Στήνουν το 4ο μνημόνιο: Τι θα υπογράψουμε τώρα για να πληρώσουμε το '19

Πίσω από τη σκόνη που σήκωσε η κυβέρνηση με την εξαγγελία της για το βοήθημα στους χαμηλοσυνταξιούχους φαίνεται να έρχεται με μεγάλη ταχύτητα το τέταρτο μνημόνιο, το οποίο βρίσκεται ήδη στα σκαριά και αποτελεί τον μεγάλο εφιάλτη για την ελληνική οικονομία και κοινωνία. 

Πιθανόν δε η εξαγγελία του κ. Αλέξη Τσίπρα να μην είναι άσχετη με την προετοιμασία αυτού του νέου μνημονίου, με την κυβέρνηση να διεκδικεί και εδώ ένα ρεκόρ: θα είναι η μοναδική που «κατάφερε» να φέρει στη χώρα δύο μνημόνια, σε αντίθεση με τις προηγούμενες που διαχειρίστηκαν την κρίση και σήκωσε η καθεμιά από μία τέτοια συμφωνία (η κυβέρνηση Παπανδρέου το μοιραίο πρώτο μνημόνιο και η κυβέρνηση Σαμαρά το δεύτερο)! 

Η δραματική υποχώρηση της κυβέρνησης σχετίζεται με τον στόχο της να ολοκληρώσει τη δεύτερη αξιολόγηση του ελληνικού προγράμματος και να εξασφαλίσει έναν οδικό χάρτη εξόδου, όπως λέει, από την κρίση με σημεία-σταθμούς την ένταξη στην ποσοτική χαλάρωση της ΕΚΤ, την εμπέδωση των αναπτυξιακών ρυθμών και την έξοδο στις αγορές έως το τέλος του 2017.
Τα προεόρτια του νέου μνημονίου επιβεβαιώθηκαν στο Eurogroup της 5ης Δεκεμβρίου και από τον κ. Χουλιαράκη στη Βουλή, καθώς τέθηκε το πλαίσιο για να δεσμευτεί η χώρα σε ένα νέο πολυετές πλαίσιο δημοσιονομικής προσαρμογής με τη σύμφωνη γνώμη και της Αθήνας. Ολοι μαζί οι υπουργοί, του κ. Ευκλείδη Τσακαλώτου περιλαμβανομένου, συμφώνησαν ότι η Ελλάδα θα πρέπει να υλοποιήσει τον στόχο για πρωτογενή πλεονάσματα της τάξης του 3,5% «μεσοπρόθεσμα» και πάντως μετά το 2018, όταν και λήγει το τρέχον πρόγραμμα. Η γερμανική πλευρά ερμηνεύει το «μεσοπρόθεσμο» διάστημα ως δεκαετία, δηλαδή έως και το 2027, με την πιο ήπια προσέγγιση από άλλους Ευρωπαίους παράγοντες να κάνει «σκόντο» στην τριετία (έως και το 2021 σίγουρα).

Σε κάθε περίπτωση, η απόφαση του Eurogroup είναι ξεκάθαρη και αποκαλυπτική, καθώς προβλέπει τη λήψη μέτρων πριν από τη λήξη του τρέχοντος προγράμματος, που θα ισχύσουν μετά από αυτό! Η σχετική αναφορά είναι σαφής: «Για να διασφαλιστεί η συμμόρφωση με τους δημοσιονομικούς στόχους με έναν τρόπο βιώσιμο μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος, οι ελληνικές αρχές δεσμεύονται να συμφωνήσουν με τους θεσμούς σε έναν μηχανισμό και δομικά μέτρα που θα το εξασφαλίσουν αυτό»! 

Για να μη μείνει μάλιστα καμία αμφιβολία ότι πρόκειται για ομοβροντία νέων μόνιμων μέτρων, η απόφαση το κάνει ακόμη πιο λιανά: «Οι ελληνικές αρχές δεσμεύονται να συμφωνήσουν με τους θεσμούς σε έναν μηχανισμό και δομικά μέτρα (a mechanism and structural measures) που θα το εξασφαλίσουν αυτό (τους δημοσιονομικούς στόχους δηλαδή)».

