Ο κορωνοϊος βλάπτει σοβαρά τον πολιτισμό: Μαζικές αντιδράσεις, νέο σχέδιο εξετάζει το υπουργείο Πολιτισμού

Ήταν εκείνες οι βραδιές που μύριζαν γιασεμί, ήμασταν αγκαλιασμένοι χωρίς όρια αποστάσεων και τραγουδούσαμε όλοι μαζί στις συναυλίες, χαιρόμασταν τα ανοιχτά θεάματα, τριγυρνούσαμε χωρίς μάσκες και προφυλάξεις στη Μαλακάσα. Ήταν οι ωραίες νύχτες με Πανσέληνο στο Ηρώδειο ή στην Επίδαυρο οπότε άρχιζε η παράσταση με το πρώτο άκουσμα του γρύλου. Ήταν τα ωραία απογεύματα που κατηφορίζαμε στην πλατεία Νερού για μια από τις μεγάλες συναυλίες του Eject festival. Τώρα όλα αυτά φαντάζουν πλέον νοσταλγικό παρελθόν λόγω κορονοιου που αναγκαστικά όχι μόνο σάρωσε την υγεία αλλά φαίνεται να εξοντώνει με αργούς ρυθμούς τον πολιτισμό και όλες τις χαρές της συνύπαρξης, της ψυχικής ανάτασης, της συνύπαρξης σε έναν κοινό χώρο. Με τα περισσότερα φεστιβάλ σε όλο τον κόσμο να ακυρώνονται από το περίφημο φεστιβάλ της Αβινιόν μέχρι το διάσημο Οκτόμπερφεστ στη Γερμανία, κάτι ανάλογο φαίνεται να συμβαίνει και στη χώρα μας, ύστερα μάλιστα από τις δηλώσεις του πρωθυπουργού ο οποίος στο διάγγελμά του δήλωσε πως “κρίνεται απίθανο να επιτραπούν μέσα στο καλοκαίρι οι μεγάλες συναθροίσεις, όπως φεστιβάλ, συναυλίες ή αθλητικά γεγονότα με θεατές” αν και στην τριτολογία δείχνει να σκέπτεται πιθανές λύσεις. Υπάρχουν, επομένως, λύσεις και ποιες είναι αυτές; Πόσο εύκολο είναι για τον πολιτισμό, που δεν έχει αδιέξοδα και παράγει τέχνη εκεί όπου κανείς δεν το περιμένει, να βρεθεί νικητής και σε αυτή την κρίσιμη μάχη με τον εστεμμένο ιό; Και ποιες είναι οι εναλλακτικές λύσεις που εξετάζει το Υπουργείο;

Μια ολόκληρη βιομηχανία στον αέρα

Είναι ευνόητο πως σε μια χώρα, όπως η Ελλάδα, για την οποία ο πολιτισμός συνιστά βαριά και ουσιαστική βιομηχανία κάτι τέτοιο να μη μοιάζει καθόλου μονοσήμαντο: το Ηρώδειο και η Επίδαυρος φαίνονται να μην μπορούν να φιλοξενούν πλέον θεάματα με τον ίδιο τρόπο, όχι μόνο του Φεστιβάλ Αθηνών το οποίο λαμβάνει χώρα κάθε καλοκαίρι αλλά και τον Σεπτέμβριο, όπου προσέρχονται τα μεγάλα ονόματα από όλο τον κόσμο. Δεδομένου μάλιστα ότι οι παραστάσεις που ανέβαιναν στο Ηρώδειο και την Επίδαυρο είθισται να βγάζουν τα έξοδα τους από τις περιοδείες σε ολόκληρη την Ελλάδα, τώρα και αυτό μοιάζει εκ φύσεως αδύνατο. Ακόμα και μεγάλα μουσικά φεστιβάλ, όπως το Eject, που φέτος, ειρωνικώ τω τρόπω, ήταν πλουσιότερο από ποτέ, έτοιμο να φιλοξενήσει μεγάλα ονόματα, έσπευσε να ακυρώσει από τους πρώτους το πρόγραμμά του. Οι ίδιοι διοργανωτές μιλάνε μάλιστα για μια τεράστια καταστροφή καθώς το φεστιβάλ ετοιμαζόταν εδώ και δυο χρόνια και με τους συνεργάτες τους να μένουν αυτή τη στιγμή ουσιαστικά χωρίς δουλειά. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι για κάθε μουσικό ή θεατρικό event δεν εργάζονται μόνο οι πρωταγωνιστές-οι ηθοποιοί ή οι μουσικοί-αλλά τεχνικοί, βοηθοί, υπεύθυνοι δημοσίων σχέσεων, αλλά και άνθρωποι που εργάζονταν στις καντίνες, σερβιτόροι κ.α. σε διαφορετικά φεστιβάλ σε κάθε πλευρά της χώρας.

