Αγωνία στην Κύπρο: Γεώτρηση για κρίση ή λύση

Διάχυτη είναι η αγωνία και στο επιτελείο της Exxon Mobil και στους κυβερνητικούς κύκλους στη Λευκωσία για τα αποτελέσματα της γεώτρησης που πραγματοποιεί ο αμερικανικός κολοσσός στο οικόπεδο 10 της κυπριακής ΑΟΖ. Είχα την ευκαιρία να το διαπιστώσω κατά τη διάρκεια σύντομης επίσκεψής μου στη Μεγαλόνησο τις προηγούμενες ημέρες. Οι εκτιμήσεις, πάντως, είναι κάτι περισσότερο από θετικές.

Οι ειδικοί αναμένουν ο στόχος που έχει εστιάσει το γεωτρύπανο να αποκαλύψει υπεργιγαντιαίο κοίτασμα φυσικού αερίου. Τίποτα, ωστόσο, δεν μπορεί να θεωρηθεί δεδομένο μέχρι να έχουμε το αποτέλεσμα. Αν, όμως, οι εκτιμήσεις επιβεβαιωθούν, θα αυξηθούν κατακόρυφα και οι πιθανότητες να ανακαλυφθούν αντίστοιχα κοιτάσματα και σε άλλα οικόπεδα της κυπριακής ΑΟΖ, αλλά και νοτίως της Κρήτης. Από το αποτέλεσμα θα κριθεί σε μεγάλο βαθμό και το αν θα προχωρήσει το σχέδιο για την κατασκευή του αγωγού EastMed.

Στη Λευκωσία δικαιολογημένα θεωρούν ότι στον άτυπο πόλεμο με την Τουρκία έχουν κερδίσει μία κρίσιμη μάχη. Παρά τους λεονταρισμούς του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και άλλων αξιωματούχων του, το μήνυμα της Ουάσινγκτον ήταν πολύ σαφές και έμπρακτο για να το αγνοήσουν οι Τούρκοι. Τον περασμένο Φεβρουάριο τουρκικά πολεμικά σκάφη είχαν εμποδίσει το πλοίο-γεωτρύπανο της ιταλικής Eni να πραγματοποιήσει τη γεώτρηση στο οικόπεδο 3, κάνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο ένα βήμα για το «γκριζάρισμα» της κυπριακής ΑΟΖ.

Το γεγονός ότι οι Τούρκοι δεν τόλμησαν να επαναλάβουν τα ίδια με το γεωτρύπανο της ExxonMobil εκ των πραγμάτων ακυρώνει στο πολιτικό-διπλωματικό επίπεδο εκείνη την τουρκική νίκη. Σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες, την ίδια στάση με την Ουάσινγκτον θα τηρήσει και το Παρίσι για να αποτρέψει παρεμπόδιση της γεώτρησης που έχει προγραμματίσει τους επόμενους μήνες η γαλλική Total. Μπορεί η Γαλλία να μην είναι ΗΠΑ, αλλά δεν είναι χώρα που μπορεί ο Ερντογάν να αγνοήσει. Πολύ περισσότερο από τη στιγμή που το Παρίσι είναι αποφασισμένο.

Ενημερωμένες πηγές υποστηρίζουν ότι από τη γαλλική αποφασιστικότητα και την επιτυχή αποτροπή παρεμπόδισης της γεώτρησης από τουρκικά πολεμικά σκάφη θα κριθεί και ένα άλλο ζήτημα. Η Eni, η οποία πόνταρε ότι στην Ανατολική Μεσόγειο υπάρχουν κοιτάσματα και επένδυσε, έχει περιέλθει σε δυσχερή θέση. Η Ρώμη απέδειξε πως είναι ανίκανη να προασπίσει νόμιμα δικαιώματα της ιταλικής πετρελαϊκής εταιρείας.

Προστασία

Το γεγονός αυτό εξωθεί την Eni ουσιαστικά να αγοράσει προστασία από τη Γαλλία ή τις ΗΠΑ, συμπράττοντας αντιστοίχως με την Total ή με την ExxonMobil. Η ιταλική εταιρεία προτιμάει την Total, αλλά θα το πράξει μόνο αν διαπιστώσει πως το Παρίσι μπορεί να κρατήσει μακριά τον τουρκικό στόλο. Με άλλα λόγια, οι Γάλλοι έχουν πρόσθετο συμφέρον να αποδείξουν στην πράξη ότι μπορούν και κατ’ αυτόν τον τρόπο να αποκτήσουν δεσπόζουσα θέση στον εκτιμώμενο ενεργειακό πλούτο που βρίσκεται στην κυπριακή ΑΟΖ.

Σύμφωνα με πηγές στη Λευκωσία, οι πετρελαϊκές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην κυπριακή ΑΟΖ έχουν εκφράσει την επιθυμία τους να επισπευστεί η λύση του Κυπριακού. Ποτέ, όμως, ούτε εμμέσως έθεσαν ως όρο τη λύση για να προχωρήσουν το ερευνητικό πρόγραμμά τους. Από την πλευρά της Γραμματείας του ΟΗΕ, πάντως, έχει εκδηλωθεί έντονη κινητικότητα. Η Τζέιν Χολ Λουτ, ειδική αντιπρόσωπος του γενικού γραμματέα, έχει επανειλημμένως επισκεφθεί όχι μόνο τη Λευκωσία, αλλά και την Αγκυρα και την Αθήνα για συνομιλίες.