Το Eurogroup -στην απόφαση του οποίου ταιριάζει μάλλον ο χαρακτηρισμός «καταστροφική»- θέτει, με τη σύμφωνη γνώμη πάντα του κ. Τσακαλώτου και της ελληνικής κυβέρνησης, ευθέως την προοπτική του νέου μνημονίου. Αναφέρει συγκεκριμένα ότι «η πλήρης εφαρμογή όλων των προαπαιτούμενων που σχετίζονται με τη δεύτερη αξιολόγηση και η ολοκλήρωση των εθνικών διαδικασιών θα ανοίξει τον δρόμο για τη διοίκηση του ESM να εγκρίνει το συμπληρωματικό μνημόνιο». Δηλαδή, μετά ή για την ολοκλήρωση της β’ αξιολόγησης οι δανειστές και η κυβέρνηση θα ετοιμάσουν ένα νέο πρόγραμμα, που θα ισχύσει από το 2018 και μετά για άγνωστο ακόμα διάστημα! 

Η ιδιαιτερότητα του νέου μνημονίου 

Είναι ακόμη αμφίβολο αν και το τέταρτο θα είναι ένα κλασικό μνημόνιο, αν θα προβλέπει δηλαδή συγκεκριμένη χρηματοδότηση προς την Ελλάδα, όπως τα προηγούμενα, συνδεμένη με την υλοποίηση των στόχων ή ένα «μνημόνιο ειδικού σκοπού» χωρίς χρήματα! Προς το παρόν δεν γίνεται τέτοια συζήτηση, αφού ουδείς γνωρίζει αν η χώρα θα καταφέρει μετά το καλοκαίρι του 2018 να βρει χρηματοδότηση από τις αγορές, όπως ελπίζει και υπόσχεται ο κ. Τσίπρας. Αν δεν τα καταφέρει, είναι πιθανόν να της δοθεί πρόσβαση στα χρήματα που δεν αξιοποιήθηκαν από το τρέχον δανειακό πακέτο των 86 δισ. ευρώ, καθώς ένα μέρος τους δεν χρειάστηκε τελικά για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, ενώ πιθανή είσοδος του ΔΝΤ σημαίνει ότι θα εισφέρει και αυτό ένα ποσό της τάξης των 6 ή 9 δισ. ευρώ.

Αν όμως η Ελλάδα βγει κανονικά στις αγορές, τότε οι δανειστές κάνουν μία έντονη συζήτηση για το πώς θα ασκούν την εποπτεία και τον έλεγχο στην πορεία της ελληνικής οικονομίας για μετά το 2018 και για όσο διάστημα θα ισχύσει το τέταρτο μνημόνιο. Οι Βρυξέλλες, για παράδειγμα, δείχνουν να ικανοποιούνται με την επέκταση του «κόφτη» που προβλέπεται στο τρέχον πρόγραμμα. Αντιθέτως, το ΔΝΤ θέλει συγκεκριμένα μέτρα και καθορισμένα από τώρα, καθώς δεν έχει εμπιστοσύνη στη βούληση της Αθήνας. Ακόμη κι αν δεχθεί τη λογική ενός «κόφτη», αναμένεται να ζητήσει σαφώς προσδιορισμένα πεδία εφαρμογής του και όχι γενική περιγραφή, όπως συμβαίνει με αυτόν που ισχύει τώρα.

Ως προς τα μέσα με τα οποία θα επιτύχουν την επιτροπεία και εφόσον δεν θα υπάρχει χρηματοδοτικό σκέλος, ώστε να πιέζουν μέσω των δόσεων όπως γίνεται μέχρι τώρα, οι δανειστές εξετάζουν κάποιες ασφαλιστικές δικλίδες: για παράδειγμα, μέσω των ρυθμίσεων που θα κάνουν για την ελάφρυνση του χρέους και οι οποίες θα δοθούν με «μεσοπρόθεσμα» μέτρα το 2018, προβλέποντας ρήτρα υλοποίησης των στόχων, ώστε να ισχύουν και να εφαρμόζονται οι ρυθμίσεις. Επίσης, με δέσμευση κοινοτικών κονδυλίων ή άλλων πόρων. Σε κάθε περίπτωση, εξετάζουν ένα πλέγμα παρεμβάσεων που να αποτρέπει την όποια ελληνική κυβέρνηση να αποκλίνει από τους συμφωνημένους στόχους και τις πολιτικές του νέου προγράμματος.

Τι θα υπογράψουμε τώρα για να πληρώσουμε το 2019

του Κωστή Χ. Πλάντζου

Προ των θυρών βρίσκονται πλέον τα νέα μέτρα-σοκ ύψους 4,5 δισ. ευρώ προκειμένου να πειστεί το ΔΝΤ να μετάσχει στο ελληνικό πρόγραμμα, πέρα από όσα κατά καιρούς είχε ζητήσει ήδη, αλλά η κυβέρνηση εδώ και ενάμιση χρόνο αρνούνταν να τα διαπραγματευτεί. 

