Κώστας Σημίτης: 13+1 άγνωστες ιστορίες από το μπλοκάκι
Κώστας Σημίτης: 13+1 άγνωστες ιστορίες από το μπλοκάκι
Η κόντρα με τον Ανδρέα, το τελεσίγραφο στον Λαλιώτη, η δύσκολη συμβίωση με τον Άκη, η περιπέτεια με τον Οτσαλάν, το Χρηματιστήριο και το δαxτυλίδι στον ΓΑΠ
Η εποχή Σημίτη ήρθε σε μια στιγμή που για την Ελλάδα το κύριο ζητούμενο ήταν ένα ολοκληρωμένο πολιτικό σχέδιο για να προχωρήσει στο μέλλον και το υποκείμενο κοινωνικό ρεύμα που θα αναλάμβανε να το στηρίξει στις μάχες που θα ακολουθούσαν. Το πώς οι οραματικοί στόχοι θα γίνονταν μέτρα πολιτικής με ιεραρχήσεις, προτεραιότητες και χρονοδιαγράμματα υλοποίησης, καθώς και οι άνθρωποι που θα τα έκαναν πράξη. Αυτά τα στοιχεία τα βρήκε ο Κώστας Σημίτης. Οι βάσεις βεβαίως είχαν μπει από τις αρχές της δεκαετίας του ’90. Με τη συμμετοχή της χώρας στη Συνθήκη του Μάαστριχτ, επί κυβερνήσεως Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, ο δρόμος προς τον σκληρό πυρήνα της Ενωμένης Ευρώπης είχε χαραχτεί. Η δε νέα κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου φάνηκε διατεθειμένη να προχωρήσει κάποιες νέες μεταρρυθμίσεις και μεγάλα έργα, αν και εγκλωβίστηκε γρήγορα στις αντιστάσεις του βαθέος ΠΑΣΟΚ, αλλά κυρίως της Εκάλης και του περιβάλλοντός της.
Ο Σημίτης παρενέβη ίσως στην πιο κρίσιμη στιγμή. Εχτισε το εκσυγχρονιστικό όραμα για μια ισχυρή Ελλάδα που θα μπορούσε να εξασφαλίσει την ευρωπαϊκή προοπτική της μέσα σε ένα σκληρά ανταγωνιστικό διεθνές περιβάλλον, ικανοποιώντας τις σύγχρονες ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας. Οργάνωσε το ρεύμα που συστοιχιζόταν πίσω του. Το έκανε πρόγραμμα και το προχώρησε. Τόλμησε να συγκρουστεί και κέρδισε. Ως πρωθυπουργός προχώρησε με πολλές νίκες αλλά και ήττες. Η χώρα στο ευρώ, η Κύπρος στην Ε.Ε., οι τρομοκράτες της 17Ν στη φυλακή, οι Ολυμπιακοί Αγώνες και τα μεγάλα έργα που τους συνόδευαν. Αλλά και η διαχείριση της κρίσης στα Ιμια και της υπόθεσης Οτσαλάν, το Χρηματιστήριο και τα φαινόμενα διαφθοράς, όπως και κάποιες χαμένες ευκαιρίες με μεταρρυθμίσεις που θα έλυναν τεράστια χρόνια προβλήματα, π.χ. το Ασφαλιστικό, όμως το πολιτικό κόστος τις μπλόκαρε. Η Ιστορία πλέον θα αποτιμήσει αυτή τη διαδρομή. Θα κρίνει τις επιτυχίες, τα λάθη, τις παρακαταθήκες, τις υστερήσεις.
Μέσα από κάποια γεγονότα ωστόσο και στιγμές αυτής της πολιτικής και προσωπικής διαδρομής, τα περισσότερα μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας και άγνωστα στο ευρύ κοινό, μπορεί κανείς να φωτίσει τα συστατικά της ιδεολογικής και πολιτικής του συγκρότησης, πτυχές των προσωπικών του πιστεύω, αλλά και των στοιχείων του χαρακτήρα και της ιδιοσυγκρασίας του που καθόριζαν τη λειτουργία και τις πράξεις του, τις σχέσεις του με τους άλλους και διαμόρφωναν τελικά την εικόνα του. Οπως και πολλά ανάλογα στοιχεία που συχνά καλύπτονταν υπό τη σκιά της καθημερινότητας ή της πολιτικής τριβής.
Η πρώτη του κυβέρνηση και η επιλογή των υπουργών
Ο Σημίτης άκουγε πολλούς, συνυπολόγιζε τη γνώμη καθενός εξ αυτών ανάλογα με την εκτίμηση που του είχε, ακόμα και των αντιπάλων του, είτε συμφωνούσε είτε διαφωνούσε μαζί του, αλλά αποφάσιζε πάντα μόνος του. Και συνήθως εν ψυχρώ. Για τον σχηματισμό της πρώτης κυβέρνησής του τον Ιανουάριο του 1996, μετά τη νίκη του στην ιστορική συνεδρίαση της Κ.Ο. του ΠΑΣΟΚ, γράφτηκαν πολλά και ακούστηκαν περισσότερα.
Ο ίδιος πολλά χρόνια αργότερα εξομολογήθηκε ότι πιέστηκε πολύ από μια πλευρά συνεργατών του να εκδιώξει από την κυβέρνηση όλους τους παπανδρεϊκούς ώστε να περάσει το μήνυμα ότι το ΠΑΣΟΚ κόβει τους δεσμούς με το παρελθόν. Ακόμα και να απομακρύνει τους συνδιεκδικητές της πρωθυπουργίας Ακη Τσοχατζόπουλο και Γεράσιμο Αρσένη ή να τους υποβαθμίσει σε χαμηλότερα υπουργεία.
Δεν τους άκουσε. Προτίμησε να τους κρατήσει στην κυβέρνηση αφενός αντιλαμβανόμενος το πρόβλημα απόλυτου διχασμού που θα επικρατούσε, αφετέρου για λόγους ηθικής ευθύτητας. Τους κάλεσε κατ’ ιδίαν στο νέο γραφείο του στη Βουλή. Τους ρώτησε ποια θέση θα ήθελαν να έχουν στο νέο σχήμα. Του ζήτησαν να μην αλλάξουν πόστο. Επιφυλάχθηκε. Πρωτίστως πιεζόταν, τουλάχιστον, να αλλάξει τον Τσοχατζόπουλο από το υπερυπουργείο Δημόσιας Διοίκησης και Εσωτερικών, καθώς είχε υπό τον άμεσο έλεγχό του τους δημάρχους και θα ακολουθούσε σε κάποιους μήνες το συνέδριο του ΠΑΣΟΚ. Του πρότεινε να σπάσει το υπουργείο στα δύο. Θα έδινε το Εσωτερικών στη Βάσω Παπανδρέου. Συνάντησε όμως απόλυτη άρνηση. Υποχώρησε. Μάλιστα δέχτηκε να παραμείνει σε θέση αναπληρωτή υπουργού και ο στενός του συνεργάτης Γιώργος Δασκαλάκης, κόκκινο πανί για τους σημιτικούς.
Ηταν, λοιπόν, ένα από τα όχι και τόσο ευχάριστα που είχε να χειριστεί όταν του έδωσαν στο τηλέφωνο τον Δασκαλάκη για να του ανακοινώσει την τοποθέτησή του στη θέση του υφυπουργού Εσωτερικών. Δεν παρέλειψε να του πει ότι «επέμεινε και πολύ ο Ακης για την παραμονή» του. Ο Δασκαλάκης τότε αρνήθηκε, αλλά στη συνέχεια της κουβέντας το κλίμα έγινε πολύ πιο ζεστό και του ζήτησε έτσι απλά: «Γιώργο, να θάψουμε τώρα τις διαφορές». Πήρε απάντηση καταφατική. Στη Βάσω Παπανδρέου πρότεινε να αναλάβει αναβαθμισμένο το υπουργείο Εργασίας, με στόχο την ανάδειξη του κοινωνικού προσώπου της κυβέρνησης. «Το Εσωτερικών δεν υπάρχει, δεν θα αλλάξω κάτι εκεί», της είπε. Της πρόσφερε τελικά το Βιομηχανίας μαζί και το Τουρισμού σε ένα νέο υπερυπουργείο που μετονομάστηκε σε Ανάπτυξης.
Πάντα, όμως, στους ανασχηματισμούς επικοινωνούσε με τους νεοεισερχόμενους υπουργούς και υφυπουργούς και τους εφιστούσε, με κομψό πλην ξεκάθαρο τρόπο, το τι ήθελε και πώς περίμενε να δουλέψουν. Πρωτίστως ζητούσε να συνεργάζονται μεταξύ τους, να μη διανοηθούν το αντίθετο. Μερικές φορές έδινε και ειδικές συμβουλές σε κάποιους, π.χ. στον Ανδρέα Λοβέρδο, όταν τον Ιανουάριο του 2002 τον όρισε υφυπουργό Εξωτερικών, του ζήτησε να μη στεναχωρήσει τον Γιώργο Παπανδρέου. Εννοείται πως το μήνυμα είχε ληφθεί.
Το μυστικό... όπλο για τον εκσυγχρονισμό
Το περίφημο μπλοκάκι ήταν το σήμα κατατεθέν του τρόπου διακυβέρνησης του Σημίτη κατά την πρωθυπουργία του. Σε συνεδριάσεις, συσκέψεις και κατ’ ιδίαν επαφές με υπουργούς και άλλους συνεργάτες του, ακόμα και στις διεθνείς συναντήσεις, ήταν το απαραίτητο εργαλείο δίπλα του. Δεν είναι τυχαίο ότι και ο νυν πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης στον επικήδειο που εκφώνησε στη Μητρόπολη χαρακτήρισε «το μπλοκάκι που κατέγραφε μεθοδικά τις προτεραιότητες που από διακηρύξεις έπρεπε να γίνουν πράξη, με σχεδιασμό, επίπονη δουλειά και έλεγχο, με στόχο το μετρήσιμο αποτέλεσμα» τη δεύτερη ιεραρχικά ορατή παρακαταθήκη του.
Αλλά η ιστορία με το μπλοκάκι του Σημίτη έχει τις ρίζες της στη δεκαετία του ’80. Από την εποχή που ήταν απλώς υπουργός. Το θυμούνται οι τότε συνεργάτες του αλλά και συνάδελφοί του υπουργοί. Ακόμα και οι τότε φοιτητές της ΠΑΣΠ, αργότερα σημαντικά στελέχη του ΠΑΣΟΚ, οι Βασίλης Τόγιας, Γιάννης Ραγκούσης κ.ά., που ήρθαν σε επαφή με το μπλοκάκι του όταν ήταν υπουργός Παιδείας για ένα διάστημα επί οικουμενικής κυβερνήσεως Ξενοφώντα Ζολώτα. Ο Σημίτης κάλεσε τότε στο γραφείο του την ηγεσία της ΠΑΣΠ για να ακούσει τις απόψεις της για τα προβλήματα των πανεπιστημίων. Οι νεαροί τον λογάριαζαν περισσότερο ως καθηγητή, άρα αντίπαλο, παρά ως «πράσινο» υπουργό ή έστω κομματικό σύντροφο. Είδαν έναν άνθρωπο που άκουγε πολλά και έλεγε λίγα, αλλά κατέγραφε τα πάντα σε ένα μπλοκ σημειώσεων. Δεν τους άρεσε. «Αυτός είναι δεξιός», είπαν όταν έφυγαν. «Ολο έγραφε ό,τι λέγαμε». Στις οργανώσεις τους τα είπαν βεβαίως διαφορετικά: «Σε κάποια συμφωνήσαμε, αλλού όχι».
Λίγους μήνες αργότερα, εν μέσω του κύματος των καταλήψεων το 1990-91, επί Κωνσταντίνου Μητσοτάκη και υπουργού Παιδείας Βασίλη Κοντογιαννόπουλου, ο Σημίτης σε συνεδρίαση του Εκτελεστικού Γραφείου του ΠΑΣΟΚ, που ήθελε να χαράξει γραμμή για την αναστάτωση στην Εκπαίδευση, επιχειρηματολόγησε κατά των καταλήψεων παραθέτοντας -και αποδομώντας- πολλά από όσα του είχαν πει οι συνδικαλιστές της ΠΑΣΠ, διαβάζοντάς τα από ένα μπλοκάκι σημειώσεων και αναφερόμενος σε αυτά ένα προς ένα. «Δεν είναι πολιτική ΠΑΣΟΚ αυτά που λένε οι νεολαίοι μας. Δεν μπορούμε να τα υποστηρίξουμε», είπε στους άναυδους συνομιλητές του. Ηταν ευθύς και επέμενε στις δικές του απόψεις. Το πλήρωσε αργότερα. Στο συνέδριο της διαδοχής, η πλειονότητα των νεολαίων πήγε στο αντίπαλο στρατόπεδο.
