Ελληνοτουρκικά: Με τρεις κόκκινες γραμμές οι «προκριματικές» συνομιλίες για ΑΟΖ - υφαλοκρηπίδα
30.09.202418:50
Στις συναντήσεις Γεραπετρίτη - Φιντάν θα διαπιστωθεί εάν εκπληρώνονται οι «ελάχιστες απαιτήσεις» που θέτει η Αθήνα
Σε μια δύσκολη άσκηση ισορροπίας η Αθήνα είναι αποφασισμένη να διατηρηθεί το ήπιο κλίμα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις και χωρίς να υπάρξει απόφαση για την έναρξη ουσιαστικής διαπραγμάτευσης για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ σχεδιάζει τα πρώτα προσεκτικά βήματα για την ανίχνευση των προθέσεων της άλλης πλευράς για το μείζον θέμα των ελληνοτουρκικών σχέσεων.
Ο ίδιος ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης από το βήμα της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ τόνισε ότι η μόνη διαφορά που αναγνωρίζει η Αθήνα είναι η οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ, επισημαίνοντας ότι «σήμερα έχουμε ένα παράθυρο ευκαιρίας και θα πρέπει να είμαστε αρκετά τολμηροί και αρκετά σοφοί ώστε να αδράξουμε αυτή την ευκαιρία», αλλά θα πρέπει και οι δύο πλευρές να «υιοθετήσουμε μια συνεπή προσέγγιση σε κάθε πτυχή της συμπεριφοράς μας».
Η συνάντηση των κυρίων Μητσοτάκη και Ταγίπ Ερντογάν στη Νέα Υόρκη τόσο λόγω της σύντομης διάρκειάς της όσο και των συνθηκών, καθώς οι προτεραιότητες του Τούρκου ηγέτη στον ΟΗΕ ήταν διαφορετικές, δεν προσφέρονταν για μια αναλυτική συζήτηση που θα διαμόρφωνε μια καθαρή εικόνα για το αν οι δύο χώρες μπορούν να προχωρήσουν στην επόμενη φάση του διαλόγου.
Ο υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Γεραπετρίτης σε δήλωσή του αποκάλυψε ότι οι δύο ηγέτες «έδωσαν την εντολή στους υπουργούς Εξωτερικών να διερευνήσουν το έδαφος για το κατά πόσον υπάρχουν πρόσφορες συνθήκες για να εκκινήσουν οι συζητήσεις σχετικά με την οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας και Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης».
Κοινός τόπος
Σύμφωνα με πληροφορίες μας από πηγή που έχει πλήρη γνώση του σχεδιασμού, από ελληνικής πλευράς διαμορφώνεται ένα πλήρες πλάνο για μια «προκριματική» συζήτηση σε επίπεδο των υπουργών Εξωτερικών Γιώργου Γεραπετρίτη και Χακάν Φιντάν, η οποία θα εξελιχθεί το επόμενο διάστημα ώστε να διαπιστωθεί εάν υπάρχει κοινός τόπος ώστε να εκκινήσει μετά η ουσιαστική και τεχνική συζήτηση για την οριοθέτηση.
Σύμφωνα με το εν λόγω πλάνο, η «προκριματική» συζήτηση, της οποίας την κύρια ευθύνη σχεδιασμού και συντονισμού έχει αναλάβει ο κ. Γεραπετρίτης, θα αφορά τρεις ενότητες:
■ Το εύρος της συζήτησης, όπου η Ελλάδα φυσικά επιμένει στην πάγια θέση ότι αντικείμενο της συζήτησης είναι η οριοθετηση της υφαλοκρηπιδας/ΑΟΖ. Ετσι, όπως επανειλημμένα έχει δηλωθεί από την ελληνική κυβέρνηση, αποκλείεται συζήτηση για άλλα ζητήματα υπό μορφή «πακέτου», κάτι που ζητά η Τουρκία.
