Κομισιόν: Κέντρα φιλοξενίας προσφύγων όλα τα «hotspots» στα ελληνικά νησιά

Αλλαγές στην ελληνική και τουρκική νομοθεσία, αλλά και την ουσιαστική μετατροπή των ελληνικών νησιών, στα οποία ήδη λειτουργούν «hotspots», σε... καταυλισμούς προσφύγων, με δυναμικότητα σημαντικά αυξημένη σε σχέση με την υφιστάμενη, προβλέπει το σχέδιο της Κομισιόν για το προσφυγικό, το οποίο πρόκειται να παρουσιαστεί στην εξαιρετικά κρίσιμη Σύνοδο Κορυφής της 17ης-18ης Μαρτίου.

Είναι χαρακτηριστικό ότι, στο κείμενο της πρότασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που δόθηκε σήμερα στη δημοσιότητα, επισημαίνεται ότι «για την εφαρμογή αυτών των διατάξεων, θα πρέπει να γίνουν τροποποιήσεις τόσο στην ελληνική όσο και στην τουρκική εθνική νομοθεσία -στην Ελλάδα για να διασφαλιστεί ότι η Τουρκία χαρακτηρίζεται ως "ασφαλής τρίτη χώρα" και στην Τουρκία για να διασφαλιστεί η πρόσβαση σε αποτελεσματικές διαδικασίες χορήγησης ασύλου για όλα τα άτομα που χρήζουν διεθνούς προστασίας. Θα πρέπει επίσης να θεσπιστούν ταχείες επιχειρησιακές ρυθμίσεις μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, συμπεριλαμβανομένης της ενίσχυσης της ικανότητας υποδοχής των ελληνικών νησιών καθώς και της προσαρμογής των κέντρων πρώτης υποδοχής («hotspots») σε κέντρα επανεισδοχής και χορήγησης ασύλου».

Αν και ο χαρακτήρας των μέτρων και δράσεων που προβλέπονται στην πρόταση χαρακτηρίζεται προσωρινός, η Κομισιόν δεν κρύβει την ανησυχία της ότι, μπροστά στο φάσμα της επιστροφής στην Τουρκία, θα αυξηθούν οι αιτήσεις ασύλου στην Ελλάδα από εκείνους που θα επιθυμούν να αποφύγουν να επιστρέψουν στη γειτονική χώρα. Υπό το πρίσμα αυτό, τα «hotspots» ζητείται να αλλάξουν χαρακτήρα και όχι να είναι απλώς κέντρα καταγραφής και ταυτοποίησης, αλλά και -ακόμα περισσότερο- κέντρα προσωρινής κράτησης.

Ο πρώτος αντιπρόεδρος της Κομισιόν, Φρανς Τίμερμανς, εξήγησε πάντως ότι δεν τίθεται θέμα μαζικών επιστροφών -και αυτό, καθώς η κάθε περίπτωση θα κρίνεται ξεχωριστά. Η επιθυμία, ωστόσο, είναι να επιστρέφονται καθημερινά έως και 2.000 άνθρωποι στην Τουρκία -ένας αριθμός που, με τα σημερινά δεδομένα και ρυθμούς επανεισδοχής, φαντάζει εξαιρετικά υψηλός και φιλόδοξος. Η μηνιαία επιβάρυνση στον κοινοτικό προϋπολογισμό προβλέπεται ότι θα ανέρχεται στο ποσό των 20 εκατ. ευρώ.

Στο πλαίσιο αυτό, η Κομισιόν θεωρεί ότι πρέπει, μεταξύ άλλων, να αυξηθεί ο αριθμός των Τούρκων συνδέσμων (liaison officers) στα ελληνικά νησιά για ταχύτερη διεκπεραίωση των υποθέσεων, καθώς και η προσαρμογή των «hotspots» στα νέα τους... καθήκοντα: από την καταγραφή και την ταυτοποίηση των μεταναστών πριν τη μεταφορά τους στην ενδοχώρα, θα πρέπει πλέον να φροντίζουν για την ταχεία επιστροφή των ανθρώπων αυτών στην Τουρκία.

Θα απαιτηθεί επίσης η σημαντική αύξηση των δυνατοτήτων υποδοχής στα νησιά, σε βαθμό που θα ξεπερνά πολύ τις σημερινές χωρητικότητες, ενώ θα χρειαστούν διαφορετικές εγκαταστάσεις για τους παράνομους μετανάστες και διαφορετικές για τους αιτούντες άσυλο, αλλά και η δημιουργία ειδικών δομών κράτησης.

