Γιώργος Γεννηματάς: Ο Μιτεράν, ο Αντρέας και όλα όσα είδε κι άκουσε 40 χρόνια ένας διπλωμάτης

Ο Αμερικανός φιλόσοφος και ιστορικός Γουίλ Ντιράν έγραψε ότι «το να μη λες τίποτε όταν μιλάς είναι η μισή τέχνη της διπλωματίας», δεν ανέφερε τίποτε όμως για τα γραπτά που μένουν. Ο πρέσβης επί τιμή Γιώργος Γεννηματάς, ο οποίος υπηρέτησε για τέσσερις δεκαετίες σε καίριες θέσεις του Διπλωματικού Σώματος επέλεξε να γράψει ένα βιβλίο, όχι όμως χρησιμοποιώντας ξύλινη γλώσσα. Αντ’ αυτού φωτίζει όσο μπορεί και χωρίς να ξεχνάει ούτε σε μία σελίδα του «Ακόμη και με δανεικό στυλό γράφεται η ιστορία» το savoir vivre που διέπει έναν διπλωμάτη καριέρας.

Στην πολυετή θητεία του είχε την ευκαιρία να γνωρίσει και να συναναστραφεί προσωπικότητες της διεθνούς πολιτικής σκηνής στις θέσεις όπου υπηρέτησε και περιλαμβάνονται στις σελίδες του συγγραφικού του πονήματος.

Σελίδες που αποτυπώνουν άγνωστες στιγμές και παρασκήνια που έζησε ο Γιώργος Γεννηματάς σε ευρωπαϊκές χώρες και κράτη της Μέσης Ανατολής από το 1972 μέχρι το 2008. Θα μπορούσε να είναι πιο αποκαλυπτικός; Σίγουρα ναι σε κάποια σημεία, όπως αυτό που αναφέρεται στην επίσκεψη του Ανδρέα Παπανδρέου στη Συρία και την «κουστωδία» φίλων του που προηγήθηκε της άφιξής του στη Δαμασκό, ζητώντας ιδιαίτερη μεταχείριση. Αν το έπραττε όμως δεν θα ήταν διπλωμάτης.

To Κρυπτογραφικό

Στους πρώτους κιόλας μήνες της διαδρομής του κυρίου Γεννηματά στο Διπλωματικό Σώμα συνέβησαν και περιστατικά που μένουν αξέχαστα όσα χρόνια κι αν περάσουν, όπως αυτό που αφορούσε την υπερπτήση γαλλικού στρατιωτικού αεροσκάφους στον ελληνικό εναέριο χώρο. Ο Γιώργος Γεννηματάς είχε βάρδια στο Κρυπτογραφικό (υπηρεσία που υποχρεωτικά επιτελούν οι νεοεισερχόμενοι) όταν το ξημέρωμα της 10ης Οκτωβρίου του 1972 χτύπησε το τηλέφωνο.

«Στην άλλη άκρη της γραμμής ο Γάλλος πρεσβευτής αγωνιωδώς έψαχνε να εντοπίσει κάποιον αρμόδιο συνομιλητή, προκειμένου να παρασχεθεί άδεια υπερπτήσης σε γαλλικό στρατιωτικό αεροσκάφος που από λεπτό σε λεπτό θα έμπαινε τον ελληνικό εναέριο χώρο, με κατεύθυνση το τότε Βόρειο Βιετνάμ».

Το αεροπλάνο θα παραλάμβανε εκεί τον Πιερ Σουσινί ο οποίος είχε τραυματιστεί σοβαρά μετά από λάθος επιλογή στόχου των Αμερικανών, που είχε σαν αποτέλεσμα να βομβαρδιστεί το κτίριο της γαλλικής διπλωματικής αποστολής. Μόνο που για να δοθεί άδεια απαιτούνταν διάφορες γραφειοκρατικές διατυπώσεις που απαιτούσαν χρόνο, οπότε ο Γιώργος Γεννηματάς πήρε την κατάσταση στα χέρια του. «Χωρίς να συνεννοηθώ με το Γενικό Επιτελείο Αεροπορίας ανέλαβα αυτοβούλως την ευθύνη να εκχωρήσω την άδεια υπερπτήσης», γράφει στις πρώτες σελίδες του βιβλίου του που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κάκτος.

