Κώστας Σημίτης: Πώς περιέγραψε τη σύνθετη σχέση του με τον Ανδρέα Παπανδρέου

Στη μάλλον σύνθετη σχέση του με τον Ανδρέα Παπανδρέου αναφέρθηκε ο Κώστας Σημίτης, στο βιβλίο του «Δρόμοι Ζωής» που εκδόθηκε το 2015 και στο οποίο έγραψε τόσο γνωστά, όσο και άγνωστα περιστατικά και σκέψεις για τον ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ.

Οι δυο τους γνωρίστηκαν το 1965, όταν ο Κώστας Σημίτης, που πέθανε σήμερα Κυριακή 5 Ιανουαρίου σε ηλικία 88 ετών, επισκέφθηκε τον Ανδρέα Παπανδρέου στο γραφείο του.

Η συνάντηση

Ο Κώστας Σημίτης αναφέρεται στη γνωριμία τους.

«Το 1965 συνάντησα για πρώτη φορά τον Ανδρέα Παπανδρέου. Τον επισκέφθηκα στο γραφείο του, που ήταν για ένα διάστημα στην οδό Ομήρου. Ο Νοταράς, ο Καράγιωργας και εγώ αποτελούσαμε την αντιπροσωπεία του Ομίλου (σ.σ.: Ομιλος Παπαναστασίου). {…} Ο Ανδρέας ήταν για μας το κατ’ εξοχήν πρόσωπο που θα μπορούσε να ηγηθεί μιας κίνησης όπως αυτή που θεωρούσαμε επιβεβλημένη. Αμφιβάλλαμε όμως αν ήταν σε θέση να υπερβεί το εμπόδιο που αποτελούσε η παραδοσιακή ηγεσία της Ένωσης Κέντρου. Ο Ανδρέας έδειχνε πιεσμένος από τα γεγονότα, τις πολλές εκδηλώσεις συμπαράστασης και τις προσδοκίες που εναποτίθεντο στο πρόσωπό του».

Ο Κώστας Σημίτης το 1969 ήταν καταζητούμενος από τη χούντα, καθώς ήταν μέλος της Δημοκρατικής Άμυνας. Τότε, διέφυγε για το Γκίσεν της Γερμανίας, όπου ζούσε ο αδελφός του Σπύρος. Για να τα καταφέρει χρειάστηκε τη βοήθεια της Αμαλίας Φλέμινγκ.

«Ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν από τους πρώτους που μου τηλεφώνησαν», έγραψε. Τότε ο Ανδρέας έμενε στον Καναδά. Οι δυο τους συναντήθηκαν σε μία από τις ευρωπαϊκές περιοδείες του και ο Κώστας Σημίτης δέχθηκε την πρότασή του να γίνει μέλος του Πολιτικού Συμβουλίου του ΠΑΚ. «Διαπίστωσα λίγο αργότερα ότι ήταν ένα όργανο που υπήρχε μόνο στα χαρτιά. Λειτουργία απόντος του Ανδρέα δεν ήταν δυνατή. Στην Ευρώπη μια υποτυπώδης οργάνωση υπήρχε μόνο στη Σουηδία και στη Γερμανία. Επρόκειτο για ένα δίκτυο φίλων ή γνωστών που υποστήριζε τις εμφανίσεις του Ανδρέα και δημοσιοποιούσε τις ανακοινώσεις του».

«Είχε μια έμφυτη αβεβαιότητα και ανασφάλεια όσον αφορά τις προθέσεις των άλλων»

Ο Κώστας Σημίτης δεν παρέλειψε να αναφερθεί και σε πτυχές της προσωπικότητας του Ανδρέα Παπανδρέου που έδειχναν τον τρόπο με τον οποίο ασκούσε την ηγεσία, καθώς επιδίωκε τη διατήρηση του προσωποκεντρικού χαρακτήρα του ΠΑΚ.

