Παιδικό έκζεμα: Τι είναι η ατοπική δερματίτιδα που «χτυπά» ένα στα πέντε παιδιά

Ένα στα πέντε παιδιά στην Ελλάδα εμφανίζει έκζεμα ή ατοπική δερματίτιδα, μια πολυπαραγοντική φλεγμονώδη δερματοπάθεια, που όπως όλες οι δερματοπάθειες συσσωρεύει διάφορα προβλήματα στην καθημερινότητα του (μικρού) ασθενούς και επηρεάζει αρνητικά την ποιότητα ζωής του.

Ο κ. Δημήτρης Μήτσιας MD, PhD, αλλεργιολόγος παίδων και ενηλίκων, Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών, μιλώντας στο protothema.gr, εξηγεί πώς και από ποια ηλικία εμφανίζεται αυτή η δερματοπάθεια, πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά και για ποιο λόγο δεν πρέπει να υποτιμάται η εμφάνιση της ατοπικής δερματίτιδας. «Η συγκεκριμένη δερματοπάθεια σε ένα βρέφος μπορεί να είναι η απαρχή άλλων αλλεργικών νόσων σε μια διαδικασία που ονομάζεται ατοπική πορεία. Έτσι, συχνά, μετά την εμφάνιση του εκζέματος αρχίζει να εκδηλώνεται συμπτωματολογία τροφικής αλλεργίας και αργότερα, στην προσχολική ηλικία, εμφανίζεται αναπνευστική αλλεργία (κατά σειρά συνήθως αλλεργική ρινίτιδα και μετά αλλεργικό άσθμα)» λέει ο ειδικός.

Τι είναι η ατοπική δερματίτιδα;

Η ατοπική δερματίτιδα, ή έκζεμα, είναι η πιο συχνή φλεγμονώδης δερματοπάθεια σε παιδιά και ενήλικες με σημαντική, αρνητική επίδραση στην ποιότητα ζωής των ασθενών και της οικογένειάς τους. Τα τελευταία χρόνια, ειδικά στις δυτικού τύπου κοινωνίες και επομένως και την Ελλάδα, παρατηρείται σημαντική αύξηση στη συχνότητα η οποία αδρά πλέον υπολογίζεται ότι αφορά σε περισσότερο από 20% των παιδιών.

Με ποια συμπτώματα εμφανίζεται;

Κύριο σύμπτωμα της ατοπικής δερματίτιδας είναι η ξηρότητα του δέρματος και ο κνησμός (φαγούρα) σε αυτό. Εμφανίζεται μετά το 2ο-3ο μήνα ζωής και, κυρίως, στο πρώτο έτος. Αυτό δεν αποκλείει βεβαίως την πιθανότητα εμφάνισης αργότερα στην παιδική ηλικία ή, ακόμη και, στην ενήλικη ζωή. Αν δεν αντιμετωπισθεί εγκαίρως και αποτελεσματικά, η ξηρότητα επιτείνεται και ο κνησμός οδηγεί σε επιμολύνσεις που περιπλέκουν την εικόνα. Το δέρμα αρχίζει να ορορροεί ή/και να ματώνει και τελικά επέρχεται αυτό που ονομάζεται λειχηνοποίηση, πάχυνση δηλαδή του δέρματος το οποίο γίνεται τραχύ, «γραμμωτό» και με υπέρχρωση.

Τα σημεία στο σώμα που προσβάλλονται συχνότερα αλλάζουν ανάλογα με την ηλικία: έτσι, στον πρώτο χρόνο κυρίως εμφανίζεται στα μάγουλα, το τριχωτό και την περιοχή της πάνας. Αργότερα, κλασικές θέσεις είναι στο λαιμό και τις εσωτερικές πλευρές των αγκώνων, πίσω από τα γόνατα ή τα αυτιά.

Σε ενήλικες χαρακτηριστική είναι η προσβολή των άκρων χεριών και ποδιών. Τα παραπάνω, δεν σημαίνουν ότι δε μπορεί να προσβληθεί οποιοδήποτε σημείο στο σώμα. Επίσης, η ένταση του εκζέματος μπορεί να διαφέρει από σημείο σε σημείο: συνήθως το δέρμα χαρακτηρίζεται από γενικότερη ξηρότητα η οποία σε ορισμένα σημεία γίνεται ιδιαίτερα έντονη και βασανιστική.