Ακολούθως ενημέρωσε τα συστήματα αεράμυνας και ο νεαρός διπλωματικός κλήθηκε την επομένη να παρουσιαστεί στον αναπληρωτή υπουργό Εξωτερικών Αννινο Καβαλιεράτο. Ο τελευταίος τού επέδειξε την ευχαριστήρια επιστολή του πρεσβευτή της Γαλλίας για την άδεια που δόθηκε στο αεροπλάνο και ο Γεννηματάς επέστρεψε στα καθήκοντά του. Σχεδόν δύο χρόνια μετά έζησε το πραξικόπημα κατά του Μακάριου, την εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο και τη Διάσκεψη της Γενεύης, στην οποία μετείχε ως το πιο νέο μέλος της ελληνικής αντιπροσωπείας.

Ηταν 8 Αυγούστου του 1974 όταν έλαβε χώρα η πενταμερής διάσκεψη στο Palais des Nations και όταν ο Γεώργιος Μαύρος παρουσιάζει επί χάρτου τις παραβιάσεις των Τούρκων στα συμφωνηθέντα «ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Τουράν Γκιουνές τον διακόπτει με έντονο ύφος λέγοντάς του ότι δεν πήγαν εκεί για να συζητήσουν για μερικά τετραγωνικά εκατοστά.

Ακολούθως με μια βίαιη κίνηση των χεριών του ανατρέπει την ταμπέλα με το όνομά του, σηκώνεται και εγκαταλείπει την αίθουσα», γράφει ο πρέσβης ε.τ. που καθόταν πίσω από τον Τζέιμς Κάλαχαν, υπουργό Εξωτερικών της Βρετανίας.

Ο πανύψηλος Κάλαχαν είχε βγάλει τα παπούτσια του, «προφανώς για να ανακουφίσει τα ταλαιπωρημένα λόγω των πολύωρων διαπραγματεύσεων πόδια του».

Τα έβαλε και πλησιάζοντας τον Γεννηματά και τον νεαρό τότε Κωνσταντίνο Γεροκωστόπουλο, τους πιάνει από το μπράτσο και τους λέει: «Επειδή είστε νεαροί στη διπλωματική καριέρα, θα σας πω κάτι που πρέπει πάντοτε να θυμόσαστε. Ο Λόρδος Ατλι μου έλεγε ότι όταν βλέπεις κάποιον να εγκαταλείπει θεαματικά μια αίθουσα σημαντικών συνεδριάσεων να ξέρεις ότι σύντομα θα επιστρέψει».Οπερ και εγένετο, αφού μετά από λίγη ώρα ο Γκιουνές επανήλθε.



Kρουαζιέρα και μπουγέλωμα

Μετά την πρεσβεία της Ισπανίας και του Βελγίου, όπου υπηρέτησε ως πρόξενος, ο Γεννηματάς επιστρέφει στην Αθήνα και τοποθετείται στη Διεύθυνση Μέσης Ανατολής τον Ιανουάριο του 1981, όταν η Ελλάδα εισέρχεται στην τότε ΕΟΚ.

Το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς ο Κωνσταντίνος Καραμανλής προσκαλεί τον πρωθυπουργό της Ισπανίας Κάλβο Σοτέλο, τον Γκαστόν Τορν, πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και τον αντικαγγελάριο της Γερμανίας Χανς Ντίτριχ Γκένσερ σε πολυήμερη κρουαζιέρα στα ελληνικά νησιά.

Ο Γιώργος Γεννηματάς λαμβάνει εντολή από την Προεδρία της Δημοκρατίας να συνοδεύσει τους υψηλούς προσκεκλημένους στη θαλαμηγό «Χριστίνα».

Οι τρεις πολιτικοί που συνοδεύονταν από τις συζύγους τους ήταν αναγκασμένοι, όπως γράφει ο πρέσβης ε.τ., το βράδυ να δειπνούν με σκούρα κοστούμια και οι κυρίες τους με ανάλογο ντύσιμο. «Οταν όμως βγαίναμε έξω, έπαιρνα την πρωτοβουλία να τους οδηγήσω σε γραφικές απλές ταβέρνες όπου εκτιμούσαν δεόντως τις γεύσεις των ελληνικών φαγητών».

Τα ευτράπελα δεν έλειψαν από την κρουαζιέρα, η οποία ξεκίνησε όταν οι προσκεκλημένοι επισκέφτηκαν το Σούνιο και έπεσαν πάνω σε μια ομάδα τουριστών από τη Γερμανία που πλησίασαν τον Γκένσερ ρωτώντας τον: «Μπορούμε να βγάλουμε μια φωτογραφία μαζί σας; Μοιάζετε τόσο πολύ με τον αντικαγκελάριό μας!».

Ο Γκένσερ δεν τους χάλασε το χατίρι, αλλά δεν αποκάλυψε την ταυτότητα του, ενώ το δεύτερο συμβάν θα μπορούσε να λάβει άλλη έκταση αν οι τρεις Ευρωπαίοι πολιτικοί δεν ήταν ψύχραιμοι.