Έντονη ανησυχία και προβληματισμός: Τι λένε οι καλλιτέχνες

Πολλοί είναι για παράδειγμα οι πολυπράγμονες δημιουργοί όπως ο σκηνοθέτης ο Δημήτρης Καραντζάς ο οποίος είχε ήδη συνεργασία με το φεστιβάλ Αθηνών και τώρα δεν έχει εικόνα για το πως πρέπει να προχωρήσει, αν τελικά θα δοθούν οι αποζημιώσεις, τι θα γίνει στο μέλλον. Αρκεί να σημειώσουμε πως τα θέατρα παραμένουν κλειστά από τα μέσα Μαρτίου χωρίς να είναι καθόλου σαφές πότε και αν θα επαναλειτουργήσουν. Πρόβες δεν γίνονται εκ των πραγμάτων και όλες όσες γίνονταν για το Φεστιβάλ Αθηνών- καθώς η καλλιτεχνική διευθύντρια Κατερίνα Ευαγγελάτου δήλωνε, εν μέσω πανδημίας, ότι αυτό θα διεξαχθεί, έστω και με κάποια καθυστέρηση- και αυτές έχουν σταματήσει. Τα live απαγορεύονται εκ των πραγμάτων και φυσικά κανείς δεν ξέρει αν τα πράγματα θα έχουν αλλάξει από τον Σεπτέμβριο. Όλοι όσοι συμμετέχουν με παραστάσεις και συναυλίες στο Φεστιβάλ Αθηνών βρίσκονται αυτή τη στιγμή στον αέρα αφού από εκεί περίμεναν να μπορέσουν να καλύψουν τα έξοδα του μισού χρόνου. Ακόμα και εκείνοι, όπως ο σκηνοθέτης Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος ο οποίος ετοίμαζε μια παράσταση εμπνευσμένη από τό όμορφο βιβλίο “Η ιστορία του γάτου που έμαθε στο γλάρο να πετάει” του Λουίς Σεπούλβεδα, που μπορεί να έχουν απασχόληση όλο τον χρόνο καθώς παράλληλα είναι και καλλιτεχνικός διευθυντής του Θεάτρου του Νέου Κόσμου- μοιάζουν σε αδιέξοδο. Το επιτρεπτό όριο των ελάχιστων ατόμων ανά κλειστό χώρο που έχουν επιβάλει οι υπεύθυνοι της επιτροπής δεν αφήνουν περιθώρια για αισιόδοξα πλάνα. Υπάρχει μια σκέψη να κρατηθούν ανοιχτά κάποια μικρά θέατρα σε περίπτωση που αλλάξει ο σχεδιασμός αλλά και αυτό μοιάζει κάπως απίθανο αφού δεν αρκεί για να καλυφθούν τα έξοδα, να πληρωθούν οι συντελεστές και οι ηθοποιοί και να κρατηθεί ένα ολόκληρο θέατρο με διαφορετικές σκηνές ανοιχτό.