«Τα χρόνια μετά το ’69 έγιναν πολλές αλλαγές στην οργανωτική δομή του ΠΑΚ, στα πρόσωπα που συμμετείχαν στην ηγεσία του, στις σχέσεις τους με τον Ανδρέα. Κοινό χαρακτηριστικό όλων αυτών των αλλαγών ήταν η διατήρηση του προσωποκεντρικού χαρακτήρα της οργάνωσης, δηλαδή η απόλυτη εξάρτησή της από τον Ανδρέα. Ο μόνος που θα μπορούσε να έχει περιορίσει αυτή την τάση ήταν ο ίδιος. Είχε όμως μια έμφυτη αβεβαιότητα και ανασφάλεια όσον αφορά τις προθέσεις των άλλων. Προτιμούσε έτσι πρόσωπα τα οποία αντλούσαν την υπόστασή τους αποκλειστικά από εκείνον. Τους άλλους, που ήταν πιο αυτόνομοι, είχαν δικές τους απόψεις ή διέθεταν την ικανότητα να του αντιπαρατεθούν, τους αντιμετώπιζε με καχυποψία», έγραψε.

Διαφωνίες αλλά και σκεπτικισμό εξέφρασε ο Κώστας Σημίτης για την περίοδο της εξορίας αλλά και για την περίοδο της ίδρυσης του ΠΑΣΟΚ, το οποίο λειτουργούσε χαοτικά, χωρίς συγκροτημένο σχέδιο για τη χώρα. Το 1979 αναγκάστηκε σε παραίτηση από το Εκτελεστικό Γραφείο έπειτα από σχετικές διαρροές προερχόμενες από τον ίδιο τον Παπανδρέου εξαιτίας ενός φυλλαδίου που έγραφε το σύνθημα «Ναι στην Ευρώπη των λαών».

Δύο χρόνια μετά, στην πρώτη νίκη του ΠΑΣΟΚ το 1981, ο Κώστας Σημίτης δεν ήταν υποψήφιος βουλευτής, με απόφαση της Κεντρικής Επιτροπής και σε αντίθεση με τις διαβεβαιώσεις του Ανδρέα.

Στη συνέχεια, ο Παπανδρέου του πρότεινε να μετάσχει στο ευρωψηφοδέλτιο. Ο Σημίτης εξηγεί γιατί δεν δέχτηκε: «Με ενόχλησε η εντύπωση που ήθελε να δημιουργήσει, ότι ζητούσα από το ΠαΣοΚ να μου εξασφαλίσει μια «σταδιοδρομία». Την είχα πετύχει μόνος μου και δεν χρειαζόμουν κανένα πόστο».

«Τον είχε πείσει ο Κουτσόγιωργας ότι θα του κόστιζε ψήφους στις εκλογές»

Το 1987 παραιτήθηκε από υπουργός Οικονομίας επειδή ο Παπανδρέου ανέτρεψε το πρόγραμμα σταθεροποίησης της οικονομίας που ο Σημίτης ζήτησε να εφαρμοστεί, καθώς «τον είχε πείσει ο Κουτσόγιωργας ότι θα του κόστιζε ψήφους στις εκλογές».

Το 1995, ο Κώστας Σημίτης παραιτήθηκε από υπουργός Βιομηχανίας όταν δεν απέκλεισε το ενδεχόμενο να διεκδικήσει την προεδρία του ΠΑΣΟΚ. Ο Ανδρέας Παπανδρέου έκανε δηλώσεις μιλώντας για ανύπαρκτο ουσιαστικό έργο στο υπουργείο του.

Η τελευταία συνάντηση

Η τελευταία τους συνάντηση έγινε στην Εκάλη, όπου τον είδε δύο φορές.