«Με τον Σημίτη ποτέ δεν έπαιζες, είχε το μπλοκάκι να σε ελέγχει», έλεγαν οι τότε υπουργοί αλλά και στενοί συνεργάτες του. Για το μπλοκάκι του γνώριζε ακόμα και η στρατιωτική ηγεσία. Και εξαιτίας του γλίτωσαν κάποιοι το κεφάλι τους, σε μια κατά τα άλλα τραγική στιγμή. Οταν στις 17 Δεκεμβρίου του 1997 συνετρίβη το ουκρανικό Γιάκοβλεφ σε μια πλαγιά των Πιερίων. Το μοιραίο αεροσκάφος εξαφανίστηκε από το ραντάρ του αεροδρομίου της Θεσσαλονίκης εκείνη τη νύχτα. Κινητοποιήθηκαν οι Αρχές, οι σωστικές δυνάμεις ερευνούσαν πιθανά και απίθανα σημεία τυχόν συντριβής του. Επί 48 ώρες ουδέν αποτέλεσμα. Ούτε ίχνος. Εξω φρενών ο Σημίτης αποφάσισε να μεταβεί προσωπικά στο Πεντάγωνο να ζητήσει εξηγήσεις. Κάποιοι κυβερνητικοί μάλιστα προεξοφλούσαν ότι θα ζητούνταν ακόμα και παραιτήσεις αρχηγών. Υπήρχε κατακραυγή της κοινής γνώμης και η χώρα είχε εκτεθεί διεθνώς.
Δεν συνέβη, ωστόσο, τίποτε απ’ όλα αυτά. Ο Σημίτης πράγματι ανέβηκε το πρωί της 20ής Δεκεμβρίου στο Πεντάγωνο. Με το κλίμα μάλιστα ακόμα πιο βαρύ, καθώς προστέθηκε η τραγική είδηση της συντριβής ενός στρατιωτικού C-130 με πέντε επιβαίνοντες, λίγο μετά την απογείωσή του από την Ελευσίνα και με προορισμό τη συμμετοχή στις έρευνες για το αγνοούμενο ακόμα Γιάκοβλεφ. Μέχρι τότε είχε μια γενική ενημέρωση από τον υπουργό Εθνικής Aμυνας Aκη Τσοχατζόπουλο, στην οποία δεν έδινε και μεγάλη βαρύτητα, αλλά και μια απολύτως λεπτομερειακή από τον υφυπουργό -και απολύτως έμπιστό του- Δημήτρη Αποστολάκη. Τον είχε ενημερώσει για τις δυνάμεις που είχαν κινητοποιηθεί, σε ποια σημεία και με ποια αποτελέσματα. Ο πρωθυπουργός κατέγραψε τα στοιχεία αυτά και στο μπλοκάκι του.
Στη σύσκεψη που έγινε στο υπόγειο του ΓΕΕΘΑ, όπου έδρευε το Εθνικό Κέντρο Επιχειρήσεων (ΕΘΚΕΠΙΧ), από την ενημέρωση των επιτελών επιβεβαίωσε με τα στοιχεία ένα προς ένα ότι οι υφιστάμενοί του τού έλεγαν αλήθεια στις ενημερώσεις. Αδιάψευστος μάρτυρας το μπλοκάκι. Σε πείσμα των προβλέψεων δεν ζήτησε καμία παραίτηση και μια μίνι κρίση στο στράτευμα αποφεύχθηκε. Λίγο αργότερα, τα σωστικά συνεργεία βρήκαν και τα συντρίμμια του Γιάκοβλεφ, δυστυχώς χωρίς κανέναν επιζώντα από τους 70 επιβαίνοντες σε αυτό.
Στο μπλοκάκι του ο Σημίτης δεν σημείωνε μόνο τις δεσμεύσεις που αναλάμβαναν οι υπουργοί του, για να τους ελέγξει αργότερα. Δεν ήταν δηλαδή κάτι σαν τον κατάλογο που χρησιμοποιούσαν οι καθηγητές στα σχολεία για την καθημερινή αξιολόγηση/βαθμολόγηση των μαθητών τους. Βεβαίως ήταν και αυτό. Αλίμονο στους παραβάτες, ειδικά σε περιπτώσεις υποτροπής στην ασυνέπειά τους. Αλλά στο μπλοκάκι ο Σημίτης κατέγραφε ακόμα και ιδέες και προτάσεις τους, οτιδήποτε, ακόμα και άσχετο με το θέμα συζήτησης, που του έκανε όμως εντύπωση και το θεωρούσε χρήσιμο. Αργότερα, το αξιολογούσε περαιτέρω ο ίδιος.
Κάπως έτσι, ένας από τους λιγότερο γνωστούς υφυπουργούς της δεύτερης τετραετίας Σημίτη, ο Μανόλης Στρατάκης, είδε πολύ αργότερα μια εξειδικευμένη παρατήρηση/πρότασή του να περιέχεται στη συνολική ελληνική πρόταση για την αναθεώρηση της ΚΑΠ το 2003. Η εξήγηση ήταν απλή. Σε μια προηγούμενη συνεδρίαση του Υπουργικού Συμβουλίου όπου συζητούνταν θέματα αγροτικής πολιτικής, παρότι δεν είχε αυτή την αρμοδιότητα, καθώς ήταν υφυπουργός Μεταφορών, ο Σημίτης του έδωσε τον λόγο για να εκφράσει την άποψή του. Τον εμπιστευόταν, αν και από αντίπαλο στρατόπεδο, καθώς γνώριζε τη θητεία του ως υποδιοικητής του ΟΓΑ. Οση ώρα μιλούσε, τρία-τέσσερα λεπτά, ο Σημίτης τον άκουγε με προσοχή. Και σημείωνε κάποια πράγματα στο μπλοκάκι του.
Σύμφωνα με άλλους τότε υπουργούς του, με το μπλοκάκι ο Σημίτης καθιστούσε σαφές στον συνομιλητή του, είτε κατ’ ιδίαν είτε και ενώπιον άλλων ακόμα, τι ακριβώς τον ενδιέφερε κατά προτεραιότητα. Ο Μιχάλης Χρυσοχοΐδης, π.χ., όταν ανέλαβε υπουργός Δημόσιας Τάξης τον Φεβρουάριο του 1999, εν μέσω της υπόθεσης Οτσαλάν, στην πρώτη συνάντησή τους στο Μαξίμου ξεκίνησε να τον ενημερώνει για τα θέματα της διαφθοράς και των παράνομων αλλοδαπών. Ο Σημίτης έβγαλε το μπλοκάκι και του υπενθύμισε ευγενικά, αλλά εμφατικά ότι «η αντιμετώπιση της τρομοκρατίας είναι το πρώτιστό σου θέμα. Και είναι απολύτως επείγον. Θα ασχοληθείς πάνω απ’ όλα με αυτό το θέμα συστηματικά. Πρέπει να το λύσουμε οπωσδήποτε».
Η εξήγηση είναι ότι ο Σημίτης απέδιδε μεγάλη σημασία στην εξάρθρωση της τρομοκρατίας. Αντιλαμβανόταν την κρισιμότητα του θέματος, πέρα από τη ζωτική του σημασία για την εσωτερική ασφάλεια της χώρας, και ως απαραίτητο στοιχείο διασφάλισης για την ομαλή διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, μια διαδικασία που τον υποχρέωνε να ελέγχει τακτικά κάθε εμπλεκόμενο υπουργό και όλους μαζί, καθώς και η χώρα ελεγχόταν από διεθνείς οργανισμούς. Η φήμη για το μπλοκάκι πάντως ξεπέρασε και τα σύνορα της χώρας. Οι ξένοι ομόλογοι του Ελληνα πρωθυπουργού είχαν συνηθίσει στην εικόνα του Σημίτη στις συνόδους να παρακολουθεί πάντα με προσοχή τους συνομιλητές του και κάθε τόσο να σκύβει στα χαρτιά του και κάτι να σημειώνει. Ο συνεργάτης του για πολλά χρόνια, αρμόδιος για θέματα ΜΜΕ Γιώργος Πανταγιάς, επιβεβαίωσε μάλιστα ότι το μπλοκάκι εντυπωσίασε ακόμα και τον Μπιλ Κλίντον, ο οποίος βλέποντας τον Ελληνα πρωθυπουργό να καταφεύγει συχνά σε αυτό κρατώντας σημειώσεις κατά τις συναντήσεις τους είπε στους συνεργάτες του ότι δεν άφηνε τίποτα να πέσει κάτω.
Το μυστικό ραντεβού στο Βερολίνο
Ενας πολύ έμπιστος συνεργάτης του Σημίτη ήταν ο Νίκος Θέμελης. Ανθρωπος με πολύπλευρη προσωπικότητα, διορατικός, με ανοιχτό πνεύμα και στρατηγική αντίληψη για τα πράγματα. Αναλάμβανε και εκπλήρωνε στο όνομα του Σημίτη πολύ δύσκολες αποστολές. Μία από αυτές που έμεινε μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας ήταν η προσπάθεια να αποφευχθεί μια σύγκρουση κορυφής στο ΠΑΣΟΚ και την κυβέρνηση, όταν με αφορμή τη νομοθετική πρόταση Γιαννίτση για το Ασφαλιστικό, μετά το Πάσχα του 2001, είχε ξεσηκωθεί το σύμπαν (και) στο εσωτερικό του Κινήματος. Κορυφαίοι υπουργοί διαφωνούσαν σχεδόν ανοιχτά, ενώ το κλίμα είχε οξυνθεί με διαδηλώσεις, πρωτοστατούντων μάλιστα των συνδικαλιστών της ΠΑΣΚΕ.
Ο πρωθυπουργός έβλεπε μια εμβληματική μεταρρύθμιση που προωθούσε να υπονομεύεται, εκτός από την αντιπολίτευση και τους εσωκομματικούς αντιπάλους του, και από πολλούς από τους συν αυτώ, στο όνομα του (μικρο)πολιτικού κόστους. Σημίτης και Τσοχατζόπουλος ταξίδευαν τότε μαζί, με το Embraer, για μια Ευρωπαϊκή Σύνοδο στο Βερολίνο. Χωρίς άλλους υπουργούς. Στη VIP του «Ελευθέριος Βενιζέλος», εν αναμονή του πρωθυπουργού, ο Θέμελης πήρε παράμερα έναν στενό συνεργάτη του Τσοχατζόπουλου, που η πλευρά Σημίτη θεωρούσε αξιόπιστο. «Νομίζεις ότι ο Ακης θα μπορούσε να συμφωνήσει με τον Κώστα σε ένα modus vivendi για να προχωρήσουμε; Μαζί αποτελούν το 90% του ΠΑΣΟΚ», τον ρώτησε. Η απάντηση ήταν καταφατική. «Να κανονίσουμε συνάντηση στο ξενοδοχείο». Κανονίστηκε. Λίγο προτού γίνει, ο Σημίτης αφήνει σύξυλη τη συνοδεία του και τους δημοσιογράφους που ακολουθούσαν, αλλάζει δρόμο για να ψιθυρίσει στον άνθρωπο του αντιπάλου του: «Ελπίζω να έχει κάτι να μου πει». «Νομίζω πως ναι», άκουσε. Η πραγματική απάντηση ήρθε έναν μήνα αργότερα. Και δεν ήταν καλή...
Μια παραίτηση που δεν υπεβλήθη
Ο Σημίτης παραιτήθηκε τρεις φορές από σημαίνουσες θέσεις. Η πρώτη από το Εκτελεστικό Γραφείο το 1979, χάριν της γνωστής υπόθεσης με την αφίσα «Ναι στην Ευρώπη των λαών, όχι στην ΕΟΚ των μονοπωλίων». Η δεύτερη από υπουργός Εθνικής Οικονομίας, όταν τον Οκτώβριο του 1987 η περιοριστική οικονομική πολιτική της κυβέρνησης αποκαθηλώθηκε μεγαλοπρεπώς από τον Ανδρέα Παπανδρέου από το βήμα της Βουλής. Και η τρίτη από υπουργός Βιομηχανίας όταν πάλι ο Ανδρέας στη συνέντευξη Τύπου της ΔΕΘ, τον Σεπτέμβριο του 1995, δήλωσε ότι δεν ήταν καθόλου ικανοποιημένος από τους χειρισμούς του στην ιδιωτικοποίηση των Ναυπηγείων Σκαραμαγκά.