Περπατούσαν στην προκυμαία του Γαλαξιδίου μαζί με τον Γεννηματά όταν σταμάτησαν «μπροστά από το σκάφος γνωστού Αθηναίου επιχειρηματία της εποχής».

Τότε, ένα μέλος του πληρώματος, επιδεικνύοντας υπερβάλλοντα ζήλο, «άρχισε να φωνασκεί και να κάνει νοήματα να απομακρυνθούμε. Για να γίνει δε ακόμη πιο πειστικός και να προστατεύσει το αφεντικό του από τα αδιάκριτα υποτίθεται βλέμματά μας, κρατώντας έναν κουβά άρχισε να μας καταβρέχει». Οι άνδρες ασφαλείας που συνόδευαν διακριτικά τους τρεις πολιτικούς ετοιμάστηκαν να παρέμβουν, αλλά οι Σοτέλο, Τορν και Γκένσερ τους απέτρεψαν και αποχώρησαν χωρίς να δημιουργηθεί το παραμικρό επεισόδιο.

Ο γαλήνιος Μιτεράν

Η μετάθεση στην πρεσβεία του Παρισιού ως Α’ Σύμβουλος έχρισε τον Γιώργο Γεννηματά δεύτερο στην ιεραρχία και του έδωσε την ευκαιρία να γνωρίσει τον τότε πρόεδρο της Γαλλίας Φρανσουά Μιτεράν. Σε μία από αυτές τις συναντήσεις, όταν τελείωσε «Ο Μιτεράν αποχαιρετώντας μας όρθιους αναφέρθηκε σύντομα στις καλές σχέσεις που διατηρούσε με τους Ελληνες πολιτικούς όλου του φάσματος».

Ακολούθως «με ύφος γενικό και δήθεν αδιάφορο ενημέρωσε τον (Κάρολο) Παπούλια ότι προτίθεται να συναντήσει και τον φίλο του Ανδρέα Παπανδρέου, που θα τον δεχθεί σε ιδιωτική επίσκεψη». Ο διπλωμάτης περιγράφει στο βιβλίο του άλλο ένα περιστατικό με πρωταγωνιστή τον Φρανσουά Μιτεράν, όταν «μετά το τέλος κάποιας φιλανθρωπικής παράστασης ενώ μιλούσαμε μαζί του τον πλησίασε και τον απέσπασε μια ομάδα δημοσιογράφων. Ο Μιτεράν υπέστη καταιγισμό ερωτήσεων σχετικά με τον πρόσφατο τότε θάνατο εκατομμυριούχου επιστήθιου φίλου του, ο οποίος φερόταν αναμεμειγμένος σε σκάνδαλο που είχε ξεσπάσει εκείνη την εποχή στη Γαλλία. Δεν δίστασε όμως να απαντήσει σε όλες τις ερωτήσεις τους. Η ενημέρωση ήταν off the record και οι δημοσιογράφοι τον ρωτούσαν τι θα μπορούσαν να γράψουν από όσα τους είπε. Ο Μιτεράν με ολύμπια αταραξία τούς απάντησε: “Παραμένω γαλήνιος”».

Tο ταξίδι του Ανδρέα

Η διαδρομή του Ελληνα διπλωμάτη μετά τη Ρωσία συνεχίστηκε με τη μετάθεσή του, ως πρεσβευτή πλέον, στη Δαμασκό της Συρίας και σε ένα ταξίδι του στην Αθήνα τον Οκτώβριο του 1993 πήγε να χαιρετήσει τη Βιργινία Τσουδερού, με την οποία είχε συνεργαστεί άψογα στο υπουργείο Εξωτερικών. Εκεί συνειδητοποίησε τη μοναξιά των τελευταίων ημερών ενός πολιτικού. «Ο άλλοτε πολυσύχναστος προθάλαμός της ήταν κυριολεκτικά άδειος. Διστακτικά χτύπησα και άνοιξα την πόρτα. Ηταν μόνη στο γραφείο της και διάβαζε εφημερίδα, αφού η άλλοτε συνεχής ροή τηλεγραφημάτων και λοιπών εγγράφων προς το γραφείο της υφυπουργού Εξωτερικών είχε εκλείψει. Η ίδια δεν ήταν πλέον αποδέκτης της υπηρεσιακής αλληλογραφίας. Με δέχθηκε με ένα θλιμμένο χαμόγελο. Με ευχαρίστησε για τη συνεργασία μας. Ηταν η τελευταία μέρα της στο υπουργείο Εξωτερικών». Στη Δαμασκό ο Γεννηματάς έδωσε τα διαπιστευτήριά του στον πρόεδρο Χαφέζ αλ Ασαντ, ο οποίος μετά τα τυπικά συζήτησε με τον νέο Ελληνα πρεσβευτή δύο θέματα εκτός κάδρου.