Παράλληλα, προκειμένου να κάμψει τις αντιδράσεις των άλλων ευρωπαϊκών χωρών, η Επιτροπή εισηγείται τη μετατροπή της μετεγκατάστασης προσφύγων από την Ελλάδα στα υπόλοιπα κράτη-μέλη σε επανεγκατάσταση από την Τουρκία στη ΕΕ, πριν αρχίσει η εθελοντική επανεγκατάσταση. Αυτό στην πράξη σημαίνει ότι, μόνο όταν μειωθούν δραστικά οι ροές, θα κινητοποιηθούν και οι... πρόθυμες χώρες.

Ειδικά όσον αφορά στην Ελλάδα, η νομοθεσία θα πρέπει να τροποποιηθεί καταλλήλως, ούτως ώστε να χαρακτηριστεί «ασφαλής τρίτη χώρα» η Τουρκία, ιδιαίτερα σχετικά με τη διαδικασία έφεσης που κάποιος μπορεί να υποβάλει, αν απορριφθεί η αίτηση ασύλου.

Από την άλλη, αναφορικά με την Τουρκία, οι νομοθετικές αλλαγές σχετίζονται με την ανανέωση του καθεστώτος προσωρινής προστασίας για όσους Σύρους έφυγαν, την παροχή προστασίας σε μη Σύρους πρόσφυγες και στην αποτελεσματική πρόσβαση όλων σε διαδικασίες ασύλου.

Αναλυτικότερα, σύμφωνα με το ΑΠΕ-ΜΠΕ, οι έξι βασικοί άξονες, πάνω στους οποίους θα στηριχθεί η συνεργασία της ΕΕ με την Άγκυρα για την αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης, είναι οι εξής:
 
1. Νομικές εγγυήσεις για την επιστροφή όλων των νέων παράτυπων μεταναστών και αιτούντων άσυλο που φθάνουν στα ελληνικά νησιά από την Τουρκία.

Η επιστροφή παράτυπων μεταναστών και αιτούντων άσυλο, των οποίων οι αιτήσεις έχουν χαρακτηριστεί απαράδεκτες ή έχουν απορριφθεί- ουσιώδες στοιχείο για να τερματισμό του φαινομένου να πληρώνουν οι μετανάστες τους διακινητές και ταυτόχρονα να θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή τους - μπορεί να γίνει μόνο με την τήρηση του ευρωπαϊκού και διεθνούς δικαίου αναφέρει η Επιτροπή. Οι ρυθμίσεις αυτών των επιστροφών, τόσο των ατόμων που χρήζουν όσο και αυτών που δεν χρήζουν διεθνούς προστασίας, πρέπει - κατά την Επιτροπή - να θεωρούνται μόνο ως προσωρινά και έκτακτα μέτρα που έχουν ως στόχο τον τερματισμό των ανθρώπινων δεινών που οφείλονται στις σημερινές σημαντικές ροές μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας.

Όλες οι επιστροφές εξάλλου θα πρέπει, κατά την Επιτροπή, να πραγματοποιούνται σύμφωνα με τις εγγυήσεις για την προστασία των προσφύγων, οι οποίες προβλέπονται από το διεθνές και ευρωπαϊκό δίκαιο. Αυτό συνεπάγεται ότι κάθε αίτηση ασύλου θα εξετάζεται εξατομικευμένα, σύμφωνα με σαφείς νομικές και διαδικαστικές παραμέτρους που καθορίζονται στην οδηγία για τις διαδικασίες ασύλου. Δεν τίθεται ζήτημα εφαρμογής μιας γενικευμένης πολιτικής επιστροφών, κάτι που θα ήταν αντίθετο προς τις νομικές απαιτήσεις και τα θεμελιώδη δικαιώματα των αιτούντων άσυλο.

Σε ό,τι αφορά ειδικότερα την επανεισδοχή των ατόμων που δεν χρήζουν διεθνούς προστασίας η Επιτροπή αναφερει τα εξης: Κάθε νέος παράτυπος μετανάστης και αιτών άσυλο που εισέρχεται στην Ελλάδα, ο οποίος διαπιστώνεται ότι δεν χρήζει διεθνούς προστασίας, θα επιστρέφει στην Τουρκία δυνάμει της διμερούς συμφωνίας επανεισδοχήςμεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.

