Ραντεβού στη Σόφια για «Ανω Μακεδονία» (Γκορναμακεντόνιγια)

Η ελληνική πλευρά έχει -σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες- ήδη έτοιμο το σχέδιο του Συμφώνου. Ο Κοτζιάς θα το μεταφέρει συμβολικά στον Σλαβομακεδόνα ομόλογό του Ντιμιτρόφ με ειδική πτήση, όταν σε λίγες ημέρες θα έχει ολοκληρωθεί η μετονομασία του αεροδρομίου των Σκοπίων, το οποίο -ας σημειωθεί- διαχειρίζεται τα τελευταία οκτώ χρόνια η τουρκική εταιρεία TAV. Οι δύο υπουργοί Εξωτερικών έχουν συμφωνήσει να συναντηθούν στις 15-16 Φεβρουαρίου στη Σόφια, όπου και αναμένεται να αρχίσει η διαπραγμάτευση με βάση το ελληνικό σχέδιο.

Σύμφωνα με καλά πληροφορημένες πηγές, ο δυτικός παράγοντας ασκεί παρασκηνιακά έντονες πιέσεις και προς τις δύο πλευρές, με σκοπό να συμφωνήσουν το ταχύτερο δυνατόν. Αποτέλεσμα και αυτών των πιέσεων είναι ότι έχει επέλθει σύγκλιση όσον αφορά στο όνομα. Αν και δεν υπάρχει ακόμα οριστική συμφωνία, το «Ανω Μακεδονία», στη σλαβική εκδοχή του (Γκορναμακεντόνιγια), θεωρείται φαβορί. Η δήλωση Ζάεφ ότι αποδέχεται σύνθετη ονομασία με γεωγραφικό προσδιορισμό αντανακλά ακριβώς τη σύγκλιση σ’ αυτό το όνομα.

Η συνταγματική ονομασία

Το κρίσιμο ζήτημα είναι το εύρος της χρήσης του. Κατά τις ίδιες πληροφορίες, τα Σκόπια είναι διατεθειμένα να αποδεχτούν το όνομα αυτό για όλες τις διεθνείς χρήσεις και όχι μόνο για τους διεθνείς οργανισμούς. Είναι διατεθειμένα να αποδεχτούν ότι αυτή θα είναι η ονομασία που θα αναγράφεται στα διαβατήρια των πολιτών της FYROM. Η διαφωνία που παραμένει στο τραπέζι είναι η ελληνική θέση -έτσι όπως επανειλημμένως έχει εκφραστεί από τον ίδιο τον πρωθυπουργό- για αλλαγή της συνταγματικής ονομασίας.

Τις προηγούμενες ημέρες ο Ζάεφ αναφέρθηκε στην ελληνική απαίτηση και την απέρριψε. Εχει, μάλιστα, διαμηνύσει και στην Αθήνα και στις δυτικές κυβερνήσεις ότι δεν διαθέτει την ενισχυμένη κοινοβουλευτική πλειοψηφία για να προβεί σε αλλαγή του Συντάγματος. Εχει διαμηνύσει επίσης ότι ακόμα και αν ο ίδιος το πρότεινε, μια τέτοια συμφωνία δεν θα περνούσε από το δημοψήφισμα για τη διεξαγωγή του οποίου έχει δεσμευτεί.

Το Σύμφωνο

Σύμφωνα με πληροφορίες και από την Αθήνα και από τα Σκόπια, για να γεφυρωθεί το χάσμα οι δύο πλευρές προσανατολίζονται στην εξής φόρμουλα: στο Σύμφωνο θα αναφέρεται με κάποια διατύπωση, η οποία δεν έχει ακόμα οριστικοποιηθεί, ότι η νέα ονομασία θα είναι για όλες τις χρήσεις. Το κρίσιμο ζήτημα είναι πώς θα ερμηνεύσει η κάθε πλευρά το erga omnes. Η μεν Ελλάδα θα το ερμηνεύει και για εσωτερική χρήση, η δε FYROM μόνο για διεθνή χρήση.