■ Οι γενικές αρχές που θα συμφωνηθεί να διέπουν τη συζήτηση θα πρέπει να κινούνται αποκλειστικά εντος πλαισίου του Διεθνούς Δικαίου, στο οποίο η Αθήνα περιλαμβάνει και το Δίκαιο της Θάλασσας που είναι πλέον δεσμευτικό εθιμικό δίκαιο.
■ Το χρονοδιάγραμμα, καθώς η ελληνικη πλευρά πιστεύει ότι θα πρέπει να είναι σφιχτό -και όχι να διεξάγονται αέναες συζητήσεις- ώστε να διαπιστωθεί σε εύλογο χρόνο αν μπορεί να προχωρήσει η διαδικασία σε επόμενο επίπεδο.
Ο στόχος αυτής της «προκριματικής» συζήτησης, σύμφωνα με την ιδια πηγή, είναι να διαπιστωθεί τελικά σε ανώτατο πολιτικό επίπεδο εάν συντρέχουν οι «ελάχιστες απαιτήσεις» για να ξεκινήσει η συζητηση για την οριοθετηση υφαλοκρηπιδας/ΑΟΖ και «επί των χαρτών».
Από τουρκικής πλευράς, πάντως, δεν έχει υπάρξει κάποια ένδειξη αλλαγής των θέσεων που και δημοσίως αλλά και στη διάρκεια των διερευνητικών επαφών έχει καταθέσει. Και είναι προφανές ότι ενδεχόμενη απαίτηση για συζήτηση υπό μορφή πακέτου όλων των διεκδικήσεων που εγείρει εναντίον της χώρας μας, όχι μόνο έναντι κυριαρχικών δικαιωμάτων αλλά και της ίδιας της κυριαρχίας της, δεν γίνεται αποδεκτή.
Ευνοϊκή συγκυρία
Από την άλλη, φυσικά, υπάρχει η εκτίμηση στην Αθήνα ότι δεν πρέπει να μείνει ανεκμετάλλευτη αυτή η πρωτόγνωρη περίοδος μη έντασης με την Τουρκία προκειμένου να διαπιστωθεί αν μπορεί να υπάρξει σημείο σύγκλισης και αν ορισμένες από τις θέσεις που έχει προβάλει η Τουρκία (όπως η σύνδεση της ελληνικής κυριαρχίας επί των νησιών με τη δήθεν υποχρέωση αποστρατιωτικοποίησης κ.ά.) αποσκοπούν στην ενίσχυση απλώς της διαπραγματευτικής θέσης της.
Δεν θα πρέπει πάντως να διαφεύγει την προσοχή ότι ο πυρήνας των ελληνοτουρκικών προβλημάτων δεν είναι «ψυχολογικού χαρακτήρα» που αφορά το κλίμα στις σχέσεις ή στην προσωπική χημεία των ηγεσιών, αλλά ο τουρκικός αναθεωρητισμός και οι διευρυμένες διεκδικήσεις εις βάρος της χώρας μας. Κανείς δεν επιθυμεί να θέσει σε κίνδυνο το υπάρχον κλίμα με την έναρξη μιας διαδικασίας διαλόγου για την οριοθέτηση, η οποία με τα σημερινά δεδομένα δύσκολα θα μπορέσει να προχωρήσει και πιθανότατα θα καταρρεύσει μόλις η συζήτηση φτάσει στα επίμαχα ζητήματα. Και οι δύο πλευρές επιθυμούν να προστατεύσουν το διαμορφωμένο κλίμα και θα επιχειρήσουν να εξαντλήσουν τις δυνατότητες συνεννόησης ακόμη και αν σήμερα οι πιθανότητες δείχνουν περιορισμένες.