Σε αντίστοιχα δεινή θέση βρίσκονται και οι μουσικοί καθώς οι συναυλίες μοιάζουν με όνειρο τρελό, όνειρο απατηλό βγαλμένο από κάποιο σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Οι περισσότεροι έχουν ήδη ρίξει “μαύρο” στον λογαριασμό τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή έχουν δημιουργήσει ειδικούς λογαριασμούς και βίντεο όπου διεκδικούν κάτι καλύτερο από την πολιτεία: χαρακτηριστικό είναι το βίντεο που έφτιαξαν και ανήρτησαν ήδη στο Youtube τραγουδιστές και μουσικοί Lou Is, Τζώρτζια Κεφαλά, Ανδριάνα Μπάμπαλη, Κατερίνα Μακαβού, Γρηγόρης Κλιούμης, Αλέξανσρος Εμμανουηλίδης, Στέλιος Δάβαρης, οι τεχνικοί: Τίτος Καργιωτάκης, Μίμης Κωνσταντινίδης, Μάρκος Κουτσιανάς, Χρήστος Χαρμπίλας, Γιάννης Ταβουλάρης, Δημήτρης Κατέβας και οι μουσικοί: Αναστάσης Βουκυκλαράκης, Χάρης Μιχαηλίδης, Πάνος Τόλιος, Κώστας Φόρτσας, Κωνσταντής Πιστιόλης, Λαμπρινή Γρηγοριάδου, Ανθή Κύρκου, Θανάσης Αρχανιώτης, Νίκος Γιούσεφ, Γιώργος Καρδιανός, Θανάσης Τζίνγκοβιτς, Δημήτρης Σίντος, Νίκος Μαγνήσαλης, Τόλης Δεληγιάννης. Μαύρο είχε βάλει στον λογαριασμό του στο Φέισμπουγκ ο Φοίβος Δεληβοριάς γράφοντας πως «Το σοκαριστικό όμως είναι ότι αυτή η ξαφνική καταστροφή δεν συνοδεύεται από κανένα -αλλά κανένα!- μέτρο στήριξής μας από την κυβέρνηση. Προτείναμε άπειρα τέτοια μέτρα στο ΥΠΠΟ εγκαίρως τόσο για μας όσο και για τους Οργανισμούς μας. Η μπάλα πετιέται στη νομική εξέδρα» ενώ αντίστοιχο μήνυμα έστελνε και ο Μάλαμας ο οποίος έγραφε σε χειρόγραφο σημείωμα πως «η αδιαφορία και ο προγραμματισμός της παρούσας κυβέρνησης για όλους αυτούς είναι πνιγμός και εξαφάνιση μάλλον με πολύ στοχευμένη πρόθεση». Ακολούθησε αντίστοιχο χειρόγραφο σε σελίδα της Φωτεινής Βελεσιώτου, όπου μεταξύ άλλων υποστήριζε πως: «Από 12 του Μάρτη, μέρα παρά μέρα σχεδόν τραγουδούσα απ'το σπίτι μου. Προσπαθούσα να δίνω κι εγώ -όπως κι άλλοι συνάδελφοι - δύναμη και κουράγιο στους συμπολίτες μου. Από σήμερα ΣΙΩΠΩ. Η αναλγησία της πολιτείας για τους ανθρώπους της Τέχνης κι όσους εμπλέκονται, είναι πασιφανής”. Μαύρο και στο προφίλ της Ελευθερίας Αρβανιτάκη η οποία έγραφε πως “Ο πολιτισμός είναι ανάσα, είναι ζωή. Δίνει στίγμα, ανακουφίζει, οδηγεί, ενώνει, προτρέπει. (...)Είναι τουλάχιστον άδικο και οι συνέπειες είναι ήδη καταστροφικές καθώς οι περισσότεροι από εμάς έχουμε ματαιώσει τις παράστασεις μας ήδη για το πρώτο εξάμηνο του 2020 και είμαστε σε πλήρη αβεβαιότητα και εντελώς στον αέρα για την επόμενη μέρα κι εμείς αλλά και οι συνεργάτες μας μουσικοί, τεχνικοί, φροντιστές παραγωγοί και διοργανωτές. Δεν θα πω περισσότερα. Ας εισακουστούν οι φωνές μας, είναι πολλές, δυνατές, γνώριμες, μεστές, ουσιαστικές. (...)Δεν νοείται επόμενη μέρα για τον τόπο χωρίς τέχνη, χωρίς πολιτισμό” ήταν τα χαρακτηριστικά λόγια της Αρβανιτάκη. Αντίστοιχο μήνυμα έστελνε και ο Κωστής Μαραβέγιας θέλοντας ωστόσο να πιστεύει ότι δεν μπορεί να μην υπάρχει ένα παράθυρο ελπίδας: «Δεν μπορεί να μην υπάρχει λύση. Δεν μπορεί να αφήνουμε στο έλεος της τύχης αυτούς που αγάπησαν τη μόνη γλώσσα της ψυχής, αυτούς που δόθηκαν, αυτούς που προσφέρουν το ύστατο καταφύγιο στους συμπολίτες τους στην κάθε καραντίνα της ζωής (και όχι μόνον τώρα). Δεν μπορεί να μην σκεφτούμε όσους αφιέρωσαν τα παιδικά κι εφηβικά τους χρόνια μελετώντας με υπομονή και αφοσίωση ένα μουσικό όργανο, αυτούς που σήμερα αγωνίζονται να επιβιώσουν από μεροκάματο σε μεροκάματο. Σας παρακαλώ αναρωτηθείτε: Τι θα γίνει με όσους περίμεναν το καλοκαίρι για να εργαστούν; Μουσικούς, τεχνικούς, γραφεία συναυλιών με τους υπαλλήλους τους;». Το τελευταίο μάλιστα 24ωρο ανέβηκε στο ιντερνετ ειδικό κίνημα #supportartworkers το οποίο γνώρισε καθολική ανταπόκριση.

