Μεγάλες αλλαγές στην Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών, παρακολούθηση με επίκληση της εθνικής ασφάλειας μόνο έπειτα από αίτημα της ΕΥΠ ή και της Αντιτρομοκρατικής Υπηρεσίας, «επισύνδεση» στο κινητό τηλέφωνο κάποιου πολιτικού προσώπου με αίτημα της ΕΥΠ, άδεια από τον πρόεδρο της Βουλής και συγκεκριμένα στοιχεία ότι διακυβεύεται η εθνική ασφάλεια και επαναφορά της κακουργηματικής δίωξης για χρήση παράνομων λογισμικών παρακολούθησης παράλληλα με πλημμεληματική δίωξη που επισύρει ποινή φυλάκισης ενός έως 5 ετών για την εμπορία και κατοχή παράνομων λογισμικών, φέρνει το νομοσχέδιο για τη «Διαδικασία άρσης του απορρήτου των επικοινωνιών, κυβερνοασφάλεια και προστασία προσωπικών δεδομένων πολιτών».
Μετά την αποκάλυψη της παρακολούθησης του Νίκου Ανδρουλάκη και τη διαπίστωση ότι όλες οι προσωπικές επικοινωνίες μέσω κινητών τηλεφώνων είναι επισφαλείς, νομοθετείται ότι νόμιμη άρση του απορρήτου των επικοινωνιών μπορεί να γίνει για λόγους εθνικής ασφάλειας ή για διακρίβωση ιδιαίτερα σοβαρών εγκλημάτων με απόφαση δικαστικής αρχής.
Στο σχέδιο νόμου εισάγεται και ο ορισμός της «εθνικής ασφάλειας», αφού διαπιστώθηκε ότι μέχρι σήμερα δεν υπήρχε στον νόμο συγκεκριμένος ορισμός. Πιο συγκεκριμένα, με το νομοσχέδιο, ως «λόγοι εθνικής ασφάλειας», χαρακτηρίζονται εκείνοι που συνάπτονται με την προστασία των βασικών λειτουργιών του κράτους και των θεμελιωδών συμφερόντων του κοινωνικού συνόλου και περιλαμβάνουν την πρόληψη και την καταστολή δραστηριοτήτων ικανών να επιφέρουν πλήγμα στις συνταγματικές, πολιτικές, οικονομικές ή κοινωνικές δομές της χώρας όπως, ιδίως, λόγοι σχετικοί με την εθνική άμυνα και ασφάλεια, την εξωτερική πολιτική, την ενεργειακή ασφάλεια, την κυβερνοασφάλεια και την προστασία από άλλες υβριδικές απειλές, την προστασία του νομίσματος και της εθνικής οικονομίας, την προστασία από ανθρωπιστική κρίση, τη δημόσια υγεία και την προστασία του περιβάλλοντος.
Κλείσιμο
Οι αλλαγές
Μέχρι τώρα, την αίτηση άρσης θα μπορούσε να υποβάλλει κάθε δημόσια αρχή! Με το νομοσχέδιο που κατατίθεται στη Βουλή, τέτοια αίτηση μπορεί να κατατεθεί μόνο από την ΕΥΠ και την Αντιτρομοκρατική Υπηρεσία.
Η διαδικασία άρσης για λόγους εθνικής ασφάλειας ξεκινά με αίτηση της ΕΥΠ ή της Αντιτρομοκρατικής, κρίση εσωτερικού εισαγγελέα στην οικεία υπηρεσία και απόφαση αντιεισαγγελέα του Αρείου Πάγου. Το δεύτερο εισαγγελικό φίλτρο προστέθηκε με την Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου της 9ης Αυγούστου 2022 (μετά την απομάκρυνση του διοικητή της ΕΥΠ Παναγιώτη Κοντολέων και την παραίτηση του Γρηγόρη Δημητριάδη από την γενική γραμματεία του πρωθυπουργού), που ουσιαστικά επανέφερε διάταξη που είχε καταργήσει ο ΣΥΡΙΖΑ το 2018.
