Επικίνδυνα παιχνίδια πολέμου στο Αιγαίο

«Εάν οι Τούρκοι ανέβουν σε βραχονησίδα, θα την ισοπεδώσουμε!» δήλωσε ο ναύαρχος Ευάγγελος Αποστολάκης. «Θα συντρίψουμε όποιον δεν σεβαστεί την εθνική μας κυριαρχία», συμπλήρωσε ο Πάνος Καμμένος. Μετά τον θόρυβο που προκλήθηκε τόσο από την πλευρά του Γενικού Επιτελείου όσο και από ορισμένους παράγοντες έγινε συντονισμένη προσπάθεια να υποβαθμιστεί η σημασία της δήλωσης του ναυάρχου.

Το επιχείρημα που υιοθετήθηκε ήταν ότι «ο ναύαρχος είπε απλά το αυτονόητο». Η πραγματικότητα, ωστόσο, είναι πολύ διαφορετική. Απόδειξη ότι, όπως αποδείχτηκε στην κρίση των Ιμίων το 1996, η κατάληψη ελληνικής βραχονησίδας από Τούρκους δεν σήμανε αυτόματα και βομβαρδισμό της από τις ελληνικές Ενοπλες Δυνάμεις και πολύ περισσότερο ισοπέδωσή της. Ο ναύαρχος Αποστολάκης, άλλωστε, είναι γνωστό ότι μετράει τα λόγια του. Δεν ανήκει στη σχολή Καμμένου και γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο το Μέγαρο Μαξίμου έχει ανοιχτή γραμμή μαζί του με σκοπό να εξισορροπεί τον εκρηκτικό πολιτικό του προϊστάμενο. Συγκεκριμένα, στους παροικούντες την Ιερουσαλήμ είναι γνωστό ότι ο αρχηγός ΓΕΕΘΑ, με τις πλάτες του πρωθυπουργού, λειτουργούσε ως ο άλλος πόλος στο υπουργείο Αμυνας. Ως εκ των παραπάνω, η δήλωσή του δικαιολογημένα απέκτησε βαρύτητα και ερμηνεύτηκε ως έκφραση του ελληνικού αμυντικού δόγματος και όχι ως κουβέντα του αέρα και πολύ περισσότερο λεονταρισμός.

Οι γεωτρήσεις στην Κύπρο και τα αντίποινα

Σύμφωνα με πληροφορίες, πάντως, η δήλωση Αποστολάκη -με την οποία πράγματι δημοσιοποίησε αυτή την πτυχή του ελληνικού αμυντικού δόγματος- έγινε επειδή υπήρξε σοβαρός λόγος. Και αυτό επειδή είχαν αποπειραθεί Τούρκοι να αποβιβαστούν σε ελληνική υφαλοκρηπίδα. Πιθανότατα, μάλιστα, να μην πρόκειται για ένα μεμονομένο περιστατικό, σύμφωνα με αποκλειστικές πληροφορίες. Τελικά, η κρίση είχε τότε αποτραπεί και σε αυτό είχαν παίξει ρόλο και οι Αμερικανοί. Αξιόπιστες πηγές, όμως, υποστηρίζουν ότι στο Γενικό Επιτελείο έχουν περιέλθει πληροφορίες και για ενδεχόμενη νέα τουρκική πρόκληση τέτοιου χαρακτήρα.

Οι ίδιες πηγές συνδέουν αυτό το ενδεχόμενο με το αδιέξοδο στο οποίο έχει περιέλθει η Αγκυρα στην κυπριακή ΑΟΖ. Η αδυναμία της να εμποδίσει -λόγω της αμερικανικής προειδοποίησης- τη γεώτρηση της ExxonMobil στο θαλασσοτεμάχιο 10 προκαλεί εκνευρισμό στον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Εξ ου και οι διαρροές για κατασκευή ναυτικής βάσης στην κατεχόμενη Κύπρο και ότι το νέο τουρκικό σκάφος-γεωτρύπανο θα τρυπήσει μη αδειοδοτημένο θαλασσοτεμάχιο στην κυπριακή ΑΟΖ, πιθανότατα στα δυτικά του νησιού.

«Ο εκνευρισμός κάνει την Τουρκία επικίνδυνη και απρόβλεπτη», σχολιάζει αξιόπιστη πηγή. Ολα αυτά, μάλιστα, συμβαίνουν με φόντο την προσπάθεια του προέδρου Τραμπ να τα βρει με τον Ερντογάν και να επαναφέρει την Τουρκία στο δυτικό στρατόπεδο. Προσπάθεια η οποία εκ των πραγμάτων συνδέεται με την απόφασή του να αποσύρει τις αμερικανικές δυνάμεις που σταθμεύουν στην ελεγχόμενη από τους Κούρδους βορειοανατολική Συρία. Η εν λόγω απόφαση είχε ως αποτέλεσμα την παραίτηση του Αμερικανού υπουργού Αμυνας και ουσιαστικά αφήνει ελεύθερο το πεδίο στον Ερντογάν να εξαπολύσει επίθεση εκεί όπου διαμένουν οι Κούρδοι έχοντας εγκαθιδρύσει κρατίδιο.

Επί ποδός για επέμβαση τύπου Ιμια

Για όλα τα παραπάνω, η δήλωση του κατά τα άλλα προσεκτικού αρχηγού ΓΕΕΘΑ αποκτά βαρύνουσα σημασία. Για την ακρίβεια, αποτελεί κεντρικό στοιχείο του ελληνικού αμυντικού δόγματος στην παρούσα φάση: τη στιγμή δηλαδή που βρίσκεται σε ετοιμότητα για επιθετική κίνηση τύπου Ιμια. Απλά το Μέγαρο Μαξίμου τρόμαξε και από τον θόρυβο που προκλήθηκε μετά την παρέμβαση αυτή, αλλά και από την τουρκική αντίδραση. Γι’ αυτό και στη συνέχεια προσπάθησε να την υποβαθμίσει και να ρίξει τους τόνους.