Σε ό,τι αφορά την επιστροφή των ατόμων που χρήζουν διεθνούς προστασίας η Επιτροπή σημειώνει τα εξης: Σύμφωνα με τη νομοθεσία της ΕΕ (άρθρα 35 και 38 της οδηγίας για τις διαδικασίες ασύλου), μια αίτηση ασύλου μπορεί να κλείσει και να χαρακτηριστεί ως απαράδεκτη, εάν το συγκεκριμένο άτομο έχει ήδη αναγνωριστεί ως πρόσφυγας ή απολαύει ήδη επαρκούς προστασίας σε μια «πρώτη χώρα ασύλου», ή εάν έχει έρθει στην ΕΕ από μια «ασφαλή τρίτη χώρα» η οποία μπορεί να εγγυηθεί αποτελεσματική πρόσβαση σε προστασία. Υπάρχει μια σειρά εγγυήσεων για την προστασία των δικαιωμάτων των αιτούντων άσυλο, όπως η εξέταση κάθε υπόθεσης χωριστά, οι προσωπικές συνεντεύξεις και το δικαίωμα προσφυγής κατά αποφάσεων απόρριψης αίτησης.

Η Επιτροπή επισημαίνει ότι για την εφαρμογή αυτών των διατάξεων, θα πρέπει να γίνουν τροποποιήσεις τόσο στην ελληνική όσο και στην τουρκική εθνική νομοθεσία — στην Ελλάδα για να διασφαλιστεί ότι η Τουρκία χαρακτηρίζεται ως «ασφαλής τρίτη χώρα» και στην Τουρκία για να διασφαλιστεί η πρόσβαση σε αποτελεσματικές διαδικασίες χορήγησης ασύλου για όλα τα άτομα που χρήζουν διεθνούς προστασίας. Θα πρέπει επίσης να θεσπιστούν ταχείες επιχειρησιακές ρυθμίσεις μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, συμπεριλαμβανομένης της ενίσχυσης της ικανότητας υποδοχής των ελληνικών νησιών καθώς και της προσαρμογής των κέντρων πρώτης υποδοχής («hotspots») σε κέντρα επανεισδοχής και χορήγησης ασύλου.

2. Εφαρμογή του προγράμματος επανεγκατάστασης με το σύστημα ένας προς ένα

Η Επιτροπή αναφέρει ότι για κάθε Σύρο υπήκοο που επιστρέφει από τα ελληνικά νησιά, ένας άλλος θα επανεγκαθίσταται στην ΕΕ απευθείας από την Τουρκία. Για να λειτουργήσει το πρόγραμμα αυτό, τα κράτη-μέλη πρέπει να διαθέσουν έναν επαρκή αριθμό θέσεων επανεγκατάστασης. Οι αναληφθείσες δεσμεύσεις που θα χρησιμοποιηθούν για τον σκοπό αυτό θα περιλαμβάνουν τις 18.000 εναπομένουσες θέσεις από τις 22.504 θέσεις του ευρωπαϊκού προγράμματος επανεγκατάστασης, που συμφωνήθηκαν τον Ιούλιο του 2015, και, εφόσον χρειαστεί, τις αδιάθετες 54.000 θέσεις βάσει υφιστάμενων αποφάσεων μετεγκατάστασης.

Το υλικοτεχνικό πλαίσιο που στηρίζει το Εθελοντικό Πρόγραμμα Εισδοχής για Ανθρωπιστικούς Λόγους με την Τουρκία θα πρέπει να χρησιμοποιείται για τους σκοπούς του προγράμματος επανεγκατάστασης 1:1 -με βάση την εμπειρογνωσία της UNHCR με τη στήριξη της EASO, του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης (IOM) και εθνικών αξιωματικών αρμόδιων για το άσυλο, εφόσον χρειάζεται. Μόλις το πρόγραμμα «1:1» εκπληρώσει τον στόχο της αναχαίτισης των μεταναστευτικών ροών, θα ενεργοποιηθούν οι εισδοχές βάσει του Εθελοντικού Προγράμματος Εισδοχής για Ανθρωπιστικούς Λόγους, τα δε κράτη μέλη θα συνεισφέρουν σε εθελοντική βάση, τονίζει η Επιτροπή.

3. Επίσπευση του χάρτη πορείας για την ελευθέρωση του καθεστώτος θεωρήσεων

Οι εργασίες για τον χάρτη πορείας για την ελευθέρωση του καθεστώτος θεωρήσεων με την Τουρκία θα επισπευσθούν -χωρίς αλλαγή των 72 προαπαιτουμένων που πρέπει να επιτύχει η Τουρκία (35 εκ των οποίων έχουν ήδη επιτευχθεί). Για να επιτευχθεί ο στόχος της άρσης της υποχρέωσης θεώρησης έως το τέλος Ιουνίου, η Τουρκία θα πρέπει να εγκρίνει εγκαίρως τα μέτρα που εκκρεμούν. Υπό την προϋπόθεση ότι η Τουρκία θα λάβει τα αναγκαία μέτρα για την εκπλήρωση των υπολοίπων απαιτήσεων, η Επιτροπή θα υποβάλει νομοθετική πρόταση για την άρση της υποχρέωσης θεώρησης για τους Τούρκους πολίτες στα τέλη Απριλίου 2016.