Για να μην προκύψει, λοιπόν, πρόβλημα στη συνέχεια, η διατύπωση πρέπει να είναι σαφής και να μην προτιμηθεί η διέξοδος της διπλωματικής ασάφειας. Αυτό που τελικώς θα έχει σημασία είναι αυτό που θα ισχύσει στην πραγματικότητα. Σε περίπτωση ασάφειας, λοιπόν, αυτό που θα ισχύσει θα είναι αυτό που θα αποφασίσουν τα Σκόπια και όχι αυτό που θα λέει η Αθήνα.
Ενα δεύτερο ζήτημα είναι αν το Σύμφωνο, ως διεθνής συμφωνία, κατισχύει του Συντάγματος ή όχι. Ας σημειωθεί ότι, σε αντίθεση με την Ελλάδα, η FYROM δεν έχει ενσωματώσει στο εσωτερικό δίκαιό της διάταξη ότι οι διεθνείς συμφωνίες που συνάπτει κατισχύουν του εσωτερικού δικαίου. Κατά τον καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου Γιώργο Σωτηρέλη, αυτό δεν έχει καθοριστική σημασία επειδή η τάση του διεθνούς δικαίου είναι ότι οι διεθνείς συμφωνίες κατισχύουν του εσωτερικού δικαίου. Με άλλα λόγια, τα Σκόπια θα υποχρεωθούν να προσαρμόσουν το Σύνταγμά τους σε αυτά που θα έχουν υπογράψει, υπό την αυστηρή προϋπόθεση ότι θα υπάρχει σχετική ρητή αναφορά στο Σύμφωνο.

Εχοντας ουσιαστικά εγκαταλείψει τον όρο για άμεση αλλαγή συνταγματικής ονομασίας, η ελληνική πλευρά επιδιώκει μια τέτοια αναφορά. Δεν είναι, όμως, δεδομένο ότι θα το επιτύχει. Στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων είναι η φόρμουλα η αλλαγή του Συντάγματος να διασυνδεθεί με την ενταξιακή πορεία των Σκοπίων στην Ε.Ε. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, επιδιώκει τις μέγιστες διεθνείς εγγυήσεις. Γι’ αυτό το Σύμφωνο θα κατατεθεί με σκοπό και να εγκριθεί με ψήφισμα από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ.

Δεδομένου ότι δεν έχουν ακόμα οριστικοποιηθεί οι διατυπώσεις στο Σύμφωνο, είναι πρόωρο να γίνουν κατηγορηματικές κρίσεις. Ολα, ωστόσο, δείχνουν ότι το ζήτημα της ταυτότητας (το όνομα της εθνότητας και της γλώσσας) έχει μπει ουσιαστικά στο ράφι. Και αυτό συνιστά στρατηγικής σημασίας υποχώρηση της Αθήνας.
Διάσταση Ζάεφ - Ντιμιτρόφ

Επιστρέφοντας στο εσωτερικό μέτωπο των Σκοπίων, είναι αξιοσημείωτο ότι, σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες, έχει προκύψει μια διάσταση μεταξύ του πρωθυπουργού και του υπουργού Εξωτερικών. Ο Ζάεφ ήταν δήμαρχος μιας επαρχιακής πόλης και έχει συνείδηση ότι χρωστάει την πρωθυπουργία στην υποστήριξη της Δύσης. Επιδιώκει ειλικρινώς τη σύναψη συμφωνίας με την Ελλάδα και ως πρακτικός πολιτικός δεν δίνει την ίδια σημασία που δίνουν οι διπλωμάτες στις λεπτομέρειες. Είναι αξιοσημείωτο ότι άρκεσε μια συνάντηση με τον Βούλγαρο ομόλογό του Μπορίσοφ για να τα βρουν.

Από την άλλη πλευρά, ο Ντιμιτρόφ είναι έμπειρος διπλωμάτης και διακεκριμένο στέλεχος του σλαβομακεδονικού κατεστημένου. Ως τέτοιος αντανακλά και τις επιφυλάξεις έως και τις αντιστάσεις που εκδηλώνονται από την κρατική γραφειοκρατία όσον αφορά στην αλλαγή του ονόματος. Σύμφωνα με πληροφορίες, είναι αυτός που έθεσε τις κόκκινες γραμμές (όχι αλλαγή συνταγματικής ονομασίας, όχι αλλαγή ονόματος εθνότητας και γλώσσας). Και μάλιστα σε έμμεση συνεργασία με τον αρχηγό του VMRO Μίτσκοφσκι και τον πρόεδρο Δημοκρατίας Ιβανόφ οριοθέτησε τα περιθώρια κινήσεων του Ζάεφ.