Είναι σοβαρή πάθηση η ατοπική δερματίτιδα;

Η επίπτωση της ατοπικής δερματίτιδας είναι σημαντική κυρίως γιατί ο κνησμός είναι βασανιστικός. Η ποιότητα ζωής είναι πολύ μειωμένη, ο ύπνος είναι επηρεασμένος ενώ και το αισθητικό κομμάτι δε θα πρέπει να παραβλέπεται.

Το πιο σημαντικό, ωστόσο, είναι ότι σήμερα γνωρίζουμε πως η ατοπική δερματίτιδα αποτελεί την απαρχή μιας συνολικότερης ατοπικής πορείας του παιδιού η οποία περιλαμβάνει την τροφική αλλεργία και τις αναπνευστικού τύπου αλλεργίες, δηλαδή αλλεργική ρινίτιδα και άσθμα.

Πιο συγκεκριμένα, αν ένα παιδί έχει ατοπική δερματίτιδα έχει πολλαπλάσιο κίνδυνο να εμφανίσει αλλεργία σε τρόφιμα όπως οι ξηροί καρποί, το γάλα, το αυγό ή τα σιτηρά (στα οποία κύριο αλλεργιογόνο είναι η γλουτένη). Επιπλέον, έχει δειχθεί ότι η εμφάνιση άσθματος στην παιδική ηλικία επίσης σχετίζεται με την ύπαρξη εκζέματος τα πρώτα χρόνια ζωής. Κύριο αίτιο αυτής της πορείας φαίνεται ότι είναι η διαταραχή του δερματικού φραγμού που χαρακτηρίζει την ατοπική δερματίτιδα. Με απλά λόγια, το δέρμα δε μπορεί να επιτελέσει το βασικό λόγο ύπαρξής του: να μας διαχωρίζει αποτελεσματικά από το περιβάλλον…

Ποιοι παράγοντες σχετίζονται με την εμφάνισή της;

Η ερώτηση αυτή εμπεριέχει δύο διαφορετικές ερωτήσεις: Αν θέλουμε να απαντήσουμε «γιατί τα τελευταία χρόνια παρατηρείται συνολικά αύξηση των αλλεργικών νοσημάτων;» θα καταφύγουμε πρωτίστως στη θεωρία της υγιεινής. Σύμφωνα με αυτήν, το ανοσοποιητικό σύστημα στην ευαίσθητη πρώτη παιδική ηλικία δεν εκπαιδεύεται σωστά ως αποτέλεσμα παραγόντων όπως η υπερβολική χρήση αντιβιοτικών, η αλλοιωμένη εντερική χλωρίδα, η μειωμένη έκθεση σε ενδοτοξίνες μέσα στο οικιακό περιβάλλον, οι περισσότερες οικογένειες με ένα παιδί και άλλα πολλά. Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι ένας τρόπος ζωής πιο κοντά στη φύση έχει ως αποτέλεσμα λιγότερη ατοπία (προδιάθεση, δηλαδή, για αλλεργία) και λιγότερες αλλεργικές εκδηλώσεις. Η δεύτερη, και πολλά υποσχόμενη θεωρία που τα τελευταία δέκα χρόνια ισχυροποιείται, είναι αυτή του μικροβιώματος: του ρόλου δηλαδή που παίζουν τα «καλά» μικρόβια που φυσιολογικά έχουμε στο δέρμα, το έντερο κ.λπ.

Από την άλλη υπάρχει και η ερώτηση: «ποιοι παράγοντες συμβάλλουν στην εμφάνιση της ατοπικής δερματίτιδας σε ένα παιδί;». Η ατοπική δερματίτιδα είναι πολυπαραγοντική νόσος, οφείλεται δηλαδή τόσο σε γενετικούς (τα γονίδια που μας κληρονομούνται), όσο και σε περιβαλλοντικούς παράγοντες. Πρέπει να τονισθεί ότι στην Ελλάδα η ατοπική δερματίτιδα είναι κατά κανόνα καλοήθης, δηλαδή υποχωρεί σε μεγάλο ποσοστό των παιδιών, αδρά μετά την ηλικία των 3-4 ετών. Ωστόσο, μέχρι να έρθει αυτή η σταδιακή υποχώρηση, παρατηρούνται εξάρσεις ως αποτέλεσμα παραγόντων όπως η έκθεση στο κρύο (χαρακτηριστικά η ατοπική δερματίτιδα χειροτερεύει κατά το χειμώνα και βελτιώνεται το καλοκαίρι), ιογενείς ή άλλες λοιμώξεις, ενδεχομένως μετά από εμβολιασμούς ή ακόμη και μετά από έντονο stress. Επίσης, ορισμένα τρόφιμα μπορεί να προκαλέσουν έξαρση, ιδίως τρόφιμα με όξινο χαρακτήρα ή ορισμένα μπαχαρικά (π.χ. η βανίλια).