Υπήρξε μια απειλή παραίτησης, όμως, που αν υλοποιούνταν ίσως η ιστορία της δεύτερης θητείας της κυβέρνησής του να είχε γραφτεί διαφορετικά. Μετά τη συνάντηση του Βερολίνου και ενώ οι εσωκομματικές τριβές κορυφώνονταν με φόντο τη βαριά πολιτική ήττα της κυβέρνησης στο Ασφαλιστικό, σε μια δραματική συνεδρίαση του Εκτελεστικού Γραφείου, ο Σημίτης εμφανίστηκε όπως ποτέ στο παρελθόν. Σχεδόν ούτε όπως όταν στο συνέδριο της διαδοχής το 1996 καταθέτοντας την υποψηφιότητά του δήλωνε: «Αν δεν εκλεγώ πρόεδρος του Κινήματος, θα παραιτηθώ από πρωθυπουργός». Απαίτησε ομόφωνη απόφαση του Εκτελεστικού Γραφείου για τη διεξαγωγή έκτακτου συνεδρίου του ΠΑΣΟΚ για να ξεκαθαριστεί η κατάσταση. Το ημερολόγιο έγραφε 21 Ιουνίου. «Αν δεν συμφωνήσουμε, παραιτούμαι τώρα και από πρωθυπουργός και από πρόεδρος», τους είπε. Αιφνιδιάστηκαν όλοι. Αντέδρασαν σπασμωδικά. Από επικριτές της πολιτικής του και από «βαριές ήττες», για τις οποίες του είχαν αποδώσει την ευθύνη, τον παρακαλούσαν (άλλη είναι η κατάλληλη λέξη) να μην προχωρήσει στην απειλή του. Το αίσθημα της αυτοσυντήρησης. «Εχεις κερδίσει δύο συνέδρια και δύο εκλογές, δεν γίνεται αυτό. Δεν είμαστε εμείς αρμόδιοι για να αποδεχτούμε την παραίτησή σου», φέρεται να του είπε ο Κώστας Λαλιώτης.
«Εντάξει, θα πάω τότε αμέσως μετά στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας» απάντησε. Και δεν έμεινε εκεί. «Κοιτάξτε, ή θα προχωρήσουμε με βάση τα όσα ανέφερα ή προχωρήστε χωρίς εμένα. Κάποια στιγμή όλοι πρέπει να αναλάβουν τις ευθύνες τους», είπε κατά μαρτυρία μέλους του οργάνου. Ουδείς διανοήθηκε να αντιταχθεί τελικά στην επιλογή του. Οι συσχετισμοί παρέμεναν καθαροί υπέρ του - συντριπτικοί μάλιστα. Και το συνέδριο του Οκτωβρίου εξελίχθηκε στην πανηγυρική επανεκλογή του, αλλά και στην ολοκληρωτική νίκη του στα νέα όργανα. Εκανε όμως ένα λάθος, το οποίο παραδέχτηκε αργότερα. Μαζί με την προκήρυξη του συνεδρίου, προανήγγειλε ότι αμέσως μετά θα προχωρήσει και σε ανασχηματισμό. Παράλυση της κυβερνητικής μηχανής για τέσσερις ολόκληρους μήνες.
Μόνος στο Τορίνο, πρωταγωνιστής στη Φλωρεντία
Η πορεία του στο διεθνές στερέωμα προφανώς δεν ήταν τυχαία. Εφτασε βέβαια στο απόγειο της πρωθυπουργικής του παρουσίας να συνιστά πυλώνα στις συζητήσεις εντός των ευρωπαϊκών και νατοϊκών οργάνων απολαμβάνοντας καθολικού σεβασμού και καταξίωσης. Η αρχή, όμως, δεν ήταν καθόλου εύκολη. Χρειάστηκε καιρό δίνοντας καθημερινά τη μάχη της διεθνούς αναγνώρισης και της αποδοχής, με όπλο τις καθαρές ευρωπαϊκές, εκσυγχρονιστικές, αλλά και μετριοπαθείς απόψεις του και με την τακτική του να μην προχωρεί σε άκαιρες συγκρούσεις, ούτε σε άλματα στο κενό.
Εχοντας διαδεχτεί στο τιμόνι της χώρας τον Ανδρέα Παπανδρέου, που είχε διαδεχτεί τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, ήταν λογικό στις πρώτες επαφές με τους ομολόγους του να αισθάνεται ακόμα και αμήχανα. Δεν τον ήξεραν οι περισσότεροι και όσοι τον γνώριζαν δεν είχαν αποκρυσταλλωμένη άποψη για τις ικανότητές του ως πρωθυπουργού. Η πρεμιέρα του σε ευρωπαϊκές συνεδριάσεις ήταν στα μέσα Μαρτίου του 1996 στο Τορίνο σε άτυπη Σύνοδο Κορυφής. Το προηγούμενο βράδυ υπήρχε η παραδοσιακή Σύνοδος των Σοσιαλιστών ηγετών (Ευρωπαϊκό Σοσιαλιστικό Κόμμα - ΕΣΚ). Πήγαν μαζί με τον Τσοχατζόπουλο, καθότι ήταν αντιπρόεδρος του ΕΣΚ. Οταν μπήκαν στον προθάλαμο, είχαν εντελώς διαφορετική υποδοχή. Ο Τσοχατζόπουλος περικυκλωμένος από επιφανείς της εποχής, όπως ο Λιονέλ Ζοσπέν, ο Μάσιμο Ντ’ Αλέμα, ο Γερμανός γραμματέας του ΕΣΚ, Ρούντολφ Σάρπινγκ. Ο Σημίτης μόνος του, με κάποιες τυπικές καλησπέρες με ορισμένους, εμφανώς αμήχανος. Στράφηκε τότε σε ένα στέλεχος του ΠΑΣΟΚ από την κομματική αντιπροσωπεία που πέρναγε δίπλα του και του ζήτησε ένα τσιγάρο. Τον κράτησε και για μια ολιγόλεπτη κουβέντα. Στη σύνοδο δρομολογήθηκαν οι διαδικασίες για την αναθεώρηση της Συνθήκης του Μάαστριχτ.
Προτού καν περάσουν λίγοι μήνες, ο Σημίτης ήταν πλέον πρωταγωνιστής. Στην επόμενη σύνοδο, την τακτική, στις 21-22 Ιουνίου, πάλι στην Ιταλία, και συγκεκριμένα στη Φλωρεντία, η αντιμετώπισή του από τους ομολόγους του ήταν θριαμβική. Παρότι ξημερώματα Κυριακής έχασε τη μάχη με τη ζωή ο Ανδρέας Παπανδρέου.
Η πορεία του διεθνώς ήταν έκτοτε αλματώδης. Οταν το 2003 η χώρα μας ανέλαβε την προεδρία της Ε.Ε., πέραν του μείζονος εθνικού στόχου που πέτυχε, της ένταξης της Κύπρου, μαζί με 10 ακόμη χώρες στην Ενωση, κατάφερε συγκαλώντας έκτακτη Σύνοδο Κορυφής στις 17 Φεβρουαρίου τη διατύπωση πλαισίου θέσεων από την Ε.Ε. για την επικείμενη νέα πολεμική σύρραξη στο Ιράκ που είχε αποφασίσει ο Τζορτζ Μπους. Αρκεί απλώς να καταγραφούν τα λόγια των Ευρωπαίων ηγετών που του απηύθυναν, για να δείξουν το μέγεθος της επιτυχίας. Ζακ Σιράκ: «Θέλω να σε συγχαρώ, για την ιδιαίτερα καλή προετοιμασία και ιδίως για την άψογη καθοδήγηση των εργασιών που έφεραν ένα αποτέλεσμα, το οποίο εγώ δεν πίστευα ότι θα ήταν εφικτό». Σίλβιο Μπερλουσκόνι: «Θέλω να σε συγχαρώ. Σε θαυμάζω για τη σοφία σου, τη μετριοπάθειά σου και τη σύνεση με την οποία χειρίστηκες τα πιο μεγάλα θέματα, αλλά και για τις προσωπικές σχέσεις που ανέπτυξες με τον καθένα από εμάς».
Η διαφορά από τους 10 Σοσιαλιστές
Δείγμα τού πώς αντιμετώπιζαν τον Κώστα Σημίτη οι ιθύνοντες του ΕΣΚ, οι Ευρωπαίοι ηγέτες και γενικότερα η ευρωπαϊκή πολιτική τάξη προκύπτει και από διάφορες λεπτομέρειες με έντονο συμβολισμό. Για παράδειγμα, το μανιφέστο του ΕΣΚ του 1999 εν όψει των ευρωεκλογών που ακολουθούσαν. Οι Ευρωσοσιαλιστές μεσουρανούσαν τότε: 11 από τους 15 πρωθυπουργούς των χωρών-μελών της Ε.Ε. προέρχονταν από τους Σοσιαλιστές και άλλοι δύο ήταν συνεργαζόμενοι.
Σρέντερ, Μπλερ, Ζοσπέν, Ντ’ Αλέμα, Κλίμα, Γκουτιέρες (ο σημερινός γ.γ. του ΟΗΕ), ανάμεσά τους και ο Σημίτης. Στο μανιφέστο τους με τίτλο «21 δεσμεύσεις για τον 21ο αιώνα», που εγκρίθηκε στη Σύνοδο του Μιλάνου στα τέλη Φεβρουαρίου φιλοξενούνταν οι φωτογραφίες των ηγετών. Τα ενσταντανέ όλων ήταν από ομιλίες τους ή συναντήσεις/χειραψίες. Πλην του Σημίτη, η φωτογραφία του οποίου ήταν από μια συνεδρίαση ευρωπαϊκού οργάνου, πάνω από τα χαρτιά του, τα οποία μελετούσε επισταμένως. Αυτό ήταν το συνολικό και το ευρωπαϊκό προφίλ του. Ούτε μπαλκόνια, ούτε φλογερές ομιλίες, μόνο οργάνωση και δουλειά. Με απλές κουβέντες.
Ανω κάτω στη Βιέννη για τον Οτσαλάν
Ενα μήνα νωρίτερα, στις 29-30 Ιανουαρίου, στη Βιέννη σε ανάλογη σύνοδο οι Σοσιαλιστές συνεδρίαζαν για να οργανώσουν την εκλογική τους καμπάνια. Παρόντες από ελληνικής πλευράς ο Σημίτης, ο Θεόδωρος Πάγκαλος, οι «πράσινοι» ευρωβουλευτές κ.ά. Κάποια στιγμή ο πρωθυπουργός και ο υπουργός Εξωτερικών αποχώρησαν βιαστικά από τη συνεδρίαση και επί ώρα όρθιοι συζητούσαν σε μια γωνία, χαμηλόφωνα και εμφανώς ανήσυχοι. Η περιπέτεια με τον Αμπντουλάχ Οτσαλάν μόλις είχε αρχίσει. Ουδείς αντιλαμβανόταν τι είχε συμβεί, η υπόθεση παρέμενε μεταξύ των δύο ανδρών και όσων γνώριζαν τις εξελίξεις και τις μετέφεραν από την Αθήνα. Εκείνη την ημέρα ο Οτσαλάν μαζί με τη συνοδεία του έφτασε από την Αγία Πετρούπολη στο Ανατολικό Αεροδρόμιο Αθηνών. Φιλοξενήθηκε από τον απόστρατο του Πολεμικού Ναυτικού Αντώνη Ναξάκη και μετά από μια διελκυστίνδα επαφών και ταξιδιών σε Μόσχα και Κέρκυρα κατέληξε τελικά στο Ναϊρόμπι στην ελληνική πρεσβεία. Καθ’ οδόν προς το αεροδρόμιο τη μεθεπομένη κατέληξε στα χέρια της ΜΙΤ.
«Να ξανακάνω τη δήλωση»
Πολλοί επαινούσαν τον Σημίτη για τη μεθοδικότητα, τη σύνεση, τη μετριοπάθεια, την οργανωτικότητά του. Αλλοι τον επέκριναν για την έλλειψη αντανακλαστικών. Κάποια στιγμή πάντως που δοκιμάστηκε η επάρκεια των αντανακλαστικών του απεδείχθη υπερεπαρκής. Ηταν Μάρτιος του 2001 και βρισκόταν σε άτυπη Σύνοδο Κορυφής της Ε.Ε. στη Στοκχόλμη. Στο περιθώριο της συνόδου τού ζητήθηκε από δημοσιογράφους να κάνει μια δήλωση για το Σκοπιανό, καθώς η γειτονική χώρα διερχόταν μεγάλη εσωτερική κρίση. Η κατάσταση ήταν χαώδης, στα πρόθυρα εμφυλίου πολέμου, σχεδόν με καθημερινές συγκρούσεις μεταξύ ένοπλων αλβανόφωνων και των δυνάμεων ασφαλείας, τον τότε πρωθυπουργό Λιούμπτσο Γκεοργκιέφκσι σε κατάσταση απόγνωσης και την Ε.Ε. να προσπαθεί να μεσολαβήσει.