Στο κλίμα αυτό, προκάλεσε αίσθηση η αναφορά από το βήμα του ΟΗΕ του Τούρκου προέδρου σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο που, όπως είπε, θέλει να είναι «περιοχές σταθερότητας και ευημερίας». Ο κ. Ερντογάν δήλωσε ότι «η οριοθέτηση των περιοχών θαλάσσιας δικαιοδοσίας σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο, η ελευθερία και η ασφάλεια της ναυσιπλοΐας και η ανάπτυξη της συνεργασίας, ιδίως σε θέματα θαλάσσιου εμπορίου, είναι προς το κοινό συμφέρον ολόκληρης της περιοχής» και πρόσθεσε ότι «ως η χώρα με τη μεγαλύτερη ακτογραμμή στην Ανατολική Μεσόγειο, ο βασικός ρόλος της Τουρκίας είναι αναμφισβήτητος».
Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Ερντογάν αναφέρεται στο Διεθνές Δίκαιο, όρο που χρησιμοποιεί η Τουρκία σε αντιδιαστολή με τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, της οποίας δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος και προσθέτει αστερίσκους που παραπέμπουν στις γνωστές θέσεις της. Η Τουρκία παγίως κατηγορεί την Ελλάδα ότι με επέκταση των χωρικών υδάτων της ή ακόμη και με πλήρη επήρεια των νησιών σε θαλάσσιες ζώνες θα προκαλέσει εμπόδια στην ελεύθερη ναυσιπλοΐα με την επιδίωξη να μετατρέψει το Αιγαίο σε «ελληνική λίμνη».
Ακτογραμμή
Σε ό,τι αφορά δε το μήκος της ακτογραμμής, επαναφέρει τη γνωστή τουρκική θέση ότι αυτή ακυρώνει κάθε θαλάσσια ζώνη του συμπλέγματος του Καστελόριζου και επίσης παραπέμπει στη θέση που έχει διακηρύξει η Αγκυρα ότι κανένα έργο στην Ανατολική Μεσόγειο δεν μπορεί να γίνει αγνοώντας την Τουρκία.
Ο Τούρκος πρόεδρος, εξάλλου, τα τελευταία χρόνια προβάλλει συστηματικά την πρόταση για περιφερειακή διάσκεψη στην Ανατολική Μεσόγειο για τη «δίκαιη οριοθέτηση» των θαλάσσιων ζωνών «βάσει του Διεθνούς Δικαίου» με τη συμμετοχή βεβαίως και του ψευδοκράτους, ενώ είχε αποστείλει και σχετική επιστολή στην Ε.Ε. από το 2020.
Στο Κυπριακό, που αποτελεί το άλλο μεγάλο ακανθώδες ζήτημα, ο Τούρκος πρόεδρος με την ομιλία του στον ΟΗΕ που αποτελούσε επανάληψη των γνωστών τουρκικών θέσεων ήγειρε ένα σοβαρό εμπόδιο για την επανέναρξη των συνομιλιών.
Ο κ. Ερντογάν ζήτησε την εγκατάλειψη της επιλογής της Ομοσπονδίας και λύση στη βάση των δύο κρατών και δύο λαών στο νησί, καλώντας τη διεθνή κοινότητα να αναγνωρίσει το ψευδοκράτος. Εσπευσε μάλιστα να δηλώσει και πάλι ότι «η Τουρκία έχει δικαιώματα στην υφαλοκρηπίδα που έχει κηρυχθεί βόρεια και δυτικά του νησιού της Κύπρου, ενώ οι Τουρκοκύπριοι έχουν δικαιώματα γύρω από ολόκληρο το νησί», θέλοντας να στείλει προειδοποιητικά μηνύματα για ενδεχόμενες νέες έρευνες και δραστηριότητες στην κυπριακή ΑΟΖ, την οποία η Τουρκία επιχειρεί να επικαλύψει με παράνομες και αυθαίρετες δικές της δήθεν «οριοθετήσεις» στο πλαίσιο της «Γαλάζιας Πατρίδας».