«Οροι αναφοράς»

Τελευταία, μάλιστα, στο πλούσιο και ευρηματικό διπλωματικό λεξιλόγιο έχουν προστεθεί και οι «όροι αναφοράς». Αν και κανείς δεν μπορεί να πει με ακρίβεια τι σημαίνει αυτό, υψηλά ιστάμενες κυπριακές πηγές υποστηρίζουν ότι αυτό που γίνεται όλο το τελευταίο διάστημα είναι να συγκεντρώνονται σε ένα έγγραφο τα ζητήματα στα οποία οι δύο κοινότητες έχουν συμφωνήσει ή συγκλίνει επαρκώς, οι διαφορετικές θέσεις για τα ζητήματα επί των οποίων υπάρχει διαφωνία και οι θέσεις για τον καθορισμό χρονοδιαγράμματος.

Αυτό θα ήταν χρήσιμο και θα διευκόλυνε τις συνομιλίες, αλλά στη Λευκωσία θεωρούν ότι η Γραμματεία του ΟΗΕ, που καθοδηγείται από υπηρεσιακούς παράγοντες της Ουάσινγκτον και του Λονδίνου, ετοιμάζει κάποιου είδους διπλωματικό εκβιασμό. Για την ακρίβεια, εκφράζουν τον φόβο πως μετά το ναυάγιο των δύο πενταμερών διασκέψεων στην Ελβετία το 2016 και το 2017, ο γενικός γραμματέας απευθείας ή μέσω της Λουτ θα θέσει στις δύο κοινότητες το εξής δίλημμα: μετά τη λήξη του χρονοδιαγράμματος είτε θα κηρυχθεί άγονη η διαδικασία, είτε οι δύο πλευρές θα αποδεχθούν επιδιαιτησία, δηλαδή η Γραμματεία του ΟΗΕ από μεσολαβητής να αναλάβει ουσιαστικά να διαμορφώσει σχέδιο λύσης.

Το ενδιαφέρον είναι ότι αυτές οι διεργασίες λαμβάνουν χώρα ενώ ατύπως έχει ανοίξει με πρωτοβουλία του προέδρου Αναστασιάδη μια συζήτηση για αλλαγή πλαισίου στις διαπραγματεύσεις για την επίλυση του Κυπριακού. Πριν από λίγο καιρό, μάλιστα, ο υπουργός Εξωτερικών του ψευδοκράτους Κουντρέτ Οζερσάι, είχε αναφερθεί σε παρασκηνιακές συζητήσεις «έξω από το κουτί».
Οι παροικούντες την Ιερουσαλήμ γνωρίζουν πως ο πρόεδρος Νίκος Αναστασιάδης έχει οδηγηθεί στο συμπέρασμα πως το πλαίσιο της λεγόμενης Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας δεν οδηγεί σε βιώσιμη λύση. Δεν έχει και άδικο. Κάτω από αυτό τον τίτλο έχει συσσωρευτεί ένα διαπραγματευτικό κεκτημένο, από το οποίο το μόνο που μπορεί να προκύψει είναι μια παραλλαγή του Σχεδίου Ανάν που είχαν απορρίψει με 76% οι Ελληνοκύπριοι στο δημοψήφισμα του 2004.

Αναζητώντας διέξοδο, ο Αναστασιάδης, σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες, έχει πει στον Τούρκο υπουργό Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου, αλλά και έχει στείλει σχετικά μηνύματα στην Ουάσινγκτον, στην Κομισιόν, στο Λονδίνο, στο Παρίσι και στο Βερολίνο, ότι προβληματίζεται για λύση συνομοσπονδίας ή και δύο κρατών εντός της Ε.Ε. Επειδή, όμως, μια τέτοια συζήτηση είναι σχεδόν απαγορευμένη στο ελληνοκυπριακό πολιτικό σύστημα, άρχισε ένα επικοινωνιακό παιχνίδι που ακόμα βρίσκεται σε εξέλιξη και το οποίο προκαλεί σύγχυση.

Στις 23 Σεπτεμβρίου στη Νέα Υόρκη, στη συνομιλία του πάλι με τον Τσαβούσογλου, ο Κύπριος πρόεδρος, κατά πληροφορίες, μίλησε για «χαλαρή ομοσπονδία». Διπλωματικές πηγές που έχουν εικόνα υποστηρίζουν ότι το περιεχόμενο του όρου «χαλαρή ομοσπονδία» είναι στην πραγματικότητα συνομοσπονδία. Οπως πάντα, σημασία έχουν οι αρμοδιότητες των κρατιδίων και όχι ο τίτλος που θα επιλεγεί.
Κατά τις ίδιες πηγές, η Αγκυρα ήδη συνομιλεί ατύπως με τη Λευκωσία για μια συνομοσπονδιακή λύση έξω από τη διαδικασία που εξελίσσεται στο πλαίσιο του ΟΗΕ. Σύμφωνα με πληροφορίες, ο Ερντογάν έχει αναθέσει στον Τσαβούσογλου τη σχετική ευθύνη, ο οποίος επικουρείται από τον Τουρκοκύπριο «υπουργό Εξωτερικών» Οζερσάι. Οι Τούρκοι, μάλιστα, προσθέτουν πάντα ότι αν στην πράξη δεν λειτουργήσει η συνομοσπονδία, θα πρέπει τα πράγματα να οδηγηθούν στη λύση δύο ανεξάρτητων κρατών.