Αρχικά του είπε ότι ήθελε να συνδράμει το έργο της πρεσβείας και το έκανε, αφού σε χρόνο ρεκόρ έδωσε άδεια στην Ολυμπιακή Αεροπορία να πετάει στη Δαμασκό, προνόμιο που είχε αρνηθεί σε άλλες ευρωπαϊκές εταιρείες. Εξέφρασε επίσης στον Ελληνα πρεσβευτή «τον έκδηλο θαυμασμό του προς τον Ντέμη Ρούσσο, τον οποίο, όπως μου εξομολογήθηκε, άκουγε συχνά και πολύ θα ήθελε να τον ακούσει να τραγουδάει διά ζώσης». Διά ζώσης είδε τελικά τον Ανδρέα Παπανδρέου τον Ιανουάριο του 1995, όταν ο Ελληνας πρωθυπουργός αποφάσισε να επισκεφτεί τη Δαμασκό, μάλλον αιφνιδιαστικά. Τα παρατράγουδα του συγκεκριμένου ταξιδιού άρχισαν γρήγορα.

«Δύο ημέρες πριν από την προγραμματισμένη επίσκεψη κατέφθασε χωρίς να έχουμε ειδοποιηθεί ομάδα ατόμων, φίλων του πρωθυπουργού, όπως δήλωσαν, που αξίωσαν να διαμείνουν, αν και δεν αποτελούσαν μέλη της ελληνικής αποστολής, στο προορισμένο για την ελληνική αντιπροσωπεία κατάλυμα. Οταν η συριακή προεδρία με ρώτησε σχετικά για την ιδιότητα των προσώπων αυτών, φυσικά απάντησα ότι την αγνοούσα...».

Λίγη ώρα μετά την άφιξη του Ελληνα πρωθυπουργού ο Γιώργος Γεννηματάς καλείται επειγόντως στην προεδρική σουίτα του καταλύματος όπου έμενε ο Ανδρέας Παπανδρέου. «Προς μεγάλη μου έκπληξη, μου εξέφρασε τη λύπη και την απογοήτευσή του για τον τρόπο που συμπεριφέρθηκα στους φίλους του που τον συνόδευαν.

Δεν ήταν βέβαια δύσκολο να καταλάβω σε ποιους αναφερόταν ο πρωθυπουργός. Στο πλάι του διέκρινα να στέκεται με ύφος χαιρέκακο ο ενορχηστρωτής της πρωθυπουργικής αντίδρασης». Ο Γεννηματάς, οργισμένος μεν, με ήρεμο ύφος δε, αρχίζει να εξηγεί στον Παπανδρέου ότι τα πράγματα δεν είναι όπως του τα παρουσίασαν.

«Του ανέφερα ότι οι φίλοι του κακώς, ως μη όφειλαν, έφτασαν ξεχωριστά από τον πρωθυπουργό, γιατί όπως φαντάστηκα δεν υπήρχε πρόθεση συμπερίληψής τους στην επίσημη ακολουθία του. “Αν αυτή ήταν η επιθυμία σας, κύριε πρόεδρε, θα έπρεπε να είχε ενημερωθεί η συριακή πλευρά και φυσικά κατά μείζονα λόγο η πρεσβεία. Συνεπώς και δεδομένου ότι ουδείς με είχε ενημερώσει σχετικά, οι φίλοι σας αντιμετωπίστηκαν ως απλοί επισκέπτες που κάθε άλλο παρά θα μπορούσαν να μεταβούν στο πρωθυπουργικό κατάλυμα όπως είχαν απαιτήσει». Εν συνεχεία ο Ελληνας πρεσβευτής τόνισε στον Ανδρέα Παπανδρέου «ότι ορθώς, για προφανείς λόγους ασφαλείας, η εκεί φρουρά τούς απέπεμψε».

Ολοι οι παρόντες, στους οποίους συγκαταλέγονταν και όλοι οι υπουργοί που συνόδευαν τον πρωθυπουργό, παρέμειναν σιωπηλοί «αν και κατάλαβαν ότι είχα δίκιο. Ο Παπανδρέου με άκουσε προσεκτικά, αντιλήφθηκε αμέσως πώς ακριβώς είχε το θέμα και δεν έδωσε συνέχεια. Το επεισόδιο θεωρήθηκε αμέσως λήξαν».