Στη σύνοδο το θέμα συζητήθηκε αναλυτικά. Ο Ελληνας πρωθυπουργός θέλησε να κάνει δήλωση υπέρ της σταθεροποίησης στη γείτονα. Μόνο που στην κάμερα της ΕΡΤ, ίσως επηρεασμένος από το τι συνέβαινε εντός της συνόδου, αποκάλεσε τα Σκόπια «Μακεδονία». Οσοι από τους παρισταμένους τον άκουσαν πάγωσαν. Δεν χρειάστηκε όμως κανείς να παρέμβει. Καθώς έστριψε για να φύγει και να επιστρέψει στην αίθουσα, αιφνιδίως έκανε μεταβολή και ζήτησε ευγενικά από τη δημοσιογράφο της ΕΡΤ να επαναλάβει τη δήλωση.
Το τείχος για την οικογένεια
Το σπίτι του, στην οδό Αναγνωστοπούλου, ήταν άβατο. Λίγοι υπουργοί πέρασαν από εκεί. Ανήμερα τα Θεοφάνια του 2004, ο Γιώργος Παπανδρέου διάβηκε το κατώφλι και παρέλαβε το δαχτυλίδι της διαδοχής. Οι δηλώσεις του όμως έγιναν εκτός σπιτιού, στην είσοδο. Το σπίτι του Σημίτη παρέμεινε άβατο για τις κάμερες και τους φωτογράφους.
Ο γάμος της μεγάλης κόρης του Φιόνας το 1996 με τον Παύλο Μουζακίτη έγινε υπό πλήρη μυστικότητα. Πολλοί αγνοούσαν ότι είχε δύο κόρες, τη Φιόνα και τη Μαριλένα. Σπάνιες οι φωτογραφίες τους μαζί του δημόσια - συλλεκτική επιτυχία. Στο πλευρό του σχεδόν πάντοτε η σύζυγός του Δάφνη. Σε δείπνα οι δυο τους ή με εκλεκτούς φίλους τους, αλλά και σε συναυλίες, θεατρικές ή κινηματογραφικές παραστάσεις, εκθέσεις κ.λπ. Πάντα μαζί, απλά και όσο το δυνατόν αθόρυβα.
Ασεβής ή θαρραλέος;
Ηταν μέσα Ιουλίου του 1995, όταν στην Εθνική Συνδιάσκεψη του ΠΑΣΟΚ που γινόταν στο κλειστό γήπεδο μπάσκετ του Περιστερίου, ο Ανδρέας Παπανδρέου δήλωσε πως δεν θα ανεχθεί απειθαρχίες στην κυβέρνηση και το κόμμα βάζοντας σε πρώτο πλάνο στο κάδρο τον Σημίτη και δίπλα του τον Πάγκαλο και τη Βάσω Παπανδρέου. Ενώ οι άλλοι σιωπούσαν, ο Σημίτης δεν έχασε την ευκαιρία. Ανέβηκε στο βήμα και εκστόμισε το ασεβές για τα παπανδρεϊκά ήθη και έθιμα: «Οι υπουργοί δεν είναι υπάλληλοι».
Το ακροατήριο δέχτηκε με ανάμεικτα αισθήματα τη νέα ανταρσία. Συνέχισε απτόητος: «Είμαι συνιδρυτής του ΠΑΣΟΚ». Ηταν. Αλλά το αυτονόητο που ανέφερε θεωρήθηκε αυθάδεια.
Ακολούθησε σφοδρή εμφύλια σύρραξη στο προεδρικό στρατόπεδο. Επίλεκτοι παπανδρεϊκοί, με πρώτο τον αείμνηστο συγκεντρωσιάρχη του Ανδρέα, Γιώργο Παναγιωτακόπουλο, καταφέρθηκαν κατά των Ακικών για το ότι δεν υπερασπίστηκαν δεόντως τον πληττόμενο πρόεδρο. «Τον αφήσατε ακάλυπτο», ήταν οι κουβέντες τους. Παραλίγο να έρθουν στα χέρια. Μέχρι τον θάνατο του Ανδρέα το χάσμα αυτό δεν επουλώθηκε.
Από το δικό του πορτοφόλι
Είχε λεπτότητα στους τρόπους του. Μετά τη νίκη του στις εκλογές του Σεπτεμβρίου του 1996 και τον σχηματισμό της νέας κυβέρνησης, κάλεσε με τη Δάφνη σε δείπνο τον Τσοχατζόπουλο, ηττημένο των δύο εσωτερικών μαχών, αλλά και προαχθέντα στο Πεντάγωνο από το υπουργείο Εσωτερικών. Για να μην τον προσβάλλει, λοιπόν, καθώς γνώριζε ότι ήταν σε διάσταση, του πρότεινε αντί να είναι οι τρεις τους, να δειπνήσουν προσκαλώντας και από έναν στενό συνεργάτη του ο καθένας.
Ο ίδιος πήρε τον Θέμελη. Ο Τσοχατζόπουλος δεν ήθελε άλλον μαζί του, πήγε μόνος του. Και έμεινε άναυδος όταν είδε τον Σημίτη στο τέλος να βγάζει το πορτοφόλι του και να καλεί τον σερβιτόρο να πληρώσει ο ίδιος τον λογαριασμό, αντί να κάνει προφανώς τη γνωστή κίνηση προς κάποιον από τη φρουρά του να τακτοποιήσει το θέμα, όπως συνήθιζαν όλοι οι τότε υπουργοί. Ενα ακόμα πολιτικοκοινωνικό δείπνο του με σημασία καταγράφηκε αρκετά νωρίτερα. Με τον Γιώργο Γεννηματά και τον Κώστα Λαλιώτη. Ηταν αρχές του 1992, λίγο προτού γνωστοποιηθεί η δύσκολη ασθένεια του Γεννηματά. Και αυτό το δείπνο μετά συζύγων. Ο Σημίτης ήθελε πάντα τη Δάφνη κοντά του. Πολύ αργότερα ο Σημίτης εμπιστεύτηκε σε συνεργάτες του ότι δεν έγινε καθόλου πολιτική κουβέντα.
Δεν του άρεσαν οι υπερβολές και ιδίως η επίδειξη ισχύος ή ανέσεων που απέρρεαν από τη θέση εξουσίας που κατείχε. Γι’ αυτό και είδε με πολλή ζέση την πρόταση των περιοδειών των κυβερνητικών αποστολών με πούλμαν. Οταν πάντως, κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού από τη Θεσσαλονίκη στη Βέροια συνειδητοποίησε ότι οι υπουργικές Mercedes και οι άλλες κυβερνητικές λιμουζίνες ακολουθούσαν εν σειρά το πούλμαν, έγινε έξω φρενών. Καταργήθηκαν.
Οι «βόμβες» στο ΠΑΣΟΚ
Το Συνέδριο του 1994 πραγματοποιήθηκε με τον Γιώργο Γεννηματά να ψυχορραγεί στον «Ευαγγελισμό». Το συνέδριο αυτό δεν ήταν εκλογικό. Κανείς δεν θα αμφισβητούσε τον διά βοής και άνευ αντιπάλου εκλεγόμενο και επανεκλεγόμενο Ανδρέα. Ηταν όμως ουσιαστικά προεκλογικό. Καθώς όλοι είχαν την αίσθηση ότι οι εσωκομματικές εξελίξεις, συμπεριλαμβανομένης της διαδοχής, έρχονταν. Εκεί η παπανδρεϊκή ηγεσία του ΠΑΣΟΚ ήθελε να περάσει μια διάταξη στο Καταστατικό ώστε να μην υπάρχει ασυμβίβαστο ανάμεσα στην πανίσχυρη θέση του γραμματέα του Κινήματος και εκείνης του υπουργού. «Φωτογραφία» για τον Τσοχατζόπουλο.
Στο Εκτελεστικό Γραφείο που προηγήθηκε του συνεδρίου η εισήγηση ήταν υπέρ της κατάργησης. Οταν λοιπόν το βράδυ του Σαββάτου ο πρόεδρος του συνεδρίου Χρήστος Παπουτσής κάλεσε τους συνέδρους να ψηφίσουν, στη μεριά του προεδρείου, στις θέσεις όπου κάθονταν τα μέλη του Εκτελεστικού Γραφείου, ένα χεράκι με μια κάρτα σηκώθηκε υπέρ της εφαρμογής του ασυμβίβαστου. Ηταν του Σημίτη.
Ο Παπουτσής αναφώνησε ότι η πρόταση πέρασε, αλλά πολλοί σύνεδροι αντέδρασαν. Κάποιοι εξερράγησαν. Ξαναέγιναν ενδεικτικές ψηφοφορίες με ανάταση των χεριών, αλλά το αποτέλεσμα ήταν θολό. Ή, ακριβέστερα, σε κάθε ψηφοφορία οι αντιδρώντες κέρδιζαν πόντους. Μπροστά στην ένταση και τις απειλές κατά του προεδρείου, παρενέβη ο απερχόμενος γραμματέας Τσοχατζόπουλος και εκτόνωσε το κλίμα προτείνοντας να στηθούν κάλπες την επομένη. Δημοκρατία. Αλλά η απόφαση του συνεδρίου ανέτρεψε τα σχέδια των παπανδρεϊκών. Μια μεγάλη πρώτη νίκη του Σημίτη. Που ενεγράφη όχι μόνο στο ΠΑΣΟΚ, αλλά και εκτός αυτού. Οσο κι αν ο Ανδρέας Παπανδρέου έσπευσε να συγκρατήσει τους επίδοξους διαδόχους του: «Το ΠΑΣΟΚ δεν κληρονομείται, δεν χαρίζεται και δεν τεμαχίζεται σε τιμάρια».
Μια αδιόρατη θλίψη
Σε μία από τις τελευταίες πρωθυπουργικές του επισκέψεις ο Σημίτης εγκαινίασε στις 11 Ιανουαρίου του 2004 τη σιδηροδρομική σήραγγα των Τεμπών. Πήγε με το πρωθυπουργικό αεροσκάφος στη Θεσσαλονίκη, και μετά στη Λάρισα με το τρένο και επέστρεψε αεροπορικώς. Στο ταξίδι της επιστροφής κάποιοι παρατήρησαν ότι ήταν άκεφος, ίσως και μελαγχολικός. Μια αδιόρατη θλίψη. Σκεφτόταν άραγε ότι έφτανε η ώρα του τέλους στην πρωθυπουργία μετά από οκτώ χρόνια και κάτι, την οποία ο ίδιος είχε δρομολογήσει μία εβδομάδα νωρίτερα, δίνοντας το δαχτυλίδι της διαδοχής στον Γιώργο Παπανδρέου; Ή ότι τα δύσκολα ήταν μπροστά παρά την ευφορία των Ολυμπιακών Αγώνων; Δύσκολα για τη χώρα, δύσκολα και για το ΠΑΣΟΚ, που θα πάσχιζε να ανακάμψει εν όψει των εκλογών της 7ης Μαρτίου, κάτι που τελικά δεν συνέβη.
Εφυγε αήττητος
Η παραίτηση του Σημίτη από την προεδρία του ΠΑΣΟΚ και η παράδοσή της άνευ ετέρας στον Γιώργο Παπανδρέου σχολιάστηκε από πολλούς αρνητικά. Οτι δηλαδή προτίμησε να αποφύγει μια οδυνηρή ήττα προσφέροντας το πικρό ποτήρι της στον ΓΑΠ.
Τον οποίο πάντως εκτιμούσε όχι μόνο επειδή του πρόσφερε τις ψήφους των βουλευτών που επηρέαζε στην αναμέτρηση του 1996. Αλλά και εκτιμούσε τις ικανότητές του ιδίως στα θέματα εξωτερικής πολιτικής. Αλλά η απόφασή του κυρίως υπαγορεύτηκε από τη βεβαιότητα ότι με τον Γιώργο επικεφαλής το ΠΑΣΟΚ θα έχει πολύ καλύτερη τύχη στις εκλογές του 2004.
Δικαιώθηκε. Το 40% που απέσπασε ο ΓΑΠ θα ήταν ίσως και 5-7 μονάδες λιγότερο αν παρέμενε ο ίδιος διεκδικητής εκ νέου της πρωθυπουργίας. Κράτησε για τον εαυτό του το αήττητο -ο μόνος που δεν έχασε ποτέ εθνικές ή εσωκομματικές εκλογές στις οποίες συμμετείχε-, αλλά και άνοιξε τον δρόμο για να διατηρηθεί στη ζωή το ΠΑΣΟΚ. Βέβαια, όπως είπε πολύ αργότερα, αλλά φυσικά ίσχυε και τότε, οι ευκαιρίες δεν είναι άπειρες. Ούτε για τη χώρα ούτε και για το ΠΑΣΟΚ...