4. Επίσπευση της εκταμίευσης κονδυλίων στο πλαίσιο της Διευκόλυνσης για τους Πρόσφυγες στην Τουρκία

Τα πρώτα έργα στο πλαίσιο της «Διευκόλυνσης για τους Πρόσφυγες στην Τουρκία» χρηματοδοτούνται αυτή τη στιγμή, με 55 εκατ. ευρώ για την αντιμετώπιση των άμεσων αναγκών των παιδιών των Σύρων στην Τουρκία για την πρόσβασή τους σε επίσημη εκπαίδευση, και με 40 εκατ. ευρώ για ανθρωπιστική βοήθεια μέσω του Παγκόσμιου Επισιτιστικού Προγράμματος. Το επόμενο βήμα για τη χρηματοδότηση περαιτέρω έργων θα απαιτήσει την ενεργό συνεργασία των τουρκικών αρχών, ώστε η ανάλυση αναγκών να έχει ολοκληρωθεί μέχρι τα μέσα Απριλίου.

5. Επιτάχυνση των ενταξιακών διαπραγματεύσεων

Η Επιτροπή και τα κράτη-μέλη καταβάλλουν προσπάθειες για την προώθηση των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Τουρκία. Αυτή τη στιγμή βρίσκονται σε εξέλιξη προετοιμασίες προκειμένου να σημειωθεί πρόοδος στο άνοιγμα πέντε κεφαλαίων. Στόχος της Επιτροπής είναι να ολοκληρώσει όλα τα σχετικά προπαρασκευαστικά έγγραφα την άνοιξη, ώστε να τα υποβάλει στο Συμβούλιο, με την επιφύλαξη των θέσεων των κρατών μελών και του διαπραγματευτικού πλαισίου.

6. Βελτίωση της ανθρωπιστικής κατάστασης στη Συρία

Όπως έχει ήδη αναφερθεί από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, η ΕΕ είναι έτοιμη να συνεργαστεί με την Τουρκία για τη βελτίωση της ανθρωπιστικής κατάστασης στο εσωτερικό της Συρίας, γεγονός που θα επιτρέψει στους πρόσφυγες να ζήσουν σε ασφαλέστερες περιοχές. Για να επιτευχθεί ο στόχος αυτός, έχει ιδιαίτερη σημασία οι δεσμεύσεις, τις οποίες ανέλαβε η Διεθνής Ομάδα Στήριξης της Συρίας στις 11-12 Φεβρουαρίου στο Μόναχο, να υλοποιηθούν τάχιστα και πλήρως από όλα τα μέρη.

Ο πρώτος αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Φρανς Τίμερμανς, δήλωσε σχετικά: «Όσοι θέλουν να παραμείνουν πιστοί στις αρχές της αξιοπρέπειας, του ανθρωπισμού και της αλληλεγγύης δεν μπορούν να είναι ικανοποιημένοι με μια κατάσταση όπου ανθρώπινα όντα, για να φτάσουν στην Ευρώπη, παίζουν τη ζωή τους κορώνα-γράμματα, εμπιστευόμενοι λαθροδιακινητές που εκμεταλλεύονται με κυνικό τρόπο την ανθρώπινη δυστυχία. Πρέπει επιτέλους να εξαρθρώσουμε αυτό το μοντέλο. Οι προτάσεις που συζητήθηκαν μεταξύ των ηγετών της ΕΕ και της Τουρκίας για επιστροφή όλων των νέων παράτυπων μεταναστών και αιτούντων άσυλο που φθάνουν στην Ελλάδα από την Τουρκία, ως ένα προσωρινό και έκτακτο μέτρο που θα τεθεί σε ισχύ το συντομότερο δυνατό, καθώς και για επανεγκατάσταση Σύριων από την Τουρκία στην ΕΕ, μπορούν να εξαρθρώσουν το επιχειρηματικό μοντέλο των λαθροδιακινητών άπαξ και δια παντός. Αυτό, όμως, μπορεί να γίνει μόνο σύμφωνα με το διεθνές και το ευρωπαϊκό νομικό πλαίσιο. Δηλαδή, η περίπτωση κάθε ατόμου που ζητεί διεθνή προστασία πρέπει να αξιολογείται ξεχωριστά, με δικαίωμα προσφυγής, και με την εγγύηση ότι δεν θα υπάρξει "επαναπροώθηση"».