Ο Ερντογάν προωθεί ως πρώτη επιλογή τη συνομοσπονδία επειδή θεωρεί ότι έτσι το τουρκοκυπριακό κρατίδιο θα ενταχθεί στην Ε.Ε. και μέσω αυτού ο ίδιος θα μπορεί να έχει όχι απλώς λόγο, αλλά ενδεχομένως και δικαίωμα βέτο στα ευρωπαϊκά πράγματα. Επίσης, την προτιμά επειδή μέσω αυτού θα μπορεί να βάλει χέρι στον ενεργειακό πλούτο. Θεωρείται δεδομένο(;) ότι αυτός ο ενεργειακός πλούτος θα είναι αρμοδιότητα της συνομοσπονδιακής δομής και όχι των δύο κρατιδίων.

Τα σενάρια

Από την πλευρά του, ο πρόεδρος Αναστασιάδης ανοίγει την ατζέντα επειδή θέλει να διερευνήσει τις προθέσεις της Αγκυρας όσον αφορά τις υφιστάμενες εναλλακτικές λύσεις. Στόχος του είναι να εξασφαλίσει μεγαλύτερη επιστροφή εδάφους (έναντι της αναγνώρισης του τουρκοκυπριακού κρατιδίου), το ότι η νέα κρατική δομή θα λειτουργεί και να διασφαλίσει ότι ο ενεργειακός πλούτος νοτίως της Κύπρου θα παραμείνει σε ελληνοκυπριακά χέρια. Είναι ενδεικτικό των προθέσεών του το γεγονός ότι έχει ήδη ανακοινώσει πως θα γίνουν συγκριτικές μελέτες για όλα τα σενάρια λύσης.

Ο σχετικός προβληματισμός δεν είναι νέος. Στις 5 Νοεμβρίου 2017, είχε δηλώσει: «Θα πρέπει με τις πολιτικές δυνάμεις να υπάρξει μια ειλικρινής διαβούλευση για να δούμε τι είναι το σχέδιο Β που θα δημιουργεί συνθήκες ειρήνης, θα προστατεύει τον Ελληνισμό και θα διαφυλάσσει τη λειτουργικότητα του κράτους. Αλλά αυτό δεν είναι της παρούσης». Είχε προσθέσει, μάλιστα, ότι «μετά από την εμπειρία της τελευταίας πενταετίας, του διαλόγου και με τον κ. Ντερβίς Ερογλου και τον κ. Μουσταφά Ακιντζί, οφείλω να πω ότι έχω αποκρυσταλλώσει το πόσο εφικτό ή το πόσο ανέφικτο ή ποιοι είναι οι παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν σε μια πραγματική ειρήνη».

Ολο αυτό το διάστημα ο πρόεδρος Αναστασιάδης διοχετεύει στην πολιτική αγορά όλα τα παραπάνω σενάρια, προφανώς για να σταθμίσει τις πολιτικές αντιδράσεις, προτού προβεί στην όποια επίσημη κίνηση. Για να προλειάνει, μάλιστα, το έδαφος ομολογεί δημοσίως πλέον ότι η πολιτική που ακολουθείται δεκαετίες στο Κυπριακό έχει περιέλθει σε αδιέξοδο, παρότι ο ίδιος ήταν φανατικός υποστηρικτής της. Δεν είναι τυχαίο, βεβαίως, ότι χρησιμοποιεί τους όρους «χαλαρή ομοσπονδία» και «αποκεντρωμένη ομοσπονδία». Και δεν έχει διαψεύσει πως έχει συζητήσει με τον Τσαβούσογλου στο Κραν Μοντάνα λύση δύο κρατών.

Το κλίμα σύγχυσης που έχει δημιουργηθεί από όλο αυτό το κρυφτούλι του Κύπριου προέδρου είχε ως αποτέλεσμα να προκληθεί πρόβλημα εκεί που δεν το περίμενε: στο ίδιο του το κόμμα. Ο μετά τον Αναστασιάδη πρόεδρος του Δημοκρατικού Συναγερμού (ΔΗ.ΣΥ.) Αβέρωφ Νεοφύτου έχει αρχίσει να κάνει κινήσεις διαφοροποίησης από το Προεδρικό. Διοργάνωσε, μάλιστα, ημερίδα για τη Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία προφανώς για να στείλει μήνυμα ότι το κόμμα είναι αντίθετο στην αλλαγή του πλαισίου των διαπραγματεύσεων.