Ειδήσεις σήμερα:
Η προεδρική πλάστιγγα γέρνει υπέρ Τασούλα - Οι σκέψεις Μητσοτάκη και η στάση της Σακελλαροπούλου
Επιμένει και σήμερα ο χιονιάς - Ποιες περιοχές θα επηρεάσει, δεμένα τα πλοία σε πολλά λιμάνια
Με «βαρύ» ποινικό παρελθόν ο 45χρονος που προκάλεσε το θανατηφόρο τροχαίο στη Σούδα: Οι καταδίκες, οι συλλήψεις και η ενδοικογενειακή βία στην πρώην σύζυγο
Ο Σημίτης παρενέβη ίσως στην πιο κρίσιμη στιγμή. Εχτισε το εκσυγχρονιστικό όραμα για μια ισχυρή Ελλάδα που θα μπορούσε να εξασφαλίσει την ευρωπαϊκή προοπτική της μέσα σε ένα σκληρά ανταγωνιστικό διεθνές περιβάλλον, ικανοποιώντας τις σύγχρονες ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας. Οργάνωσε το ρεύμα που συστοιχιζόταν πίσω του. Το έκανε πρόγραμμα και το προχώρησε. Τόλμησε να συγκρουστεί και κέρδισε. Ως πρωθυπουργός προχώρησε με πολλές νίκες αλλά και ήττες. Η χώρα στο ευρώ, η Κύπρος στην Ε.Ε., οι τρομοκράτες της 17Ν στη φυλακή, οι Ολυμπιακοί Αγώνες και τα μεγάλα έργα που τους συνόδευαν. Αλλά και η διαχείριση της κρίσης στα Ιμια και της υπόθεσης Οτσαλάν, το Χρηματιστήριο και τα φαινόμενα διαφθοράς, όπως και κάποιες χαμένες ευκαιρίες με μεταρρυθμίσεις που θα έλυναν τεράστια χρόνια προβλήματα, π.χ. το Ασφαλιστικό, όμως το πολιτικό κόστος τις μπλόκαρε. Η Ιστορία πλέον θα αποτιμήσει αυτή τη διαδρομή. Θα κρίνει τις επιτυχίες, τα λάθη, τις παρακαταθήκες, τις υστερήσεις.
Μέσα από κάποια γεγονότα ωστόσο και στιγμές αυτής της πολιτικής και προσωπικής διαδρομής, τα περισσότερα μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας και άγνωστα στο ευρύ κοινό, μπορεί κανείς να φωτίσει τα συστατικά της ιδεολογικής και πολιτικής του συγκρότησης, πτυχές των προσωπικών του πιστεύω, αλλά και των στοιχείων του χαρακτήρα και της ιδιοσυγκρασίας του που καθόριζαν τη λειτουργία και τις πράξεις του, τις σχέσεις του με τους άλλους και διαμόρφωναν τελικά την εικόνα του. Οπως και πολλά ανάλογα στοιχεία που συχνά καλύπτονταν υπό τη σκιά της καθημερινότητας ή της πολιτικής τριβής.
Η πρώτη του κυβέρνηση και η επιλογή των υπουργών
Ο Σημίτης άκουγε πολλούς, συνυπολόγιζε τη γνώμη καθενός εξ αυτών ανάλογα με την εκτίμηση που του είχε, ακόμα και των αντιπάλων του, είτε συμφωνούσε είτε διαφωνούσε μαζί του, αλλά αποφάσιζε πάντα μόνος του. Και συνήθως εν ψυχρώ. Για τον σχηματισμό της πρώτης κυβέρνησής του τον Ιανουάριο του 1996, μετά τη νίκη του στην ιστορική συνεδρίαση της Κ.Ο. του ΠΑΣΟΚ, γράφτηκαν πολλά και ακούστηκαν περισσότερα.
Ο ίδιος πολλά χρόνια αργότερα εξομολογήθηκε ότι πιέστηκε πολύ από μια πλευρά συνεργατών του να εκδιώξει από την κυβέρνηση όλους τους παπανδρεϊκούς ώστε να περάσει το μήνυμα ότι το ΠΑΣΟΚ κόβει τους δεσμούς με το παρελθόν. Ακόμα και να απομακρύνει τους συνδιεκδικητές της πρωθυπουργίας Ακη Τσοχατζόπουλο και Γεράσιμο Αρσένη ή να τους υποβαθμίσει σε χαμηλότερα υπουργεία.
Δεν τους άκουσε. Προτίμησε να τους κρατήσει στην κυβέρνηση αφενός αντιλαμβανόμενος το πρόβλημα απόλυτου διχασμού που θα επικρατούσε, αφετέρου για λόγους ηθικής ευθύτητας. Τους κάλεσε κατ’ ιδίαν στο νέο γραφείο του στη Βουλή. Τους ρώτησε ποια θέση θα ήθελαν να έχουν στο νέο σχήμα. Του ζήτησαν να μην αλλάξουν πόστο. Επιφυλάχθηκε. Πρωτίστως πιεζόταν, τουλάχιστον, να αλλάξει τον Τσοχατζόπουλο από το υπερυπουργείο Δημόσιας Διοίκησης και Εσωτερικών, καθώς είχε υπό τον άμεσο έλεγχό του τους δημάρχους και θα ακολουθούσε σε κάποιους μήνες το συνέδριο του ΠΑΣΟΚ. Του πρότεινε να σπάσει το υπουργείο στα δύο. Θα έδινε το Εσωτερικών στη Βάσω Παπανδρέου. Συνάντησε όμως απόλυτη άρνηση. Υποχώρησε. Μάλιστα δέχτηκε να παραμείνει σε θέση αναπληρωτή υπουργού και ο στενός του συνεργάτης Γιώργος Δασκαλάκης, κόκκινο πανί για τους σημιτικούς.
Ηταν, λοιπόν, ένα από τα όχι και τόσο ευχάριστα που είχε να χειριστεί όταν του έδωσαν στο τηλέφωνο τον Δασκαλάκη για να του ανακοινώσει την τοποθέτησή του στη θέση του υφυπουργού Εσωτερικών. Δεν παρέλειψε να του πει ότι «επέμεινε και πολύ ο Ακης για την παραμονή» του. Ο Δασκαλάκης τότε αρνήθηκε, αλλά στη συνέχεια της κουβέντας το κλίμα έγινε πολύ πιο ζεστό και του ζήτησε έτσι απλά: «Γιώργο, να θάψουμε τώρα τις διαφορές». Πήρε απάντηση καταφατική. Στη Βάσω Παπανδρέου πρότεινε να αναλάβει αναβαθμισμένο το υπουργείο Εργασίας, με στόχο την ανάδειξη του κοινωνικού προσώπου της κυβέρνησης. «Το Εσωτερικών δεν υπάρχει, δεν θα αλλάξω κάτι εκεί», της είπε. Της πρόσφερε τελικά το Βιομηχανίας μαζί και το Τουρισμού σε ένα νέο υπερυπουργείο που μετονομάστηκε σε Ανάπτυξης.
Πάντα, όμως, στους ανασχηματισμούς επικοινωνούσε με τους νεοεισερχόμενους υπουργούς και υφυπουργούς και τους εφιστούσε, με κομψό πλην ξεκάθαρο τρόπο, το τι ήθελε και πώς περίμενε να δουλέψουν. Πρωτίστως ζητούσε να συνεργάζονται μεταξύ τους, να μη διανοηθούν το αντίθετο. Μερικές φορές έδινε και ειδικές συμβουλές σε κάποιους, π.χ. στον Ανδρέα Λοβέρδο, όταν τον Ιανουάριο του 2002 τον όρισε υφυπουργό Εξωτερικών, του ζήτησε να μη στεναχωρήσει τον Γιώργο Παπανδρέου. Εννοείται πως το μήνυμα είχε ληφθεί.
Το μυστικό... όπλο για τον εκσυγχρονισμό
Το περίφημο μπλοκάκι ήταν το σήμα κατατεθέν του τρόπου διακυβέρνησης του Σημίτη κατά την πρωθυπουργία του. Σε συνεδριάσεις, συσκέψεις και κατ’ ιδίαν επαφές με υπουργούς και άλλους συνεργάτες του, ακόμα και στις διεθνείς συναντήσεις, ήταν το απαραίτητο εργαλείο δίπλα του. Δεν είναι τυχαίο ότι και ο νυν πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης στον επικήδειο που εκφώνησε στη Μητρόπολη χαρακτήρισε «το μπλοκάκι που κατέγραφε μεθοδικά τις προτεραιότητες που από διακηρύξεις έπρεπε να γίνουν πράξη, με σχεδιασμό, επίπονη δουλειά και έλεγχο, με στόχο το μετρήσιμο αποτέλεσμα» τη δεύτερη ιεραρχικά ορατή παρακαταθήκη του.
Αλλά η ιστορία με το μπλοκάκι του Σημίτη έχει τις ρίζες της στη δεκαετία του ’80. Από την εποχή που ήταν απλώς υπουργός. Το θυμούνται οι τότε συνεργάτες του αλλά και συνάδελφοί του υπουργοί. Ακόμα και οι τότε φοιτητές της ΠΑΣΠ, αργότερα σημαντικά στελέχη του ΠΑΣΟΚ, οι Βασίλης Τόγιας, Γιάννης Ραγκούσης κ.ά., που ήρθαν σε επαφή με το μπλοκάκι του όταν ήταν υπουργός Παιδείας για ένα διάστημα επί οικουμενικής κυβερνήσεως Ξενοφώντα Ζολώτα. Ο Σημίτης κάλεσε τότε στο γραφείο του την ηγεσία της ΠΑΣΠ για να ακούσει τις απόψεις της για τα προβλήματα των πανεπιστημίων. Οι νεαροί τον λογάριαζαν περισσότερο ως καθηγητή, άρα αντίπαλο, παρά ως «πράσινο» υπουργό ή έστω κομματικό σύντροφο. Είδαν έναν άνθρωπο που άκουγε πολλά και έλεγε λίγα, αλλά κατέγραφε τα πάντα σε ένα μπλοκ σημειώσεων. Δεν τους άρεσε. «Αυτός είναι δεξιός», είπαν όταν έφυγαν. «Ολο έγραφε ό,τι λέγαμε». Στις οργανώσεις τους τα είπαν βεβαίως διαφορετικά: «Σε κάποια συμφωνήσαμε, αλλού όχι».
Λίγους μήνες αργότερα, εν μέσω του κύματος των καταλήψεων το 1990-91, επί Κωνσταντίνου Μητσοτάκη και υπουργού Παιδείας Βασίλη Κοντογιαννόπουλου, ο Σημίτης σε συνεδρίαση του Εκτελεστικού Γραφείου του ΠΑΣΟΚ, που ήθελε να χαράξει γραμμή για την αναστάτωση στην Εκπαίδευση, επιχειρηματολόγησε κατά των καταλήψεων παραθέτοντας -και αποδομώντας- πολλά από όσα του είχαν πει οι συνδικαλιστές της ΠΑΣΠ, διαβάζοντάς τα από ένα μπλοκάκι σημειώσεων και αναφερόμενος σε αυτά ένα προς ένα. «Δεν είναι πολιτική ΠΑΣΟΚ αυτά που λένε οι νεολαίοι μας. Δεν μπορούμε να τα υποστηρίξουμε», είπε στους άναυδους συνομιλητές του. Ηταν ευθύς και επέμενε στις δικές του απόψεις. Το πλήρωσε αργότερα. Στο συνέδριο της διαδοχής, η πλειονότητα των νεολαίων πήγε στο αντίπαλο στρατόπεδο.
«Με τον Σημίτη ποτέ δεν έπαιζες, είχε το μπλοκάκι να σε ελέγχει», έλεγαν οι τότε υπουργοί αλλά και στενοί συνεργάτες του. Για το μπλοκάκι του γνώριζε ακόμα και η στρατιωτική ηγεσία. Και εξαιτίας του γλίτωσαν κάποιοι το κεφάλι τους, σε μια κατά τα άλλα τραγική στιγμή. Οταν στις 17 Δεκεμβρίου του 1997 συνετρίβη το ουκρανικό Γιάκοβλεφ σε μια πλαγιά των Πιερίων. Το μοιραίο αεροσκάφος εξαφανίστηκε από το ραντάρ του αεροδρομίου της Θεσσαλονίκης εκείνη τη νύχτα. Κινητοποιήθηκαν οι Αρχές, οι σωστικές δυνάμεις ερευνούσαν πιθανά και απίθανα σημεία τυχόν συντριβής του. Επί 48 ώρες ουδέν αποτέλεσμα. Ούτε ίχνος. Εξω φρενών ο Σημίτης αποφάσισε να μεταβεί προσωπικά στο Πεντάγωνο να ζητήσει εξηγήσεις. Κάποιοι κυβερνητικοί μάλιστα προεξοφλούσαν ότι θα ζητούνταν ακόμα και παραιτήσεις αρχηγών. Υπήρχε κατακραυγή της κοινής γνώμης και η χώρα είχε εκτεθεί διεθνώς.
