοση. Πολλά από τα παιδιά, με υψηλό έμφυτο νοητικό δυναμικό, δεν μπορούν να αξιοποιήσουν το δημιουργικό τους αυτό δυναμικό, διότι δεν έχουν τις απαραίτητες μορφωτικές εμπειρίες, εξαιτίας των περιορισμένων γλωσσικών τους δεξιοτήτων. Η γλώσσα αποτελεί το υπόβαθρο της σκέψης μας, της κατανόησης και της αντίληψης που έχουμε για τον κόσμο.

Από την άλλη μεριά, οφείλει κανείς να επισημάνει και την διαφωνία του Gardner ο οποίος κατακρίνει τα εκπαιδευτικά συστήματα που διαχρονικά δίνουν έμφαση μόνο στις γλωσσικές και λογικομαθηματικές δεξιότητες που ενεργοποιούν μόνο το αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου και δεν ευνοείται έτσι η ανάπτυξη άλλων κλίσεων των μαθητών. Γι αυτόν, ο σκοπός του σχολείου θα έπρεπε να είναι να αναπτύσσει όλους τους τύπους νοημοσύνης και να βοηθήσει έτσι τον κόσμο να φτάσει στο ζενίθ των δυνατοτήτων του για να ανακαλύψει τα πραγματικά του ταλέντα.

Υπάρχουν διαφορές μεταξύ αγοριών-κοριτσιών;

Έχει αποδειχθεί ότι, από νοητική άποψη, τα κορίτσια είναι πιο ανεπτυγμένα από ό,τι τα αγόρια στα πρώτα χρόνια της ζωής. Σαφώς τα κορίτσια έχουν μια μεγαλύτερη ευφράδεια, μαθαίνουν ευκολότερα να διαβάζουν και να γράφουν. Ακόμη και ο ρυθμός της βιοσωματικής τους ανάπτυξης είναι σημαντικά ταχύτερος από ό,τι είναι των αγοριών. Τα κορίτσια ξεπερνούν τα αγόρια στα τεστ γλωσσικής ικανότητας, αλλά αυτή τους η πρώιμη νοητική υπεροχή σύντομα παύει να υπάρχει στα σχολικά μαθήματα, γιατί κατά την εφηβεία τα αγόρια τα καταφέρνουν καλύτερα από ότι τα κορίτσια της ίδιας ηλικίας στα τεστ αντίληψης και κατανόησης του χώρου, καθώς επίσης και σε μικρότερο βαθμό στα τεστ αφαιρετικών-αναλυτικών μορφών σκέψης.

- Πώς γίνεται η Μέτρηση της Νοημοσύνης; 
Τα τεστ νοημοσύνης αποτελούνται από σειρές προβλημάτων-ερωτήσεων που έχουν ταξινομηθεί ανάλογα με τη δυσκολία τους και έχουν χωριστεί σε ομάδες κατάλληλες για παιδιά δια¬φόρων ηλικιών. Όταν χορηγείται στο παιδί ένα τεστ, ο εξεταστής δίνει στο παιδί ερωτήσεις-δοκιμασίες, των οποίων η δυσκολία αυξάνεται προοδευτικά, μέχρι που το παιδί να μην είναι σε θέση να απαντήσει σωστά σε καμιά από τις ερωτήσεις-δοκιμασίες που αντιστοιχούν σε κάποια συγκεκριμένη χρονολογική ηλικία. Από τις απαντήσεις αυτές, ο εξεταστής υπολογίζει τη νοητική ηλικία του παιδιού. Με τον τρόπο αυτόν, η επίδοση ενός παιδιού μπορεί να εκτιμηθεί σε σύγκριση με την επίδοση που αναμένεται ότι θα είχε ένα συνομήλικο μέσο-φυσιολογικό παιδί στο ίδιο τεστ. Έτσι, λέμε ότι το παιδί έχει νοητική ηλικία τεσσάρων ετών ή κάποιας άλλης ηλικίας.

- Τί είναι το Νοητικό πηλίκο;
 Ο βαθμός νοημοσύνης μπορεί επίσης να περιγραφεί ως μια αναλογία ανάμεσα στη νοητική και στη χρονολογική ηλικία. Αυτή η αναλογία ονομάζεται νοητικό πηλίκο (IQ) και δείχνει τον ρυθμό ανάπτυξης των νοητικών ικανοτήτων ενός παιδιού, ανεξάρτητα από τη χρονολογική του ηλικία. Η έννοια του νοητικού πηλίκου έχει αποδειχθεί εξαιρετικά χρήσιμη, ιδιαίτερα (και αυτό αποτελεί ένα μόνο παράδειγμα) στο σχολείο, όπου βοηθάει αρκετά στην πρόβλεψη πιθανών σχολικών επιτυχιών ή αποτυχιών. 

Το νοητικό πηλίκο 100 μονάδες εκφράζει τη μέση νοημοσύνη του γενικού πληθυσμού. Περίπου 2.5% των παιδιών έχουν νοητικό πηλίκο κάτω του 70 και επίσης, το 2. 5% έχουν νοητικό πηλίκο άνω του 130. Περίπου 10% των παιδιών έχουν νοητικό πηλίκο μεταξύ 70 και 85 ενώ ένα ποσοστό επίσης της τάξης του 10% έχουν νοητικό πηλίκο μεταξύ 115 και 130. Τέλος το 75% του πληθυσμού συγκεντρώνεται γύρω από τον μέσο όρο, καθώς το νοητι¬κό τους πηλίκο κυμαίνεται από 85 ως 115.

Της Χαράς Καραμήτσου 
(λογοπεδικός, M.R.C.S.L.T.) 
charakaramitsou@ath.forthnet.gr