Ήμασταν μόνοι. Εκινείτο άνετα στο γραφείο του. Διέκρινα πάνω του μια ελαφρά μελαγχολία αλλά και τη διάθεση να συζητήσουμε. Αισθανόταν απομονωμένος και αβέβαιος. Όταν με είδε να κάθομαι στη θέση που μου είχε υποδείξει ο αστυνομικός της υπηρεσίας, με προέτρεψε να αλλάξω θέση. “Εδώ όλα ακούγονται» είπε «και δεν θέλω να ακούγονται”. Έδειξε έτσι κάτι από την παλιά του αποφασιστικότητα αλλά ταυτόχρονα έγινε φανερή η εξάρτησή του λόγω της φυσικής του αδυναμίας. Ήταν μια εικόνα που με στενοχώρησε».

«Όταν ανέλαβα πρωθυπουργός γνωριζόμουν ήδη με τον Ανδρέα παραπάνω από τριάντα χρόνια. Ελάχιστα ήταν τα στελέχη του ΠΑΣΟΚ που συμπορεύθηκαν μαζί του για τόσο μεγάλο διάστημα. Οι πολιτικοί σχολιαστές πρόβαλλαν τις συγκρούσεις μας, την απόσταση που μας χώριζε στη ζωή και στην πολιτική, τις διαφορετικές συμπεριφορές μας. Παρέβλεπαν όμως τα πολλά κοινά σημεία μας: την αντίστασή μας στη χούντα, τους αγώνες μας για την ίδρυση και την ανάπτυξη του ΠΑΣΟΚ, την αντιπαράθεσή μας με τη Δεξιά, τη συνεργασία μας για μια αποτελεσματική κυβέρνηση. Διατηρούσαμε μεταξύ μας μια σταθερή σχέση, παρά τις όποιες τριβές».

Η αμοιβαία εκτίμηση και οι πολιτικές διαφωνίες

Ο Κώστας Σημίτης περιγράφει μια μάλλον σύνθετη σχέση. Οι δυο τους είχαν από τη μία αμοιβαία εκτίμηση, αλλά από την άλλη σημαντικές πολιτικές διαφορές.

«Στο τέλος της ημέρας των κρίσεων υπήρχε πάντα μια αμοιβαία εκτίμηση. Υπήρχαν επίσης ομοιότητες στη ζωή μας που μας συνέδεαν: οι σπουδές και η πολύχρονη παραμονή μας στο εξωτερικό, η πανεπιστημιακή σταδιοδρομία, η επιστημονική εργασία που διαμόρφωσε έναν αναλυτικό και κριτικό τρόπο σκέψης, η επίγνωση των προβλημάτων της χώρας, η επαφή μας με τη μαρξιστική και σοσιαλιστική σκέψη και, βέβαια, η πεποίθηση ότι η κοινωνική αλλαγή απαιτεί συνεχείς παρεμβάσεις και όχι απλώς τη διαχείριση της υπάρχουσας κατάστασης. Προσεγγίζαμε όμως με διαφορετικό τρόπο την άσκηση της πολιτικής και είχαμε διαφορετικές απόψεις για ορισμένους κεντρικούς στόχους που θα έπρεπε να επιδιώξουμε».

Σύμφωνα με τον Κώστα Σημίτη, ο Ανδρέας Παπανδρέου διατηρούσε μια οπτική πιο αμερικανοκεντρική: «Η ευρωπαϊκή ενοποίηση είχε γι’ αυτόν μόνο οικονομική διάσταση· δεν της απέδιδε καμία πολιτική σημασία». Ο ίδιος ο Σημίτης θεωρούσε ότι η συμμετοχή της Ελλάδας στη διαμόρφωση της ενοποιητικής πορείας «θα ενίσχυε τις δυνάμεις της σύγκλισης και θα δημιουργούσε νέες ευκαιρίες ανάπτυξης για τη χώρα εφόσον επιδιώκαμε συστηματικά την εκπλήρωση των στόχων μας. Η επιφυλακτικότητα του Ανδρέα απέναντι στην ευρωπαϊκή ενοποιητική προσπάθεια, οι ενδοιασμοί του, η αποστασιοποίησή του είχαν ως αποτέλεσμα η ελληνική κοινωνία να υιοθετήσει μια αντιφατική συμπεριφορά».