Δεν συνέβη, ωστόσο, τίποτε απ’ όλα αυτά. Ο Σημίτης πράγματι ανέβηκε το πρωί της 20ής Δεκεμβρίου στο Πεντάγωνο. Με το κλίμα μάλιστα ακόμα πιο βαρύ, καθώς προστέθηκε η τραγική είδηση της συντριβής ενός στρατιωτικού C-130 με πέντε επιβαίνοντες, λίγο μετά την απογείωσή του από την Ελευσίνα και με προορισμό τη συμμετοχή στις έρευνες για το αγνοούμενο ακόμα Γιάκοβλεφ. Μέχρι τότε είχε μια γενική ενημέρωση από τον υπουργό Εθνικής Aμυνας Aκη Τσοχατζόπουλο, στην οποία δεν έδινε και μεγάλη βαρύτητα, αλλά και μια απολύτως λεπτομερειακή από τον υφυπουργό -και απολύτως έμπιστό του- Δημήτρη Αποστολάκη. Τον είχε ενημερώσει για τις δυνάμεις που είχαν κινητοποιηθεί, σε ποια σημεία και με ποια αποτελέσματα. Ο πρωθυπουργός κατέγραψε τα στοιχεία αυτά και στο μπλοκάκι του.
Στη σύσκεψη που έγινε στο υπόγειο του ΓΕΕΘΑ, όπου έδρευε το Εθνικό Κέντρο Επιχειρήσεων (ΕΘΚΕΠΙΧ), από την ενημέρωση των επιτελών επιβεβαίωσε με τα στοιχεία ένα προς ένα ότι οι υφιστάμενοί του τού έλεγαν αλήθεια στις ενημερώσεις. Αδιάψευστος μάρτυρας το μπλοκάκι. Σε πείσμα των προβλέψεων δεν ζήτησε καμία παραίτηση και μια μίνι κρίση στο στράτευμα αποφεύχθηκε. Λίγο αργότερα, τα σωστικά συνεργεία βρήκαν και τα συντρίμμια του Γιάκοβλεφ, δυστυχώς χωρίς κανέναν επιζώντα από τους 70 επιβαίνοντες σε αυτό.
Στο μπλοκάκι του ο Σημίτης δεν σημείωνε μόνο τις δεσμεύσεις που αναλάμβαναν οι υπουργοί του, για να τους ελέγξει αργότερα. Δεν ήταν δηλαδή κάτι σαν τον κατάλογο που χρησιμοποιούσαν οι καθηγητές στα σχολεία για την καθημερινή αξιολόγηση/βαθμολόγηση των μαθητών τους. Βεβαίως ήταν και αυτό. Αλίμονο στους παραβάτες, ειδικά σε περιπτώσεις υποτροπής στην ασυνέπειά τους. Αλλά στο μπλοκάκι ο Σημίτης κατέγραφε ακόμα και ιδέες και προτάσεις τους, οτιδήποτε, ακόμα και άσχετο με το θέμα συζήτησης, που του έκανε όμως εντύπωση και το θεωρούσε χρήσιμο. Αργότερα, το αξιολογούσε περαιτέρω ο ίδιος.
Κάπως έτσι, ένας από τους λιγότερο γνωστούς υφυπουργούς της δεύτερης τετραετίας Σημίτη, ο Μανόλης Στρατάκης, είδε πολύ αργότερα μια εξειδικευμένη παρατήρηση/πρότασή του να περιέχεται στη συνολική ελληνική πρόταση για την αναθεώρηση της ΚΑΠ το 2003. Η εξήγηση ήταν απλή. Σε μια προηγούμενη συνεδρίαση του Υπουργικού Συμβουλίου όπου συζητούνταν θέματα αγροτικής πολιτικής, παρότι δεν είχε αυτή την αρμοδιότητα, καθώς ήταν υφυπουργός Μεταφορών, ο Σημίτης του έδωσε τον λόγο για να εκφράσει την άποψή του. Τον εμπιστευόταν, αν και από αντίπαλο στρατόπεδο, καθώς γνώριζε τη θητεία του ως υποδιοικητής του ΟΓΑ. Οση ώρα μιλούσε, τρία-τέσσερα λεπτά, ο Σημίτης τον άκουγε με προσοχή. Και σημείωνε κάποια πράγματα στο μπλοκάκι του.
Σύμφωνα με άλλους τότε υπουργούς του, με το μπλοκάκι ο Σημίτης καθιστούσε σαφές στον συνομιλητή του, είτε κατ’ ιδίαν είτε και ενώπιον άλλων ακόμα, τι ακριβώς τον ενδιέφερε κατά προτεραιότητα. Ο Μιχάλης Χρυσοχοΐδης, π.χ., όταν ανέλαβε υπουργός Δημόσιας Τάξης τον Φεβρουάριο του 1999, εν μέσω της υπόθεσης Οτσαλάν, στην πρώτη συνάντησή τους στο Μαξίμου ξεκίνησε να τον ενημερώνει για τα θέματα της διαφθοράς και των παράνομων αλλοδαπών. Ο Σημίτης έβγαλε το μπλοκάκι και του υπενθύμισε ευγενικά, αλλά εμφατικά ότι «η αντιμετώπιση της τρομοκρατίας είναι το πρώτιστό σου θέμα. Και είναι απολύτως επείγον. Θα ασχοληθείς πάνω απ’ όλα με αυτό το θέμα συστηματικά. Πρέπει να το λύσουμε οπωσδήποτε».
Η εξήγηση είναι ότι ο Σημίτης απέδιδε μεγάλη σημασία στην εξάρθρωση της τρομοκρατίας. Αντιλαμβανόταν την κρισιμότητα του θέματος, πέρα από τη ζωτική του σημασία για την εσωτερική ασφάλεια της χώρας, και ως απαραίτητο στοιχείο διασφάλισης για την ομαλή διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, μια διαδικασία που τον υποχρέωνε να ελέγχει τακτικά κάθε εμπλεκόμενο υπουργό και όλους μαζί, καθώς και η χώρα ελεγχόταν από διεθνείς οργανισμούς. Η φήμη για το μπλοκάκι πάντως ξεπέρασε και τα σύνορα της χώρας. Οι ξένοι ομόλογοι του Ελληνα πρωθυπουργού είχαν συνηθίσει στην εικόνα του Σημίτη στις συνόδους να παρακολουθεί πάντα με προσοχή τους συνομιλητές του και κάθε τόσο να σκύβει στα χαρτιά του και κάτι να σημειώνει. Ο συνεργάτης του για πολλά χρόνια, αρμόδιος για θέματα ΜΜΕ Γιώργος Πανταγιάς, επιβεβαίωσε μάλιστα ότι το μπλοκάκι εντυπωσίασε ακόμα και τον Μπιλ Κλίντον, ο οποίος βλέποντας τον Ελληνα πρωθυπουργό να καταφεύγει συχνά σε αυτό κρατώντας σημειώσεις κατά τις συναντήσεις τους είπε στους συνεργάτες του ότι δεν άφηνε τίποτα να πέσει κάτω.
Το μυστικό ραντεβού στο Βερολίνο
Ενας πολύ έμπιστος συνεργάτης του Σημίτη ήταν ο Νίκος Θέμελης. Ανθρωπος με πολύπλευρη προσωπικότητα, διορατικός, με ανοιχτό πνεύμα και στρατηγική αντίληψη για τα πράγματα. Αναλάμβανε και εκπλήρωνε στο όνομα του Σημίτη πολύ δύσκολες αποστολές. Μία από αυτές που έμεινε μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας ήταν η προσπάθεια να αποφευχθεί μια σύγκρουση κορυφής στο ΠΑΣΟΚ και την κυβέρνηση, όταν με αφορμή τη νομοθετική πρόταση Γιαννίτση για το Ασφαλιστικό, μετά το Πάσχα του 2001, είχε ξεσηκωθεί το σύμπαν (και) στο εσωτερικό του Κινήματος. Κορυφαίοι υπουργοί διαφωνούσαν σχεδόν ανοιχτά, ενώ το κλίμα είχε οξυνθεί με διαδηλώσεις, πρωτοστατούντων μάλιστα των συνδικαλιστών της ΠΑΣΚΕ.
Ο πρωθυπουργός έβλεπε μια εμβληματική μεταρρύθμιση που προωθούσε να υπονομεύεται, εκτός από την αντιπολίτευση και τους εσωκομματικούς αντιπάλους του, και από πολλούς από τους συν αυτώ, στο όνομα του (μικρο)πολιτικού κόστους. Σημίτης και Τσοχατζόπουλος ταξίδευαν τότε μαζί, με το Embraer, για μια Ευρωπαϊκή Σύνοδο στο Βερολίνο. Χωρίς άλλους υπουργούς. Στη VIP του «Ελευθέριος Βενιζέλος», εν αναμονή του πρωθυπουργού, ο Θέμελης πήρε παράμερα έναν στενό συνεργάτη του Τσοχατζόπουλου, που η πλευρά Σημίτη θεωρούσε αξιόπιστο. «Νομίζεις ότι ο Ακης θα μπορούσε να συμφωνήσει με τον Κώστα σε ένα modus vivendi για να προχωρήσουμε; Μαζί αποτελούν το 90% του ΠΑΣΟΚ», τον ρώτησε. Η απάντηση ήταν καταφατική. «Να κανονίσουμε συνάντηση στο ξενοδοχείο». Κανονίστηκε. Λίγο προτού γίνει, ο Σημίτης αφήνει σύξυλη τη συνοδεία του και τους δημοσιογράφους που ακολουθούσαν, αλλάζει δρόμο για να ψιθυρίσει στον άνθρωπο του αντιπάλου του: «Ελπίζω να έχει κάτι να μου πει». «Νομίζω πως ναι», άκουσε. Η πραγματική απάντηση ήρθε έναν μήνα αργότερα. Και δεν ήταν καλή...
Μια παραίτηση που δεν υπεβλήθη
Ο Σημίτης παραιτήθηκε τρεις φορές από σημαίνουσες θέσεις. Η πρώτη από το Εκτελεστικό Γραφείο το 1979, χάριν της γνωστής υπόθεσης με την αφίσα «Ναι στην Ευρώπη των λαών, όχι στην ΕΟΚ των μονοπωλίων». Η δεύτερη από υπουργός Εθνικής Οικονομίας, όταν τον Οκτώβριο του 1987 η περιοριστική οικονομική πολιτική της κυβέρνησης αποκαθηλώθηκε μεγαλοπρεπώς από τον Ανδρέα Παπανδρέου από το βήμα της Βουλής. Και η τρίτη από υπουργός Βιομηχανίας όταν πάλι ο Ανδρέας στη συνέντευξη Τύπου της ΔΕΘ, τον Σεπτέμβριο του 1995, δήλωσε ότι δεν ήταν καθόλου ικανοποιημένος από τους χειρισμούς του στην ιδιωτικοποίηση των Ναυπηγείων Σκαραμαγκά.
Υπήρξε μια απειλή παραίτησης, όμως, που αν υλοποιούνταν ίσως η ιστορία της δεύτερης θητείας της κυβέρνησής του να είχε γραφτεί διαφορετικά. Μετά τη συνάντηση του Βερολίνου και ενώ οι εσωκομματικές τριβές κορυφώνονταν με φόντο τη βαριά πολιτική ήττα της κυβέρνησης στο Ασφαλιστικό, σε μια δραματική συνεδρίαση του Εκτελεστικού Γραφείου, ο Σημίτης εμφανίστηκε όπως ποτέ στο παρελθόν. Σχεδόν ούτε όπως όταν στο συνέδριο της διαδοχής το 1996 καταθέτοντας την υποψηφιότητά του δήλωνε: «Αν δεν εκλεγώ πρόεδρος του Κινήματος, θα παραιτηθώ από πρωθυπουργός». Απαίτησε ομόφωνη απόφαση του Εκτελεστικού Γραφείου για τη διεξαγωγή έκτακτου συνεδρίου του ΠΑΣΟΚ για να ξεκαθαριστεί η κατάσταση. Το ημερολόγιο έγραφε 21 Ιουνίου. «Αν δεν συμφωνήσουμε, παραιτούμαι τώρα και από πρωθυπουργός και από πρόεδρος», τους είπε. Αιφνιδιάστηκαν όλοι. Αντέδρασαν σπασμωδικά. Από επικριτές της πολιτικής του και από «βαριές ήττες», για τις οποίες του είχαν αποδώσει την ευθύνη, τον παρακαλούσαν (άλλη είναι η κατάλληλη λέξη) να μην προχωρήσει στην απειλή του. Το αίσθημα της αυτοσυντήρησης. «Εχεις κερδίσει δύο συνέδρια και δύο εκλογές, δεν γίνεται αυτό. Δεν είμαστε εμείς αρμόδιοι για να αποδεχτούμε την παραίτησή σου», φέρεται να του είπε ο Κώστας Λαλιώτης.