 Τον καμβά των πρόσθετων νέων μέτρων που θα απαιτηθεί να πάρει η κυβέρνηση για να πιάσει τους στόχους για πρωτογενή πλεονάσματα 3,5% του ΑΕΠ στα χρόνια μετά το 2018, οπότε λήγει το τρίτο μνημόνιο, θα ετοιμάσουν οι απεσταλμένοι των θεσμών που πήραν εντολή να επιστρέψουν άμεσα -από αύριο κιόλας- στην Αθήνα για να κλείσει η δεύτερη αξιολόγηση.

Το μήνυμα Ντάισελμπλουμ «βρείτε τα με τους θεσμούς και μην περιμένετε παζάρια με τους υπουργούς» μετά το Eurogroup της 5ης Δεκεμβρίου παραπέμπει την κυβέρνηση στο ΔΝΤ προς αναζήτηση των νέων μέτρων που θα καλύπτουν το 2% του ΑΕΠ (3,6 δισ. ευρώ) που χωρίζει το Ταμείο και τους Ευρωπαίους δανειστές, καθώς και επιπλέον​ μέτρα 0,5% του ΑΕΠ (900 εκατ. ευρώ) που θα απαιτηθούν για να καλύψουν την επίπτωση που θα έχουν τα υφεσιακά μέτρα λιτότητας (μειώσεις σε μισθούς, συντάξεις, κατανάλωση κ.λπ.) στις κρατικές εισπράξεις.
Σύμφωνα με πηγές κοντά στους θεσμούς, μεταξύ των νέων μέτρων που θα αξιώσει το ΔΝΤ να συζητηθούν προκειμένου να καθίσει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων είναι τα εξής:

1 Αύξηση συντελεστή ΦΠΑ από 13% σε 14% ή και 15% στα τρόφιμα. Με μία μονάδα αύξησης οι δανειστές υπολογίζουν επιπλέον έσοδα 250-300 εκατ. ευρώ - ή μισό δισ. ευρώ αν αυξηθεί στο 15%. Ο βασικός συντελεστής ΦΠΑ που ισχύει στα τρόφιμα και στους λογαριασμούς των ΔΕΚΟ παρέμεινε αμετάβλητος το καλοκαίρι του 2015, όταν ο ανώτατος συντελεστής είχε αυξηθεί από 23% σε 24%. Καθώς η εισπραξιμότητα του ΦΠΑ φαίνεται να έχει βελτιωθεί αισθητά μετά τα capital controls και τον δραστικό περιορισμό των πληρωμών με μετρητά, το ΔΝΤ βλέπει πως διανοίγεται πεδίον δόξης λαμπρόν για το κράτος προκειμένου να εισπράξει περισσότερα έσοδα αυξάνοντας τον ΦΠΑ στα προϊόντα από τα οποία δεν μπορεί να κόψει ο καταναλωτής - και τον οποίο αποδίδουν τα σούπερ μάρκετ και οι ΔΕΚΟ που θεωρούνται καλοπληρωτές.

2 Αύξηση ΦΠΑ στους λογαριασμούς ρεύματος και ύδρευσης από 13% σε 24%. Ηταν μία από τις πρώτες αξιώσεις του ΔΝΤ το καλοκαίρι του 2015, από την οποία μάλιστα υπολόγιζε να εξοικονομηθούν 470 εκατ. ευρώ τον χρόνο. Αντ’ αυτού επελέγησαν άλλες αυξήσεις φόρων και ΦΠΑ, τις οποίες το ΔΝΤ αμφισβήτησε έντονα. Επιστροφή του Ταμείου στη θέση που εξαρχής πρέσβευε θα συνοδεύεται όμως και από απαίτηση για αυστηρότερα μέτρα αναγκαστικής είσπραξης και διακοπή ρευματοδότησης τουλάχιστον για μισό εκατομμύριο καταναλωτές που λόγω κρίσης αφήνουν απλήρωτους τους λογαριασμούς τους για να πληρώνουν τις τρέχουσες υποχρεώσεις τους στην Εφορία.