Πώς αντιμετωπίζεται η ατοπική δερματίτιδα;

Τρεις είναι οι άξονες αντιμετώπισης. Ο πρώτος είναι αυτός της προσαρμογής της καθημερινότητας και των υγιεινοδιαιτητικών συνηθειών. Απόλυτος στόχος είναι η μείωση όσο γίνεται περισσότερο του κύριου παράγοντα επιδείνωσης της ατοπικής δερματίτιδας, της τριβής και του ερεθισμού του δέρματος.

Δεύτερος άξονας είναι αυτός της περιποίησης με δερμοκαλλυντικά προϊόντα. Αυτή έχει κεντρικό ρόλο στη θεραπεία της ατοπικής δερματίτιδας εξαιτίας της ενυδάτωσης που παρέχει στο δέρμα και της αντικατάστασης σε αυτό όλων εκείνων των στοιχείων που του λείπουν (π.χ. λιπίδια, ενυδατικά στοιχεία, αντιμικροβιακά πεπτίδια κ.ά.). Στην αγορά κυκλοφορούν δεκάδες προϊόντα, περισσότερο ή λιγότερο εξειδικευμένα, κάθε ένα από τα οποία έχει διαφορετική θέση ανάλογα με την εποχή του έτους, τον τύπο και το σημείο του δέρματος που πάσχει, την ένταση του εκζέματος, την απαντητικότητα του δέρματος και πολλά άλλα που θα πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη.

Τρίτος άξονας είναι η θεραπεία. Δυστυχώς, όπως προαναφέρθηκε, παρά την ενδεχομένως απόλυτα πιστή εφαρμογή των δύο προηγούμενων αξόνων, η ατοπική δερματίτιδα πολλές φορές έχει εξάρσεις οι οποίες υποδηλώνουν εντονότερη φλεγμονή του δέρματος. Η φλεγμονή αυτή υποχωρεί μόνο με την κατάλληλη εφαρμογή αντιφλεγμονώδους αγωγής που κατά κανόνα περιλαμβάνει κορτικοειδείς κρέμες. Οι περισσότεροι γονείς στο άκουσμα της κορτιζόνης είναι ιδιαίτερα αρνητικοί φοβούμενοι ενδεχόμενες παρενέργειες. Αυτό είναι λάθος για πολλούς λόγους: τα κορτικοειδή που χρησιμοποιούνται διαφέρουν έως 2000 φορές σε ισχύ,  χρησιμοποιούνται κυρίως χαμηλής και μέσης ισχύος μόρια. Έπειτα, στις περισσότερες περιπτώσεις δημιουργούνται μίγματα με ενυδατική κρέμα που «αραιώνει» το κορτικοειδές μόριο. Τρίτον, η ποσότητα που απορροφάται είναι ελάχιστη, γίνεται δε ακόμα λιγότερη όσο το δέρμα επουλώνεται και αποκαθίσταται η επιδερμίδα. Τέλος, χωρίς αντιφλεγμονώδη αγωγή η δερματίτιδα χειροτερεύει και όσο χειροτερεύει τόσο περισσότερη τελικά είναι η κορτιζόνη που θα απαιτηθεί.

Μπορεί να προληφθεί η ατοπική δερματίτιδα;

Η πρωτογενής πρόληψη μιας νόσου είναι το ιερό δισκοπότηρο της ιατρικής! Τα τελευταία χρόνια μελέτες έχουν δείξει ότι η έγκαιρη, προληπτική εφαρμογή κατάλληλης δερμοκαλλυντικής περιποίησης οδηγεί σε μειωμένη εμφάνιση ατοπικής δερματίτιδας με την πρόοδο της ηλικίας. Αυτό από μόνο του είναι κάτι ιδιαίτερα σημαντικό! Το ακόμη πιο καίριο ερώτημα, αν μπορούμε με την πρώιμη αυτή εφαρμογή δερμοκαλλυντικής περιποίησης να προλάβουμε παράλληλα και τις διαφαινόμενες συνέπειες της ατοπικής δερματίτιδας (όπως προαναφέρθηκε είναι η τροφική και αναπνευστική αλλεργία) θα απαντηθεί στο άμεσο μέλλον με σημαντικές μελέτες που βρίσκονται σε εξέλιξη. Τα πρώτα αποτελέσματα, πάντως, είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά!