Ο Ερντογάν στην Ελλάδα: Το παρασκήνιο μιας «πονηρής» επίσκεψης

Σε πολιτικό θρίλερ έχει εξελιχθεί η επίσημη επίσκεψη του Ερντογάν. Αν και τελικά κλείδωσε για τις 7-8 Δεκεμβρίου, μέχρι αργά το απόγευμα της Παρασκευής η επίσκεψη ήταν στον αέρα. Η καθυστέρηση στην αποστολή της επίσημης πρόσκλησης και κατ’ επέκταση η απουσία επίσημων ανακοινώσεων, λοιπόν, οφείλονταν στην εμπλοκή που είχε προκύψει κατά τη διάρκεια των διμερών διαβουλεύσεων.

Σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες, η τουρκική πλευρά απαίτησε ο Ερντογάν να επισκεφθεί τη Θράκη. Η ελληνική συναίνεσε υπό τον αυστηρό όρο ότι θα έχουν προσυμφωνηθεί επακριβώς όλες οι κινήσεις και οι δηλώσεις του Τούρκου προέδρου. Πού και πώς θα μιλήσει και βεβαίως τι θα πει. Η Αθήνα διεμήνυσε πως εάν δοθούν διαβεβαιώσεις ότι θα συμπεριφερθεί όπως όταν επισκέφθηκε τη Θράκη το 2004 δεν θα υπάρξει πρόβλημα.

Κατά τις ίδιες πληροφορίες, η Αγκυρα έχει ζητήσει ο Ερντογάν να προσευχηθεί σε τζαμί στον Νομό Ροδόπης και να απευθυνθεί στους μουσουλμάνους σε ανοιχτή συγκέντρωση. Μετά και τα όσα προκλητικά έπραξε προ καιρού ο -εκ Θράκης προερχόμενος- αντιπρόεδρος της τουρκικής κυβέρνησης Χακάν Τσαβούσογλου, η Αθήνα πρόβαλε αντιρρήσεις στην απαίτηση για ανοιχτή συγκέντρωση και ζήτησε εγγυήσεις. Πολύ περισσότερο όταν οι κατευθυνόμενοι από το τουρκικό προξενείο μειονοτικοί προεξοφλούσαν ότι ο Ερντογάν θα μιλήσει από τα γραφεία της παράνομης «Τουρκικής Νεολαίας Κομοτηνής».

Διπλωματικό μπρα ντε φερ απουσία Κοτζιά 

Τις συνεννοήσεις εκ μέρους του πρωθυπουργού κάνει ο διευθυντής του διπλωματικού γραφείου του, ο χαμηλόβαθμος διπλωμάτης Βαγγέλης Καλπαδάκης. Από την πλευρά της Προεδρίας της Δημοκρατίας την υπόθεση χειρίζεται ο γενικός γραμματέας της και πρέσβης ε.τ. Γιώργος Γεννηματάς, ο οποίος είχε κεντρικό ρόλο (τότε ως γενικός γραμματέας του υπουργείου Εξωτερικών) όταν ο Ερντογάν είχε επισκεφθεί τη Θράκη το 2004. Είναι αξιοσημείωτο ότι ο υπουργός Εξωτερικών δεν συμμετείχε ενεργά στις σχετικές διαβουλεύσεις. Το γεγονός ότι βρίσκεται σε περιοδεία στην Απω Ανατολή είναι μία αιτία, αλλά όχι η μόνη. Σύμφωνα με πληροφορίες, είχε επιφυλάξεις για τον τρόπο με τον οποίο εξελίχθηκε αυτή η υπόθεση. Επρεπε να είχαν συμφωνηθεί τα πάντα προτού γίνουν διαρροές ότι η επίσκεψη κλείδωσε για τις 7-8 Δεκεμβρίου. 

Η ελληνική πλευρά επέμενε πως ό,τι δηλωθεί επί ελληνικού εδάφους θα πρέπει να έχει προσυμφωνηθεί. Η τουρκική αποδέχτηκε να έχουν προσυμφωνηθεί όσα θα ειπωθούν στην κοινή συνέντευξη Τύπου, δηλαδή οι εισαγωγικές τοποθετήσεις των δύο ηγετών και οι απαντήσεις τους στις δημοσιογραφικές ερωτήσεις (δύο από κάθε πλευρά). Αρνήθηκε, όμως, να αναλάβει δέσμευση για όσα θα πει στη συνέχεια ο Ερντογάν στους Τούρκους δημοσιογράφους.

Επ’ αυτού, σύμφωνα με άλλη πηγή, οι Τούρκοι απέφυγαν να αναλάβουν συγκεκριμένη δέσμευση.Είναι αξιοσημείωτο ότι η τουρκική πλευρά έχει δυσανεξία και με την κατάθεση στεφάνου στο Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη, επειδή εκεί αναγράφονται νικηφόρες μάχες των Ελλήνων εναντίον των Τούρκων! Το ίδιο είχε συμβεί και όταν είχε επισκεφθεί την Αθήνα ο Οζάλ σχεδόν πριν από 30 χρόνια. Δεδομένου, όμως, ότι στις επίσημες επισκέψεις το πρωτόκολλο είναι συγκεκριμένο, ο Ερντογάν πιθανότατα θα καταθέσει στεφάνι, όπως τελικώς είχε κάνει και ο Οζάλ και όπως κάνουν και οι Ελληνες ηγέτες όταν επισκέπτονται την Αγκυρα.
Οπως είναι γνωστό, η επίσκεψη Ερντογάν δρομολογήθηκε όταν του απηύθυνε προφορική πρόσκληση ο υπουργός Εξωτερικών κατά τη διάρκεια της συνάντησής τους στην Αγκυρα στα τέλη Οκτωβρίου. 

Ο Ερντογάν είχε από το καλοκαίρι εκφράσει την επιθυμία του να επισκεφθεί την Ελλάδα. Και η πρόσκληση προς τον Κοτζιά είχε κυρίως σκοπό να δρομολογηθεί η επίσημη επίσκεψη το ταχύτερο δυνατό και μάλιστα πριν από το Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας που έχει προγραμματιστεί για τον Φεβρουάριο στη Θεσσαλονίκη. Είναι προφανές ότι ο ισχυρός άνδρας της Τουρκίας θέλει αυτή την επίσκεψη για να στείλει ένα μήνυμα κυρίως στο εσωτερικό του πως δεν έχει μπει σε διπλωματική καραντίνα από τη Δύση.

Αν και το τελευταίο διάστημα είχε τηλεφωνικές συνομιλίες και με τον πρόεδρο Τραμπ και με την καγκελάριο Μέρκελ, είναι κοινός τόπος ότι και στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη επικρατεί έντονη δυσφορία έναντι του Ερντογάν. Είναι ενδεικτικό ότι αξιωματούχοι του ΝΑΤΟ δεν διστάζουν να χαρακτηρίζουν με έντονα αρνητικό τρόπο τον πρόεδρο της Τουρκίας και την πολιτική του.

Το «βαθύ αμερικανικό κράτος»

Οι Αμερικανοί δεν θέλουν να χάσουν την Τουρκία, την οποία θεωρούν πολύτιμο γεωπολιτικό οικόπεδο. Γι’ αυτό και μέχρι τώρα έχουν αποφύγει να ωθήσουν τα πράγματα σε ανοιχτή ρήξη. Σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες, το ερώτημα που απασχολεί το Στέιτ Ντιπάρτμεντ είναι εάν οι κινήσεις απομάκρυνσης του Ερντογάν από τις ΗΠΑ πηγάζουν από τον θυμό του ή από ώριμη στρατηγική επιλογή του.

Εάν πηγάζουν από τον θυμό του, στην Ουάσινγκτον θεωρούν ότι το χάσμα μπορεί να γεφυρωθεί. Εάν, όμως, πειστούν ότι πρόκειται για ώριμη στρατηγική επιλογή, θα τον ξεγράψουν με ό,τι αυτό σημαίνει. Σε μια τέτοια περίπτωση το ερώτημα που θέτουν οι σχεδιαστές της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής είναι εάν υπάρχουν διάδοχες προσωπικότητες και δυνάμεις οι οποίες θα ήταν πρόθυμες να αποκαταστήσουν τις αμερικανοτουρκικές σχέσεις στο παραδοσιακό πλαίσιό τους. Και το ερώτημα αυτό αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον, επειδή οι Αμερικανοί έχουν πληροφορίες ότι η υγεία του Τούρκου προέδρου εμφανίζει σημάδια επιδείνωσης.

Μέχρι τότε, πάντως, η Ουάσινγκτον δεν μένει με σταυρωμένα χέρια. Η εν εξελίξει δίκη του Ιρανοαζέρου Ρεζά Ζαράμπ στις ΗΠΑ μετατρέπεται όλο και περισσότερο σε δυνάμει εφιάλτη για τον Τούρκο πρόεδρο. Ο Ζαράμπ είναι το κεντρικό πρόσωπο στην παραβίαση των κυρώσεων προς το Ιράν και στο συναφές λαθρεμπόριο πετρελαίου. Ο  οποίος κατέθεσε ρητά ότι την εντολή την είχα δώσει ο ίδιος ο Ερντογάν και ο υπουργός Οικονομικών Αλί Μπαμπατζάν. Εχει δώσει στοιχεία, μάλιστα, και για τη δωροδοκία του πρώην Τούρκου υπουργού Οικονομίας Ζαφέρ Τσαγκλαγιάν, στον οποίο η αμερικανική Δικαιοσύνη έχει ασκήσει ποινική δίωξη.
Η δίκη αυτή εκ των πραγμάτων συνδυάζεται με τις καταγγελίες του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης για εμβάσματα εκατομμυρίων δολαρίων μελών της οικογένειας Ερντογάν και στενών συνεργατών του στην offshore εταιρεία BELVEV στη Νήσο Μαν.