Η παρακολούθηση μέσω της άρσης του απορρήτου των επικοινωνιών αλλάζει πλήρως, όταν πρόκειται για πολιτικά πρόσωπα, αφού στην «επισύνδεση» του κινητού τηλεφώνου του Νίκου Ανδρουλάκη διαπιστώθηκαν μια σειρά από «επιχειρησιακές αστοχίες», όπως ήταν η έκφραση που χρησιμοποίησε τη Δευτέρα ο Κυράκος Μητσοτάκης στην Πολιτική Επιτροπή της ΝΔ.
Μέχρι σήμερα δεν υπήρχει ειδική διαδικασία για τα πολιτικά πρόσωπα και πλέον, όπως λένε αρμόδιες πηγές, «αποδείχθηκε ότι θα πρέπει να υπάρχουν ειδικές ασφαλιστικές δικλείδες».
Με το νομοσχέδιο δημιουργείται ένα τριπλό φίλτρο εγγυήσεων: α) τη διαδικασία κινεί μόνο η ΕΥΠ, β) θα πρέπει να δώσει άδεια ο πρόεδρος της Βουλής πριν από τη διπλή εισαγγελική κρίση και γ) το αίτημα για την άρση οφείλει να στηρίζεται σε συγκεκριμένα στοιχεία που καθιστούν άμεση και εξαιρετικά πιθανή τη διακινδύνευση της εθνικής ασφάλειας.
Πότε θα ενημερώνεται ο παρακολουθούμενος για την υποκλοπή
Το πρόσωπο το οποίο υπέστη την άρση απορρήτου για λόγους εθνικής ασφάλειας μπορεί να ενημερώνεται εκ των υστέρων. Έως το 2021, ήταν δυνατόν να ενημερώνεται μόνο εφόσον δεν υφίστατο διακύβευση του σκοπού για τον οποίο διατάχθηκε η άρση. Έκτοτε δεν ήταν δυνατή η ενημέρωση όταν επρόκειτο για λόγους εθνικής ασφάλειας (ήταν όμως δυνατή για άρσεις προς διακρίβωση εγκλημάτων). Το ζήτημα αυτό είναι εξαιρετικά σύνθετο, διότι πρέπει να συνυπολογίζονται αφενός δικαιώματα αλλά και η αποτελεσματικότητα της υπηρεσίας όταν πρόκειται για υψηλού επιπέδου κινδύνους.
Με το νομοσχέδιο προτείνεται η ενημέρωση, υπό την προϋπόθεση ότι δεν διακυβεύεται ο σκοπός για τον οποίο διατάχθηκε η άρση και μετά την πάροδο τριών (3) ετών από την παύση της. Την ίδια πρακτική ακολουθούν και πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Κι αυτό προκειμένου να υπάρχει απόσταση από γεγονότα υψίστης εθνικής ασφαλείας (όπως πχ τα γεγονότα του Έβρου και η κατασκοπεία στη Ρόδο το 2020). Την ενημέρωση αποφασίζει τριμελές όργανο που απαρτίζεται από τον αρμόδιο εισαγγελέα, τον διοικητή της ΕΥΠ ή τον διευθυντή της ΔΑΕΕΒ και τον πρόεδρο της ΑΔΑΕ.
Φυλάκιση μέχρι πέντε έτη για κατοχή παράνομου λογισμικού
Οπως δεσμεύθηκε ο Κυριάκος Μητσοτάκης, εξειδικεύεται η απαγόρευση στην κατοχή, εμπορία, διάθεση και χρήση παράνομων λογισμικών. Μέχρι το 2019 η παράνομη υποκλοπή ήταν κακούργημα και τιμωρείτο με κάθειρξη έως 10 έτη, ενώ η κατοχή και εμπορία παράνομων λογισμικών ήταν πλημμέλημα και τιμωρείτο με φυλάκιση έως 2 έτη. Λίγες ημέρες πριν τη διάλυση της Βουλής για τις εκλογές του 2019 και ενόσω ο ΣΥΡΙΖΑ γνώριζε την ύπαρξη στην Ελλάδα παράνομων λογισμικών, άλλαξε ο Ποινικός Κώδικας με αποτέλεσμα η μεν υποκλοπή πλέον να τιμωρείται με φυλάκιση από 10 ημέρες έως 5 έτη, η δε κατοχή και εμπορία αποποινικοποιήθηκε. Με τις προτεινόμενες διατάξεις επανέρχεται ως είχε το κακούργημα για τη χρήση παράνομων λογισμικών και συσκευών και το πλημμέλημα της εμπορίας και κατοχής με ποινή 1-5 έτη.