«Εντάξει, θα πάω τότε αμέσως μετά στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας» απάντησε. Και δεν έμεινε εκεί. «Κοιτάξτε, ή θα προχωρήσουμε με βάση τα όσα ανέφερα ή προχωρήστε χωρίς εμένα. Κάποια στιγμή όλοι πρέπει να αναλάβουν τις ευθύνες τους», είπε κατά μαρτυρία μέλους του οργάνου. Ουδείς διανοήθηκε να αντιταχθεί τελικά στην επιλογή του. Οι συσχετισμοί παρέμεναν καθαροί υπέρ του - συντριπτικοί μάλιστα. Και το συνέδριο του Οκτωβρίου εξελίχθηκε στην πανηγυρική επανεκλογή του, αλλά και στην ολοκληρωτική νίκη του στα νέα όργανα. Εκανε όμως ένα λάθος, το οποίο παραδέχτηκε αργότερα. Μαζί με την προκήρυξη του συνεδρίου, προανήγγειλε ότι αμέσως μετά θα προχωρήσει και σε ανασχηματισμό. Παράλυση της κυβερνητικής μηχανής για τέσσερις ολόκληρους μήνες.
Μόνος στο Τορίνο, πρωταγωνιστής στη Φλωρεντία
Η πορεία του στο διεθνές στερέωμα προφανώς δεν ήταν τυχαία. Εφτασε βέβαια στο απόγειο της πρωθυπουργικής του παρουσίας να συνιστά πυλώνα στις συζητήσεις εντός των ευρωπαϊκών και νατοϊκών οργάνων απολαμβάνοντας καθολικού σεβασμού και καταξίωσης. Η αρχή, όμως, δεν ήταν καθόλου εύκολη. Χρειάστηκε καιρό δίνοντας καθημερινά τη μάχη της διεθνούς αναγνώρισης και της αποδοχής, με όπλο τις καθαρές ευρωπαϊκές, εκσυγχρονιστικές, αλλά και μετριοπαθείς απόψεις του και με την τακτική του να μην προχωρεί σε άκαιρες συγκρούσεις, ούτε σε άλματα στο κενό.
Εχοντας διαδεχτεί στο τιμόνι της χώρας τον Ανδρέα Παπανδρέου, που είχε διαδεχτεί τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, ήταν λογικό στις πρώτες επαφές με τους ομολόγους του να αισθάνεται ακόμα και αμήχανα. Δεν τον ήξεραν οι περισσότεροι και όσοι τον γνώριζαν δεν είχαν αποκρυσταλλωμένη άποψη για τις ικανότητές του ως πρωθυπουργού. Η πρεμιέρα του σε ευρωπαϊκές συνεδριάσεις ήταν στα μέσα Μαρτίου του 1996 στο Τορίνο σε άτυπη Σύνοδο Κορυφής. Το προηγούμενο βράδυ υπήρχε η παραδοσιακή Σύνοδος των Σοσιαλιστών ηγετών (Ευρωπαϊκό Σοσιαλιστικό Κόμμα - ΕΣΚ). Πήγαν μαζί με τον Τσοχατζόπουλο, καθότι ήταν αντιπρόεδρος του ΕΣΚ. Οταν μπήκαν στον προθάλαμο, είχαν εντελώς διαφορετική υποδοχή. Ο Τσοχατζόπουλος περικυκλωμένος από επιφανείς της εποχής, όπως ο Λιονέλ Ζοσπέν, ο Μάσιμο Ντ’ Αλέμα, ο Γερμανός γραμματέας του ΕΣΚ, Ρούντολφ Σάρπινγκ. Ο Σημίτης μόνος του, με κάποιες τυπικές καλησπέρες με ορισμένους, εμφανώς αμήχανος. Στράφηκε τότε σε ένα στέλεχος του ΠΑΣΟΚ από την κομματική αντιπροσωπεία που πέρναγε δίπλα του και του ζήτησε ένα τσιγάρο. Τον κράτησε και για μια ολιγόλεπτη κουβέντα. Στη σύνοδο δρομολογήθηκαν οι διαδικασίες για την αναθεώρηση της Συνθήκης του Μάαστριχτ.
Προτού καν περάσουν λίγοι μήνες, ο Σημίτης ήταν πλέον πρωταγωνιστής. Στην επόμενη σύνοδο, την τακτική, στις 21-22 Ιουνίου, πάλι στην Ιταλία, και συγκεκριμένα στη Φλωρεντία, η αντιμετώπισή του από τους ομολόγους του ήταν θριαμβική. Παρότι ξημερώματα Κυριακής έχασε τη μάχη με τη ζωή ο Ανδρέας Παπανδρέου.
Η πορεία του διεθνώς ήταν έκτοτε αλματώδης. Οταν το 2003 η χώρα μας ανέλαβε την προεδρία της Ε.Ε., πέραν του μείζονος εθνικού στόχου που πέτυχε, της ένταξης της Κύπρου, μαζί με 10 ακόμη χώρες στην Ενωση, κατάφερε συγκαλώντας έκτακτη Σύνοδο Κορυφής στις 17 Φεβρουαρίου τη διατύπωση πλαισίου θέσεων από την Ε.Ε. για την επικείμενη νέα πολεμική σύρραξη στο Ιράκ που είχε αποφασίσει ο Τζορτζ Μπους. Αρκεί απλώς να καταγραφούν τα λόγια των Ευρωπαίων ηγετών που του απηύθυναν, για να δείξουν το μέγεθος της επιτυχίας. Ζακ Σιράκ: «Θέλω να σε συγχαρώ, για την ιδιαίτερα καλή προετοιμασία και ιδίως για την άψογη καθοδήγηση των εργασιών που έφεραν ένα αποτέλεσμα, το οποίο εγώ δεν πίστευα ότι θα ήταν εφικτό». Σίλβιο Μπερλουσκόνι: «Θέλω να σε συγχαρώ. Σε θαυμάζω για τη σοφία σου, τη μετριοπάθειά σου και τη σύνεση με την οποία χειρίστηκες τα πιο μεγάλα θέματα, αλλά και για τις προσωπικές σχέσεις που ανέπτυξες με τον καθένα από εμάς».
Η διαφορά από τους 10 Σοσιαλιστές
Δείγμα τού πώς αντιμετώπιζαν τον Κώστα Σημίτη οι ιθύνοντες του ΕΣΚ, οι Ευρωπαίοι ηγέτες και γενικότερα η ευρωπαϊκή πολιτική τάξη προκύπτει και από διάφορες λεπτομέρειες με έντονο συμβολισμό. Για παράδειγμα, το μανιφέστο του ΕΣΚ του 1999 εν όψει των ευρωεκλογών που ακολουθούσαν. Οι Ευρωσοσιαλιστές μεσουρανούσαν τότε: 11 από τους 15 πρωθυπουργούς των χωρών-μελών της Ε.Ε. προέρχονταν από τους Σοσιαλιστές και άλλοι δύο ήταν συνεργαζόμενοι.
Σρέντερ, Μπλερ, Ζοσπέν, Ντ’ Αλέμα, Κλίμα, Γκουτιέρες (ο σημερινός γ.γ. του ΟΗΕ), ανάμεσά τους και ο Σημίτης. Στο μανιφέστο τους με τίτλο «21 δεσμεύσεις για τον 21ο αιώνα», που εγκρίθηκε στη Σύνοδο του Μιλάνου στα τέλη Φεβρουαρίου φιλοξενούνταν οι φωτογραφίες των ηγετών. Τα ενσταντανέ όλων ήταν από ομιλίες τους ή συναντήσεις/χειραψίες. Πλην του Σημίτη, η φωτογραφία του οποίου ήταν από μια συνεδρίαση ευρωπαϊκού οργάνου, πάνω από τα χαρτιά του, τα οποία μελετούσε επισταμένως. Αυτό ήταν το συνολικό και το ευρωπαϊκό προφίλ του. Ούτε μπαλκόνια, ούτε φλογερές ομιλίες, μόνο οργάνωση και δουλειά. Με απλές κουβέντες.
Ανω κάτω στη Βιέννη για τον Οτσαλάν
Ενα μήνα νωρίτερα, στις 29-30 Ιανουαρίου, στη Βιέννη σε ανάλογη σύνοδο οι Σοσιαλιστές συνεδρίαζαν για να οργανώσουν την εκλογική τους καμπάνια. Παρόντες από ελληνικής πλευράς ο Σημίτης, ο Θεόδωρος Πάγκαλος, οι «πράσινοι» ευρωβουλευτές κ.ά. Κάποια στιγμή ο πρωθυπουργός και ο υπουργός Εξωτερικών αποχώρησαν βιαστικά από τη συνεδρίαση και επί ώρα όρθιοι συζητούσαν σε μια γωνία, χαμηλόφωνα και εμφανώς ανήσυχοι. Η περιπέτεια με τον Αμπντουλάχ Οτσαλάν μόλις είχε αρχίσει. Ουδείς αντιλαμβανόταν τι είχε συμβεί, η υπόθεση παρέμενε μεταξύ των δύο ανδρών και όσων γνώριζαν τις εξελίξεις και τις μετέφεραν από την Αθήνα. Εκείνη την ημέρα ο Οτσαλάν μαζί με τη συνοδεία του έφτασε από την Αγία Πετρούπολη στο Ανατολικό Αεροδρόμιο Αθηνών. Φιλοξενήθηκε από τον απόστρατο του Πολεμικού Ναυτικού Αντώνη Ναξάκη και μετά από μια διελκυστίνδα επαφών και ταξιδιών σε Μόσχα και Κέρκυρα κατέληξε τελικά στο Ναϊρόμπι στην ελληνική πρεσβεία. Καθ’ οδόν προς το αεροδρόμιο τη μεθεπομένη κατέληξε στα χέρια της ΜΙΤ.
«Να ξανακάνω τη δήλωση»
Πολλοί επαινούσαν τον Σημίτη για τη μεθοδικότητα, τη σύνεση, τη μετριοπάθεια, την οργανωτικότητά του. Αλλοι τον επέκριναν για την έλλειψη αντανακλαστικών. Κάποια στιγμή πάντως που δοκιμάστηκε η επάρκεια των αντανακλαστικών του απεδείχθη υπερεπαρκής. Ηταν Μάρτιος του 2001 και βρισκόταν σε άτυπη Σύνοδο Κορυφής της Ε.Ε. στη Στοκχόλμη. Στο περιθώριο της συνόδου τού ζητήθηκε από δημοσιογράφους να κάνει μια δήλωση για το Σκοπιανό, καθώς η γειτονική χώρα διερχόταν μεγάλη εσωτερική κρίση. Η κατάσταση ήταν χαώδης, στα πρόθυρα εμφυλίου πολέμου, σχεδόν με καθημερινές συγκρούσεις μεταξύ ένοπλων αλβανόφωνων και των δυνάμεων ασφαλείας, τον τότε πρωθυπουργό Λιούμπτσο Γκεοργκιέφκσι σε κατάσταση απόγνωσης και την Ε.Ε. να προσπαθεί να μεσολαβήσει.
Στη σύνοδο το θέμα συζητήθηκε αναλυτικά. Ο Ελληνας πρωθυπουργός θέλησε να κάνει δήλωση υπέρ της σταθεροποίησης στη γείτονα. Μόνο που στην κάμερα της ΕΡΤ, ίσως επηρεασμένος από το τι συνέβαινε εντός της συνόδου, αποκάλεσε τα Σκόπια «Μακεδονία». Οσοι από τους παρισταμένους τον άκουσαν πάγωσαν. Δεν χρειάστηκε όμως κανείς να παρέμβει. Καθώς έστριψε για να φύγει και να επιστρέψει στην αίθουσα, αιφνιδίως έκανε μεταβολή και ζήτησε ευγενικά από τη δημοσιογράφο της ΕΡΤ να επαναλάβει τη δήλωση.