Ας σημειωθεί ότι ο Κιλιντσάρογλου παρουσίασε τα αντίστοιχα έγγραφα που αποδεικνύουν τις καταγγελίες του. Διπλωματικές πηγές εκφράζουν την εκτίμηση ότι και στις δύο αυτές υποθέσεις έχει βάλει το χέρι του το «βαθύ αμερικανικό κράτος». Είναι ένας δοκιμασμένος τρόπος να αποσταθεροποιεί ηγέτες που προκαλούν προβλήματα στην Ουάσινγκτον, πολύ περισσότερο που ο Ερντογάν είναι πολλαπλά ανοιχτός και ως εκ τούτου ευάλωτος. Γι’ αυτό και φροντίζουν να τον πλαγιοκοπούν όπου μπορούν. Προσδοκούν ή να τον υποχρεώσουν να επανέλθει στον «ίσιο δρόμο» ή να τον ροκανίσουν πολιτικά, με σκοπό να αποσταθεροποιήσουν την εξουσία του.

Η τουρκική κυβέρνηση πιστεύει ακόμα περισσότερα. Η απόπειρα πραξικοπήματος τον Ιούλιο 2016 έπεισε τον Ερντογάν πως από πίσω ήταν οι ΗΠΑ. Οταν καταγγέλλει τον Γκιουλέν, στην πραγματικότητα δείχνει τη CIA. Οι συνεχείς τριβές και τα ουκ ολίγα επεισόδια που μεσολάβησαν από τότε είναι μια ισχυρή ένδειξη ότι το χάσμα βαθαίνει, αν δεν έχει καταστεί αγεφύρωτο.

Αντιμετωπίζοντας, λοιπόν, ένα σαφώς αρνητικό κλίμα στη Δύση και τεκμηριωμένες καταγγελίες στο εσωτερικό, ο Ερντογάν έχει περισσότερο από ποτέ ανάγκη από κινήσεις που θα αλλάξουν το κλίμα ή τουλάχιστον θα συντηρήσουν την εικόνα μεγαλείου που καλλιεργεί για τον εαυτό του. Το κρίσιμο ερώτημα είναι εάν σκοπεύει να χρησιμοποιήσει την επίσκεψη στην Ελλάδα για να κάνει επίδειξη εθνικισμού και δύναμης.

Η γραμμή Κοτζιά είναι ότι η Ελλάδα δεν έχει κανέναν λόγο να εμπλακεί στην αμερικανοτουρκική διελκυστίνδα. Δεν αποκλείει η Ουάσινγκτον να τα βρει τελικώς με την Αγκυρα (επί ή μετά Ερντογάν) και η Ελλάδα να βρεθεί εκτεθειμένη. Πιστεύει, λοιπόν, ότι η Ελλάδα δεν πρέπει να συμμετάσχει σε εντάσεις με την Τουρκία για λογαριασμό τρίτων. Το πώς, άλλωστε, θα διαμορφωθούν τελικώς οι αμερικανοτουρκικές σχέσεις δεν θα εξαρτηθεί από την ελληνική εξωτερική πολιτική. Ως εκ τούτου, σ’ αυτό το επίπεδο η Αθήνα οφείλει να είναι ιδιαιτέρως προσεκτική.

Η ατζέντα των συνομιλιών

Κατά τα άλλα, στην ατζέντα των συνομιλιών θα είναι τα γνωστά θέματα: το Προσφυγικό-Μεταναστευτικό, η ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας, το Κυπριακό, η θαλάσσια σύνδεση της Σμύρνης με τη Θεσσαλονίκη, η σιδηροδρομική σύνδεση της Θεσσαλονίκης με την Κωνσταντινούπολη και η κατασκευή γέφυρας στους Κήπους του Εβρου. Η τουρκική πλευρά θα επαναφέρει το ζήτημα των οκτώ κατηγορουμένων που έχουν πάρει άσυλο στην Ελλάδα, ενώ θετικά υποδέχθηκε την πρόσφατη σύλληψη μελών τουρκικής ακροαριστερής οργάνωσης από τις ελληνικές υπηρεσίες ασφαλείας.