3 Νέα μείωση του αφορολόγητου ορίου για μισθούς και συντάξεις στις 5.000-6.000 ευρώ, αντί 8.636 ευρώ που ισχύει σήμερα για τους άγαμους. Το ΔΝΤ επιμένει για «λόγους αρχής» στη λύση αυτή, θεωρώντας πως με το ισχύον σύστημα ένας στους δύο φορολογούμενους δεν πληρώνει ούτε ένα ευρώ για άμεσους φόρους εισοδήματος, τους οποίους επωμίζονται τα μικρομεσαία εισοδήματα από 12.000 έως και 30.000 ευρώ τον χρόνο. Μια τέτοια εξέλιξη σημαίνει αυτομάτως επιβάρυνση έως και 800 ευρώ τον χρόνο για όσους δηλώνουν εισοδήματα 6.000 ευρώ και άνω (ειδικά για όσους ζουν με 600-800 ευρω τον μήνα). 

4 Κόφτης στους μισθούς και απολύσεις στο Δημόσιο που θα συνδεθούν και με τα αποτελέσματα της αξιολόγησης. Στη συμφωνία του Eurogroup της περασμένης Δευτέρας γίνεται ειδική αναφορά σε «μηχανισμό» και «παραμετρικά μέτρα» που θα διασφαλίσουν την επίτευξη και διατήρηση του στόχου για πρωτογενή πλεονάσματα 3,5%.  Ο όρος «μηχανισμός» παραπέμπει ευθέως στον «μηχανισμό αυτόματης δημοσιονομικής διόρθωσης», δηλαδή στον κόφτη που έχει ήδη συμφωνηθεί, αλλά, όπως ισχύει τώρα, θα εκπνεύσει το 2019, δηλαδή μετά το τέλος του μνημονίου. Ωστόσο το ΔΝΤ δεν θέλει οριζόντιες περικοπές με κάποιες λίγες εξαιρέσεις, αλλά έναν κόφτη ο οποίος θα κατονομάζει επακριβώς τις δαπάνες όπου θα γίνουν περικοπές. Ανάμεσα σε αυτές θέλουν να ορίζεται από τον νόμο και η μισθολογική δαπάνη του Δημοσίου.  Επιπλέον, το ΔΝΤ έχει αντιδράσει στο μοντέλο της αξιολόγησης που έχει συμφωνηθεί με τους Ευρωπαίους, θεωρώντας ότι αυτό δεν οδηγεί σε αποτελέσματα σε βάρος όσων κρίνονται ανεπαρκείς. Θα προτείνει τη σύνδεση της αξιολόγησης με την απομάκρυνση ή τη μισθολογική υποβάθμιση των υπαλλήλων αυτών.

5 Κατάργηση της προσωπικής διαφοράς στις κύριες συντάξεις, που σύμφωνα με τον νόμο Κατρούγκαλου προβλέπεται ότι θα διατηρούν οι συνταξιούχοι μετά τον επανυπολογισμό τους με τον νέο αλγόριθμο. Μια τέτοια εξέλιξη σημαίνει επιπλέον τσεκούρι 20%-40%, δηλαδή θα αποτελέσει την ταφόπλακα για τις συντάξεις μετά τη σωρεία των περικοπών που έχουν υποστεί. Οπως όμως έλεγε πριν από δέκα ημέρες ανώτατος αξιωματούχος της κυβέρνησης, «και 500 ετών να φτάσει ο Τόμσεν θα υποστηρίζει πως το Ασφαλιστικό στη χώρα μας δεν είναι βιώσιμο και χρειάζονται και άλλα μέτρα» - θέση που υιοθετεί και επαναλαμβάνει σε κάθε ευκαιρία και η σιδηρά κυρία του ΔΝΤ Κριστίν Λαγκάρντ. 

6 Κατάργηση των επιδομάτων. Ηδη η κυβέρνηση έχει δεχτεί την ενσωμάτωση των πρώτων επιδομάτων στο Κοινωνικό Εισόδημα Αλληλεγγύης των 200-500 ευρώ τον μήνα (συνολικό πραγματικό εισόδημα μαζί με το επίδομα).  Η κυβέρνηση αρνείται να αποδεχτεί την ενσωμάτωση και άλλων επιδομάτων, όπως αυτά της ανεργίας ή του πετρελαίου θέρμανσης, τα οποία όμως ενδεχομένως να μετατραπούν σταδιακά σε επίδομα εργασίας ή να περικοπούν έτι περαιτέρω.

Πέρα από αυτά, το ΔΝΤ αναμένεται να εγείρει εκ νέου αξιώσεις για ιδιωτικοποίηση της ΔΕΗ και ενδεχομένως επίσπευση της αποκρατικοποίησης των ΕΛ.ΠΕ. επειδή ο εισπρακτικός στόχος εκτροχιάστηκε μετά την απώλεια των 400 εκατ. ευρώ από το ναυάγιο της αποκρατικοποίησης του ΔΕΣΦΑ.