Το τείχος για την οικογένεια
Το σπίτι του, στην οδό Αναγνωστοπούλου, ήταν άβατο. Λίγοι υπουργοί πέρασαν από εκεί. Ανήμερα τα Θεοφάνια του 2004, ο Γιώργος Παπανδρέου διάβηκε το κατώφλι και παρέλαβε το δαχτυλίδι της διαδοχής. Οι δηλώσεις του όμως έγιναν εκτός σπιτιού, στην είσοδο. Το σπίτι του Σημίτη παρέμεινε άβατο για τις κάμερες και τους φωτογράφους.
Ο γάμος της μεγάλης κόρης του Φιόνας το 1996 με τον Παύλο Μουζακίτη έγινε υπό πλήρη μυστικότητα. Πολλοί αγνοούσαν ότι είχε δύο κόρες, τη Φιόνα και τη Μαριλένα. Σπάνιες οι φωτογραφίες τους μαζί του δημόσια - συλλεκτική επιτυχία. Στο πλευρό του σχεδόν πάντοτε η σύζυγός του Δάφνη. Σε δείπνα οι δυο τους ή με εκλεκτούς φίλους τους, αλλά και σε συναυλίες, θεατρικές ή κινηματογραφικές παραστάσεις, εκθέσεις κ.λπ. Πάντα μαζί, απλά και όσο το δυνατόν αθόρυβα.
Ασεβής ή θαρραλέος;
Ηταν μέσα Ιουλίου του 1995, όταν στην Εθνική Συνδιάσκεψη του ΠΑΣΟΚ που γινόταν στο κλειστό γήπεδο μπάσκετ του Περιστερίου, ο Ανδρέας Παπανδρέου δήλωσε πως δεν θα ανεχθεί απειθαρχίες στην κυβέρνηση και το κόμμα βάζοντας σε πρώτο πλάνο στο κάδρο τον Σημίτη και δίπλα του τον Πάγκαλο και τη Βάσω Παπανδρέου. Ενώ οι άλλοι σιωπούσαν, ο Σημίτης δεν έχασε την ευκαιρία. Ανέβηκε στο βήμα και εκστόμισε το ασεβές για τα παπανδρεϊκά ήθη και έθιμα: «Οι υπουργοί δεν είναι υπάλληλοι».
Το ακροατήριο δέχτηκε με ανάμεικτα αισθήματα τη νέα ανταρσία. Συνέχισε απτόητος: «Είμαι συνιδρυτής του ΠΑΣΟΚ». Ηταν. Αλλά το αυτονόητο που ανέφερε θεωρήθηκε αυθάδεια.
Ακολούθησε σφοδρή εμφύλια σύρραξη στο προεδρικό στρατόπεδο. Επίλεκτοι παπανδρεϊκοί, με πρώτο τον αείμνηστο συγκεντρωσιάρχη του Ανδρέα, Γιώργο Παναγιωτακόπουλο, καταφέρθηκαν κατά των Ακικών για το ότι δεν υπερασπίστηκαν δεόντως τον πληττόμενο πρόεδρο. «Τον αφήσατε ακάλυπτο», ήταν οι κουβέντες τους. Παραλίγο να έρθουν στα χέρια. Μέχρι τον θάνατο του Ανδρέα το χάσμα αυτό δεν επουλώθηκε.
Από το δικό του πορτοφόλι
Είχε λεπτότητα στους τρόπους του. Μετά τη νίκη του στις εκλογές του Σεπτεμβρίου του 1996 και τον σχηματισμό της νέας κυβέρνησης, κάλεσε με τη Δάφνη σε δείπνο τον Τσοχατζόπουλο, ηττημένο των δύο εσωτερικών μαχών, αλλά και προαχθέντα στο Πεντάγωνο από το υπουργείο Εσωτερικών. Για να μην τον προσβάλλει, λοιπόν, καθώς γνώριζε ότι ήταν σε διάσταση, του πρότεινε αντί να είναι οι τρεις τους, να δειπνήσουν προσκαλώντας και από έναν στενό συνεργάτη του ο καθένας.
Ο ίδιος πήρε τον Θέμελη. Ο Τσοχατζόπουλος δεν ήθελε άλλον μαζί του, πήγε μόνος του. Και έμεινε άναυδος όταν είδε τον Σημίτη στο τέλος να βγάζει το πορτοφόλι του και να καλεί τον σερβιτόρο να πληρώσει ο ίδιος τον λογαριασμό, αντί να κάνει προφανώς τη γνωστή κίνηση προς κάποιον από τη φρουρά του να τακτοποιήσει το θέμα, όπως συνήθιζαν όλοι οι τότε υπουργοί. Ενα ακόμα πολιτικοκοινωνικό δείπνο του με σημασία καταγράφηκε αρκετά νωρίτερα. Με τον Γιώργο Γεννηματά και τον Κώστα Λαλιώτη. Ηταν αρχές του 1992, λίγο προτού γνωστοποιηθεί η δύσκολη ασθένεια του Γεννηματά. Και αυτό το δείπνο μετά συζύγων. Ο Σημίτης ήθελε πάντα τη Δάφνη κοντά του. Πολύ αργότερα ο Σημίτης εμπιστεύτηκε σε συνεργάτες του ότι δεν έγινε καθόλου πολιτική κουβέντα.
Δεν του άρεσαν οι υπερβολές και ιδίως η επίδειξη ισχύος ή ανέσεων που απέρρεαν από τη θέση εξουσίας που κατείχε. Γι’ αυτό και είδε με πολλή ζέση την πρόταση των περιοδειών των κυβερνητικών αποστολών με πούλμαν. Οταν πάντως, κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού από τη Θεσσαλονίκη στη Βέροια συνειδητοποίησε ότι οι υπουργικές Mercedes και οι άλλες κυβερνητικές λιμουζίνες ακολουθούσαν εν σειρά το πούλμαν, έγινε έξω φρενών. Καταργήθηκαν.
Οι «βόμβες» στο ΠΑΣΟΚ
Το Συνέδριο του 1994 πραγματοποιήθηκε με τον Γιώργο Γεννηματά να ψυχορραγεί στον «Ευαγγελισμό». Το συνέδριο αυτό δεν ήταν εκλογικό. Κανείς δεν θα αμφισβητούσε τον διά βοής και άνευ αντιπάλου εκλεγόμενο και επανεκλεγόμενο Ανδρέα. Ηταν όμως ουσιαστικά προεκλογικό. Καθώς όλοι είχαν την αίσθηση ότι οι εσωκομματικές εξελίξεις, συμπεριλαμβανομένης της διαδοχής, έρχονταν. Εκεί η παπανδρεϊκή ηγεσία του ΠΑΣΟΚ ήθελε να περάσει μια διάταξη στο Καταστατικό ώστε να μην υπάρχει ασυμβίβαστο ανάμεσα στην πανίσχυρη θέση του γραμματέα του Κινήματος και εκείνης του υπουργού. «Φωτογραφία» για τον Τσοχατζόπουλο.
Στο Εκτελεστικό Γραφείο που προηγήθηκε του συνεδρίου η εισήγηση ήταν υπέρ της κατάργησης. Οταν λοιπόν το βράδυ του Σαββάτου ο πρόεδρος του συνεδρίου Χρήστος Παπουτσής κάλεσε τους συνέδρους να ψηφίσουν, στη μεριά του προεδρείου, στις θέσεις όπου κάθονταν τα μέλη του Εκτελεστικού Γραφείου, ένα χεράκι με μια κάρτα σηκώθηκε υπέρ της εφαρμογής του ασυμβίβαστου. Ηταν του Σημίτη.
Ο Παπουτσής αναφώνησε ότι η πρόταση πέρασε, αλλά πολλοί σύνεδροι αντέδρασαν. Κάποιοι εξερράγησαν. Ξαναέγιναν ενδεικτικές ψηφοφορίες με ανάταση των χεριών, αλλά το αποτέλεσμα ήταν θολό. Ή, ακριβέστερα, σε κάθε ψηφοφορία οι αντιδρώντες κέρδιζαν πόντους. Μπροστά στην ένταση και τις απειλές κατά του προεδρείου, παρενέβη ο απερχόμενος γραμματέας Τσοχατζόπουλος και εκτόνωσε το κλίμα προτείνοντας να στηθούν κάλπες την επομένη. Δημοκρατία. Αλλά η απόφαση του συνεδρίου ανέτρεψε τα σχέδια των παπανδρεϊκών. Μια μεγάλη πρώτη νίκη του Σημίτη. Που ενεγράφη όχι μόνο στο ΠΑΣΟΚ, αλλά και εκτός αυτού. Οσο κι αν ο Ανδρέας Παπανδρέου έσπευσε να συγκρατήσει τους επίδοξους διαδόχους του: «Το ΠΑΣΟΚ δεν κληρονομείται, δεν χαρίζεται και δεν τεμαχίζεται σε τιμάρια».
Μια αδιόρατη θλίψη
Σε μία από τις τελευταίες πρωθυπουργικές του επισκέψεις ο Σημίτης εγκαινίασε στις 11 Ιανουαρίου του 2004 τη σιδηροδρομική σήραγγα των Τεμπών. Πήγε με το πρωθυπουργικό αεροσκάφος στη Θεσσαλονίκη, και μετά στη Λάρισα με το τρένο και επέστρεψε αεροπορικώς. Στο ταξίδι της επιστροφής κάποιοι παρατήρησαν ότι ήταν άκεφος, ίσως και μελαγχολικός. Μια αδιόρατη θλίψη. Σκεφτόταν άραγε ότι έφτανε η ώρα του τέλους στην πρωθυπουργία μετά από οκτώ χρόνια και κάτι, την οποία ο ίδιος είχε δρομολογήσει μία εβδομάδα νωρίτερα, δίνοντας το δαχτυλίδι της διαδοχής στον Γιώργο Παπανδρέου; Ή ότι τα δύσκολα ήταν μπροστά παρά την ευφορία των Ολυμπιακών Αγώνων; Δύσκολα για τη χώρα, δύσκολα και για το ΠΑΣΟΚ, που θα πάσχιζε να ανακάμψει εν όψει των εκλογών της 7ης Μαρτίου, κάτι που τελικά δεν συνέβη.
Εφυγε αήττητος
Η παραίτηση του Σημίτη από την προεδρία του ΠΑΣΟΚ και η παράδοσή της άνευ ετέρας στον Γιώργο Παπανδρέου σχολιάστηκε από πολλούς αρνητικά. Οτι δηλαδή προτίμησε να αποφύγει μια οδυνηρή ήττα προσφέροντας το πικρό ποτήρι της στον ΓΑΠ.
Τον οποίο πάντως εκτιμούσε όχι μόνο επειδή του πρόσφερε τις ψήφους των βουλευτών που επηρέαζε στην αναμέτρηση του 1996. Αλλά και εκτιμούσε τις ικανότητές του ιδίως στα θέματα εξωτερικής πολιτικής. Αλλά η απόφασή του κυρίως υπαγορεύτηκε από τη βεβαιότητα ότι με τον Γιώργο επικεφαλής το ΠΑΣΟΚ θα έχει πολύ καλύτερη τύχη στις εκλογές του 2004.
Δικαιώθηκε. Το 40% που απέσπασε ο ΓΑΠ θα ήταν ίσως και 5-7 μονάδες λιγότερο αν παρέμενε ο ίδιος διεκδικητής εκ νέου της πρωθυπουργίας. Κράτησε για τον εαυτό του το αήττητο -ο μόνος που δεν έχασε ποτέ εθνικές ή εσωκομματικές εκλογές στις οποίες συμμετείχε-, αλλά και άνοιξε τον δρόμο για να διατηρηθεί στη ζωή το ΠΑΣΟΚ. Βέβαια, όπως είπε πολύ αργότερα, αλλά φυσικά ίσχυε και τότε, οι ευκαιρίες δεν είναι άπειρες. Ούτε για τη χώρα ούτε και για το ΠΑΣΟΚ...
Ειδήσεις σήμερα:
Η προεδρική πλάστιγγα γέρνει υπέρ Τασούλα - Οι σκέψεις Μητσοτάκη και η στάση της Σακελλαροπούλου
Επιμένει και σήμερα ο χιονιάς - Ποιες περιοχές θα επηρεάσει, δεμένα τα πλοία σε πολλά λιμάνια
Με «βαρύ» ποινικό παρελθόν ο 45χρονος που προκάλεσε το θανατηφόρο τροχαίο στη Σούδα: Οι καταδίκες, οι συλλήψεις και η ενδοικογενειακή βία στην πρώην σύζυγο
Ακολουθήστε το protothema.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο Protothema.gr
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο Protothema.gr
ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ
Ειδήσεις
Δημοφιλή
Σχολιασμένα