Πρωτότυπες λύσεις από αυτούς που αντιστέκονται: Από το Εθνικό μέχρι τη Στέγη

Ωστόσο επειδή πολιτισμός δεν είναι μόνο εργασία αλλά κυρίως δημιουργία, τα πράγματα δεν μπορούν να είναι ποτέ αδιέξοδα: άλλωστε οι σπουδαίοι δημιουργοί παρήγαγαν μεγάλα έργα εν μέσω πολέμων, πανδημίας και απίστευτα τραγικών γεγονότων που συγκλόνιζαν την ανθρωπότητα. Επειδή ακριβώς η τέχνη γνωρίζει πρώτες από όλες τι σημαίνει αντίσταση και προσαρμοστικότητα βρήκε και αυτή τη φορά ευφάνταστες λύσεις: κορυφαίοι οργανισμοί όπως το Εθνικό Θέατρο, η Εθνική Λυρική Σκηνή, το θέατρο Πορεία, το θέατρο του Νέου Κόσμου, της Οδού Κυκλάδων προχώρησαν στην προβολή παραστάσεων μέσω διαδικτύου, οι οποίες ανέβηκαν ελεύθερα και δωρεάν για το κοινό για κάποιες ώρες ή μέρες ενώ πολλοί οργανισμοί δεν παρέλειψαν να δώσουν ζωντανά συναυλίες. Είναι γνωστές οι πρωτοβουλίες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό-πρόσφατα είδαμε στο youtube 1000 βιολιά να παίζουν ταυτόχρονα μπάλο!