Τόσο ο πρόεδρος της Κύπρου Νίκος Χριστοδουλίδης όσο και ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης από το βήμα της Γ.Σ. του ΟΗΕ απέρριψαν αυτές τις διχοτομικές θέσεις, ενώ ο Κύπριος πρόεδρος δήλωσε έτοιμος ανά πάσα στιγμή να συμμετάσχει σε συνάντηση με τον Ερσίν Τατάρ υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών. Σύμφωνα με πληροφορίες, ο Αντόνιο Γκουτέρες θα επιμείνει για μια συνάντηση του προέδρου της Κύπρου και του Τουρκοκύπριου ηγέτη εντός του Οκτωβρίου η οποία θα είναι περισσότερο διαδικαστικού χαρακτήρα και από την έκβαση της Τριμερούς θα κριθεί αν μπορεί να συνεχιστεί η διαδικασία με προετοιμασία και σύγκληση Πενταμερούς Διάσκεψης (η τελευταία Πενταμερής έγινε στη Γενεύη το 2021).
Σφοδρή ενόχληση
Η Αγκυρα είναι σφόδρα ενοχλημένη από τη στρατηγική αναβάθμιση της Κύπρου, κάτι που ενισχύει και τη διαπραγματευτική θέση της. Η υπογραφή Οδικού Χάρτη Αμυντικής Συνεργασίας ΗΠΑ - Κύπρου, η άρση του εμπάργκο πώλησης εξοπλισμών, η εντός του Οκτωβρίου επανάληψη του στρατηγικού διαλόγου ΗΠΑ - Κύπρου, ο ελλιμενισμός μεγάλων μονάδων της αμερικανικής αρμάδας στην Ανατολική Μεσόγειο και η στάθμευση στην Κύπρο Ειδικών Δυνάμεων του αμερικανικού στρατού που θα αναλάβουν, αν χρειαστεί, τον απεγκλωβισμό Αμερικανών και ξένων πολιτών από τον Λίβανο, είναι κινήσεις που προκαλούν έντονες τουρκικές αντιδράσεις.
Την ίδια στιγμή οι αμερικανοτουρκικές σχέσεις διανύουν μία ακόμη δύσκολη περίοδο, με τον πρόεδρο Ερντογάν να αναχωρεί χολωμένος από τη Νέα Υόρκη λίγη ώρα πριν από την καθιερωμένη δεξίωση που παραθέτει ο Αμερικανός πρόεδρος για τους ηγέτες που συμμετείχαν στη Γ.Σ. του ΟΗΕ. Και πέραν της στήριξης των Αμερικανών στους Κούρδους της Συρίας και στο Ισραήλ, αλλά και του προβληματισμού που εκφράζεται στην Ουάσινγκτον για τη σαφή στροφή Ερντογάν προς την Ανατολή, αυτό που δηλητηριάζει ακόμη περισσότερο τις σχέσεις είναι οι συνεχιζόμενες κυρώσεις βάσει της νομοθεσίας CAATSA που κρατούν την Τουρκία εκτός του προγράμματος των F-35 (την ώρα που η Ελλάδα έχει ήδη προβεί στην πρώτη παραγγελία των μαχητικών 5ης γενιάς) λόγω της προμήθειας των S-400. Ο Ερντογάν ήλπιζε ότι επιστρέφοντας από τις ΗΠΑ θα είχε μια θετική είδηση για το ζήτημα των F-35, αλλά κάτι τέτοιο δεν φαίνεται άμεσα, παρά τα σενάρια που έχουν κυκλοφορήσει για συμφωνία απόσυρσης των S-400.
Γι’ αυτό και η δήλωση του Τούρκου προέδρου κατά την επιστροφή του στην Αγκυρα: «Μας χρωστάνε 1,45 δισ. δολάρια από το πρόγραμμα των F-35. Η Τουρκία θα κάνει τα βήματα για να διασφαλίσει ότι αυτά τα χρήματα θα της επιστραφούν».