Σκεπτικισμός για Κοτζιά

Ενδεικτικό του κλίματος είναι ότι στο υπουργείο Εξωτερικών της FYROM εκφράζεται τις τελευταίες ημέρες σκεπτικισμός για τις πραγματικές προθέσεις του Κοτζιά. Σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες, ο εν λόγω σκεπτικισμός είναι αποτέλεσμα παρασκηνιακής παρέμβασης της τουρκικής διπλωματίας. Οι Τούρκοι παρουσίασαν στη σλαβομακεδονική πλευρά μια διαστρεβλωμένη εκδοχή των τελευταίων διαπραγματεύσεων στην Ελβετία για το Κυπριακό, προκειμένου να την πείσουν ότι δεν πρέπει να έχει εμπιστοσύνη στον Ελληνα υπουργό Εξωτερικών επειδή στην τελική ευθεία θα ασκήσει εκβιασμό.

Κατά τις ίδιες πληροφορίες, σκληροπυρηνικοί κύκλοι των Σκοπίων στηρίζονται στην τουρκική προειδοποίηση προκειμένου να εγείρουν εμπόδια στις διαπραγματεύσεις, ή τουλάχιστον να ωθήσουν σε σκλήρυνση της σλαβομακεδονικής θέσης ενόψει των διαπραγματεύσεων με την Ελλάδα. Ο ίδιος ο Ζάεφ δεν φαίνεται προς το παρόν να κάνει πίσω, αν και είναι υποχρεωμένος να ισορροπεί ανάμεσα στις έξωθεν πιέσεις και στη δική του επιθυμία για σύναψη συμφωνίας από τη μία πλευρά και στις αντιστάσεις που εκδηλώνονται στο εσωτερικό της χώρας του από την άλλη. Ο ίδιος, μάλιστα, μίλησε θετικά για το γεγονός ότι, παρά τα ογκώδη συλλαλητήρια, ο Τσίπρας δεν υπαναχώρησε. 

Θεωρεί δε ότι η επικείμενη συμβολική επίσκεψη Κοτζιά θα ενισχύσει το ρεύμα υπέρ της συμφωνίας στην κοινή γνώμη της FYROM και κατ’ αυτόν τον τρόπο θα δώσει πολιτικοψυχολογική ώθηση στις διαπραγματεύσεις. 

Είναι αξιοσημείωτο, επίσης, ότι ο Ζάεφ έχει ως έναν βαθμό εξασφαλίσει την αρχική συναίνεση του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης Μίτσκοφσκι για την επίτευξη συμφωνίας. 
Ο νέος αρχηγός του VMRO κατηγορεί τον πρωθυπουργό ότι δεν τους έχει ενημερώσει επαρκώς για το πλαίσιο που διαμορφώθηκε στο Νταβός, αλλά δέχεται ισχυρές πιέσεις από Δυτικούς συνομιλητές του -πιέσεις όχι μόνο για να μην εγείρει εμπόδια, αλλά και για να διευκολύνει με τη στάση του την υπερψήφιση της συζητούμενης συμφωνίας στο δημοψήφισμα.

Υποκατάσταση του Νίμιτς

Σύμφωνα με ενημερωμένες πηγές, Αθήνα και Σκόπια έχουν καταρχάς συμφωνήσει ότι αν η διαπραγμάτευση προχωρήσει και προκύψει σύγκλιση επί ενός πλαισίου, τότε θα χρειαστεί για την τελική ευθεία να οριστεί ένας δεύτερος μεσολαβητής για να διευκολύνει την επίτευξη συμφωνίας σε όλες τις λεπτομέρειες και την οριστικοποίηση του Συμφώνου. Ετσι όπως έχουν έρθει τα πράγματα, τον ρόλο αυτό δεν μπορεί να τον παίξει ο Νίμιτς. Αν και μάλλον δεν τίθεται θέμα αντικατάστασής του, αναζητείται εύσχημος τρόπος να υποκατασταθεί.

Ο Ζάεφ έχει εκφράσει την επιθυμία η διαπραγμάτευση να προχωρήσει γρήγορα και αν είναι δυνατόν να έχει καταλήξει μέχρι το τέλος Μαρτίου. 

Η Αθήνα δεν έχει αντίρρηση, αλλά το αν αυτό είναι ρεαλιστικό θα φανεί -όπως μας είπε έμπειρος διπλωματικός παράγοντας- στις επόμενες δύο συναντήσεις των δύο υπουργών Εξωτερικών.