Άλλες μπάντες όπως της ΕΡΤ επισκέφθηκαν νοσοκομεία και άλλες βρήκαν άλλους εναλλακτικούς τρόπους διάδοσης του καλλιτεχνικού τους έργου πάντα με άξονα το διαδίκτυο. Πρωτοπόροι, όμως, φάνηκαν και άλλοι οργανισμοί με πρώτον και κύριο τη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση η οποία δεν σταμάτησε όχι μόνο να μας ψυχαγωγεί αλλά να επιννοεί νέους τρόπους ώστε να κυκλοφορήσει νέο πρωτότυπο υλικό, να διαδοθούν ιδέες, να μπορέσει ο θεατής να χαρεί παραστάσεις, συζητήσεις, νέα έργα τα οποία έφτιαξαν από το σπίτι τους. Έτσι, για παράδειγμα φρόντισε μέσα από το νεοσύστατο πρόγραμμα Enter να αναθέσει σε καλλιτέχνες να δημιουργήσουν το δικό τους έργο σε συγκεκριμένο χρόνο και με περιορισμένα μέσα δίνοντας παράλληλα το πρωτότυπο Open Call του Future Now της μικρής Σκηνής της Στέγης ώστε να συγκεντρωθούν εκατοντάδες προτάσεις νέων καλλιτεχνών και προχώρησε σε συγκεκριμένη ανάθεση έργων για τον δημόσιο χώρο. Παράλληλα πρόσφερε στον κόσμο την ευκαιρία να χαρεί παραστάσεις, συνεντεύξεις και άλλα δρώμενα, να γίνει, δηλαδή, μέρος ενός τεράστιου καλλιτεχνικού κόσμου που ανοίχτηκε με τρόπο μοναδικό και αυτό φαίνεται από τα νούμερα: μόνο για τον Απρίλιο η Στέγη μέτρησε 1.220.000 views στο διαδικτυακό της κανάλι, 27.000 νέοι συνδρομητές, επισκέπτες από 55 χώρες. Εκεί μπορεί κανείς να περιηγηθεί βλέποντας sold out παραστάσεις, που δεν είχε καταφέρει καν να δει στη Στέγη, να παρακολουθήσει ψηφιακά έργα που είναι μέρος του Onassis Collection, να χαρεί κινηματογραφικές πρεμιέρες, να δει συζητήσεις με δημιουργούς παγκόσμιας εμβέλειας-ακόμα και εκπαιδευτικά μαθήματα υπάρχουν στη διάθεση του κοινού. Και αυτό είναι μια καλή ιδέα για το πως μπορεί ένα ίδρυμα ή ένας οργανισμός να αξιοποιήσει το δυναμικό και να ανοίξει δρόμους αποδεικνύοντας ότι ο πολιτισμός δεν σημαίνει μόνο μια παράσταση αλλά ένα ζωντανό στοίχημα που δεν τελειώνει και δεν σταματά ποτέ.