Απαντώντας στον ισχυρισμό της αντιπολίτευσης ότι απαγορεύσεις για κατοχή και εμπορία κακόβουλων λογισμικών υπάρχουν ήδη, για παραβίαση απορρήτου ιδιωτικών επικοινωνιών, αρμόδια κυβερνητικά στελέχη έλεγαν ότι το άρθρο 292Α δεν καλύπτει απολύτως. Ανήκει στο κεφάλαιο «Εγκλήματα κατά τηλεπικοινωνιών» του Ποινικού Κώδικα και αναφέρεται σε πρόσβαση σε σύνδεση ή σε δίκτυο με τρόπο που θέτει σε συστημικό κίνδυνο τη φυσική ασφάλεια του δικτύου τηλεφωνικών επικοινωνιών (αρμοδιότητας Εθνικής Επιτροπής Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομείων). Η διάταξη του νέου νομοσχεδίου για τα κακόβουλα λογισμικά ανήκει στο κεφάλαιο «Προσβολές ατομικού απορρήτου και επικοινωνίας» και αφορά κάθε λογισμικό ή συσκευή που παρεμβαίνει σε ιδιωτικές επικοινωνίες (αρμοδιότητας Αρχής Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών). Συνεπώς οι δύο διατάξεις έχουν διαφορετικό σκοπό. Για τον λόγο αυτό εξάλλου οι δύο διαφορετικές αυτές διατάξεις συνυπάρχουν εδω και πολύ καιρό στον Ποινικό Κώδικα. Αυτό το οποίο προτείνεται με το νομοσχέδιο είναι να επανέλθει με αυστηρότερο περιεχόμενο η διάταξη που κατήργησε ο ΣΥΡΙΖΑ και αφορά την εμπορία, διάθεση και κατοχή λογισμικών παρακολούθησης ατομικών επικοινωνιών.
Μεγάλες αλλαγές στη διοίκηση της ΕΥΠ
Μέχρι σήμερα ο διοικητής και οι υποδιοικητές μπορεί να προέρχονται από τον δημόσιο ή τον ιδιωτικό τομέα. Με το προτεινόμενο νομοσχέδιο, Διοικητής ορίζεται πρόσωπο προερχόμενο από το διπλωματικό σώμα ή απόστρατος ανώτατος αξιωματικός. Υποδιοικητές μπορεί να είναι κάποιοι από τους ανωτέρω και υπάλληλοι και λειτουργοί του δημοσίου και του ευρύτερου δημοσίου τομέα. Ο αριθμός των υποδιοικητών περιορίζεται από τρεις που είναι σήμερα σε δύο.
Βελτίωση του επιπέδου κυβερνοασφάλειας
Ίσως το πιο σημαντικό πρόβλημα είναι η πολυδιάσπαση των δομών. Για τον λόγο αυτό συστήνεται Επιτροπή Συντονισμού για θέματα Κυβερνοασφάλειας μεταξύ: α) της Γενικής Διεύθυνσης Κυβερνοασφάλειας της Γενικής Γραμματείας Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομείων του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης, β) της Διεύθυνσης Κυβερνοάμυνας του ΓΕΕΘΑ, γ) της Διεύθυνσης Κυβερνοχώρου της ΕΥΠ και δ) της Ελληνικής Αστυνομίας.
Όπως εξηγούσαν αρμόδιες κυβερνητικές πηγές, σκοπός του νομοσχεδίου είναι ο εκσυγχρονισμός της διαδικασίας άρσης του απορρήτου των επικοινωνιών με διασφάλιση όλων των απαιτούμενων εγγυήσεων, η αναδιάρθρωση της ΕΥΠ για τη βελτιστοποίηση της δράσης της, η ποινική μεταχείριση της εμπορίας, κατοχής και χρήσης λογισμικών παρακολούθησης, η αναβάθμιση του επιπέδου κυβερνοασφάλειας στη χώρα και η βέλτιστη ενσωμάτωση στο εθνικό δίκαιο της Οδηγίας για την προστασία έναντι της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα.