Ολοκληρωμένο σχέδιο καταθέτει το υπουργείο Πολιτισμού

Εννοείται φυσικά ότι μπροστά σε αυτόν τον Αρμαγεδδώνα που είναι ο κορονοιος για τον πολιτισμό υπάρχουν πληγές σε όλο το παγκόσμιο σώμα της δημιουργίας-πόσο μάλλον στην Ελλάδα όπου τα μέσα είναι ελάχιστα και τα τελευταία χρόνια τα χρήματα που εξασφαλίζει το Υπουργείο Πολιτισμού ούτως ή άλλως μετρημένα. Πάνε χρόνια που δεν δίνονται χρήματα από τον ΟΠΑΠ, δεν υπάρχουν χορηγίες και δεν προβλέπεται τακτικός κωδικός στον προυπολογισμό του κράτους ώστε να μπορεί να βοηθηθεί ο Πολιτισμός. Παρ'όλα αυτά σύμφωνα με πληροφορίες η Υπουργός Πολιτισμού κ. Λίνα Μενδώνη καταβάλλει κάθε προσπάθεια ώστε να μπορέσουν να εξασφαλιστούν όσο γίνεται περισσότερα χρήματα για τους καλλιτέχνες και τους ανθρώπους από το χώρο του Πολιτισμού οι οποίοι βάλλονται πολλαπλά, να δει με ποιον τρόπο μπορούν να πραγματοποιηθούν κάποιες παραστάσεις έστω σε ανοιχτούς χώρους, να γλυτώσει, εν ολίγοις, τα χειρότερα. Οι συσκέψεις στη Μπουμπουλίνας είναι, όπως μαθαίνουμε, απανωτές όπως και οι συναντήσεις με εκπροσώπους του χώρου του Πολιτισμού οι οποίοι βρίσκονται σε αδιέξοδο. Σε αυτές μάλιστα αναφέρθηκε στην τριτολογία του στη Βουλή ο ίδιος ο Πρωθυπουργός τονίζοντας πως “εξετάζεται η κατανομή του ΕΣΠΑ και πως καταβάλλονται ειδικές προσπάθειες ώστε να στηριχθεί ο κλάδος του πολιτισμού βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα». Παρότι δεν υπάρχουν ακόμα οριστικές αποφάσεις ο κ. Μητσοτάκης διαβεβαίωσε ότι το ζήτημα θα εξεταστεί ενδελεχώς ώστε να μπορέσουν να εξασφαλιστούν έστω τα στοιχειώδη: «Θα μιλήσουμε πολύ σύντομα για τον κλάδο αυτό με συγκεκριμένα μέτρα και συγκεκριμένες προτάσεις και πιστεύω ότι θα μπορούμε να καταλήξουμε σ' ένα πρόγραμμα το οποίο θα απαλύνει στον μέγιστο δυνατό βαθμό τις αρνητικές επιπτώσεις στον κλάδο του πολιτισμού, από το γεγονός ότι φέτος το καλοκαίρι εκ των πραγμάτων ο συγχρωτισμός σε ανοιχτούς χώρους δεν θα μπορεί να γίνει με τις ίδιες διαδικασίες και με τους ίδιους κανόνες που γινόταν πάντα μέχρι σήμερα». Το Υπουργείο φαίνεται να έχει καταφέρει να πείσει τους ιθύνοντες ότι πρόκειται για ένα κρίσιμο ζήτημα Εθνικής Εμβέλειας αλλά οι λύσεις που προβάλλονται βρίσκουν αντίσταση στους περιορισμούς της επιτροπής Υγείας. Σύμφωνα με πληροφορίες πάντως, το Υπουργείο Πολιτισμού έχει στη διάθεσή του ένα ολοκληρωμένο, εναλλακτικό σχέδιο που θα καταθέσει στην επιτροπή με συγκεκριμένο αριθμό ατόμων και με αντιπροτάσεις ώστε να μπορούν να ανεβούν παραστάσεις σε ανοιχτά θέατρα ακόμα και σε αρχαιολογικούς χώρους.

Ωστόσο τα πράγματα παραμένουν ακόμα αβέβαια καθώς οι εκπρόσωποί της Επιτροπής Υγείας είναι ανένδοτοι ως προς τον επιτρεπτέο αριθμό ατόμων σε συναυλία ή σε ανοιχτό θέαμα, κάτι που δεν επιτρέπει σενάρια αισιοδοξίας. Ωστόσο το Υπουργείο Πολιτισμού έχει ενεργοποιηθεί τα μάλα ώστε να υπάρξει το καλύτερο σενάριο για τους ανθρώπους του πολιτισμού αναζητώντας νέους πόρους από άλλα προγράμματα ακόμα και από ΕΣΠΑ, αν και ο ίδιος ο Υπουργός Οικονομικών κ. Σταικούρας και οι άνθρωποι του Υπουργείου Οικονομικών φαίνεται να υποστηρίζουν πως κάτι τέτοιο είναι παραπάνω από δύσκολο-αν όχι ανέφικτο. Με όλους τους φορείς του ΥΠΠΟ πάντως να βρίσκονται σε εγρήγορση και με τον ίδιο τον πρωθυπουργό να εγγυάται ότι θα μεριμνήσει ώστε να δοθεί λύση, όλα τα σενάρια παραμένουν στο τραπέζι-με την ευχή να πάνε όλα καλά από Δευτέρα και Τρίτη που συνεδριάζουν όλοι οι φορείς ώστε να έχουμε το βέλτιστο αποτέλεσμα μετά την άρση των περιοριστικών όρων και της καραντίνας.

Ειδήσεις σήμερα:

Μπόρις Τζόνσον: Προετοιμάσαμε ακόμη και τον... θάνατό μου

Κιμ Γιονγκ Ουν: Η «επιστροφή» και το μυστηριώδες σημάδι στον δεξιό καρπό

«Support Art Workers»: Πώς γεννήθηκε το σύνθημα που πλημμύρισε το Facebook