Στη σύνοδο του Συμβουλίου Εξωτερικής Πολιτικής, που πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή, μάλιστα, ο Γιώργος Κατρούγκαλος απέδωσε τη δήλωση Αποστολάκη στην ανάγκη να δοθεί μια απάντηση στις τουρκικές παραβιάσεις. Η πραγματικότητα, όμως, είναι ότι οι τουρκικές παραβιάσεις πλήθυναν μετά τη δήλωση του αρχηγού ΓΕΕΘΑ. Η Αγκυρα, σε μια προσπάθεια να ακυρώσει την κόκκινη γραμμή που αυτός έθεσε με την παρέμβασή του, έστειλε τα μαχητικά της όχι μόνο να παραβιάσουν μαζικά τον ελληνικό εναέριο χώρο, αλλά και να πραγματοποιήσουν υπερπτήσεις πάνω από ακριτικά νησιά, κυρίως πάνω από το Καστελόριζο, τη Ρω, τις Οινούσσες και την Παναγιά (ανατολικά της Χίου). Αυτή, μάλιστα, είναι μία από τις επίφοβες περιοχές στην οποία λέγεται ότι επιχειρήθηκε η τουρκική επίβαση, χωρίς κάτι τέτοιο να επιβεβαιώνεται.

Στην ίδια σύνοδο, πάντως, ο κ. Κατρούγκαλος ενημέρωσε τους εκπροσώπους των κομμάτων της αντιπολίτευσης ότι ο αρμόδιος για την περιοχή μας Αμερικανός υφυπουργός Γουές Μίτσελ προειδοποίησε την ελληνική πλευρά ότι η Ουάσινγκτον δεν μπορεί να ασκήσει αξιόλογη επιρροή στην Αγκυρα. Επίσης, ότι ο μόνος με τον οποίο αξίζει να συζητάει κανείς είναι ο ίδιος ο Ερντογάν. Γι’ αυτό και προέτρεψε τους Ελληνες συνομιλητές του να κάνουν κάποια κίνηση για να αξιοποιήσουν τον διμερή ελληνοτουρκικό δίαυλο. Εξάλλου, η απαγκίστρωση των ΗΠΑ από τη Συρία και η ταυτόχρονη ένταση των προκλήσεων της Τουρκίας και στην Ανατολική Μεσόγειο και στο Αιγαίο αποδεικνύουν ότι το μέχρι πρότινος επιχείρημα ότι μεγάλοι παίκτες ισχύος θα προστατέψουν Ελλάδα και Κύπρο δεν ισχύει απόλυτα.

Τι σκέφτεται ο Ερντογάν

Η σχετική παρατήρηση, όμως, περί του διμερούς ελληνοτουρκικού διαύλου έγινε, κατά πάσα πιθανότητα, προκειμένου να προετοιμαστεί το έδαφος για την επίσκεψη του Ελληνα πρωθυπουργού στην Τουρκία. Αν και οι σχετικές διαβουλεύσεις συνεχίζονται κανονικά, η ημερομηνία δεν καθορίζεται. Ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών απέφυγε να αναφερθεί σε αυτό το θέμα στο Συμβούλιο Εξωτερικής Πολιτικής. Προφανώς, η κυβέρνηση έκρινε ότι το θέμα δεν προσφέρεται επικοινωνιακά λόγω του κλίματος έντασης. Αν αναλογιστεί κανείς ότι οι Τούρκοι υπουργοί Εξωτερικών και Αμυνας επανέλαβαν τη γνωστή ρητορική για την ετοιμότητα του στρατού τους να υπερασπιστεί τα συμφέροντα της Τουρκίας στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο, καταλαβαίνει ότι δεν θεωρείται πρόσφορο το έδαφος για μια τέτοια συνάντηση.

Ο Χουλουσί Ακάρ, μάλιστα, πρόσθεσε και τα περί «γαλάζιας πατρίδας». Το στίγμα, όμως, το έδωσε ο Μεβλούτ Τσαβούσογλου που σχολίασε ότι από την κρίση στα Ιμια μέχρι σήμερα δεν έχει αλλάξει τίποτα στο Αιγαίο. Στο ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών ερμηνεύουν αυτή τη δήλωσή του ότι στο Αιγαίο μπορεί η θερμοκρασία κάθε τόσο να ανεβαίνει, αλλά η αντιπαράθεση παραμένει ελεγχόμενη. Στις αρμόδιες ελληνικές υπηρεσίες, ωστόσο, έχουν φτάσει πληροφορίες ότι σε αντίθεση με τον Τσαβούσογλου στο περιβάλλον του Ερντογάν υπάρχει μια ομάδα η οποία θεωρεί ότι η Τουρκία θα υποστεί ήττα αν παραμείνει αδρανής. Γι’ αυτό και ερωτοτροπεί με την ιδέα η αδυναμία αντίδρασης στην κυπριακή ΑΟΖ να εξισορροπηθεί με την πρόκληση θερμού επεισοδίου στο Αιγαίο, όπου ο συσχετισμός δυνάμεων κρίνεται ευνοϊκός για την τουρκική πλευρά. Προς το παρόν δεν είναι σαφές προς τα πού κλίνει ο ίδιος ο Τούρκος πρόεδρος, ο οποίος είναι και αυτός που θα αποφασίσει. Ενδεχομένως να ήταν αυτές οι πληροφορίες που εξώθησαν τον αρχηγό ΓΕΕΘΑ να προβεί στην επίμαχη δήλωσή του.

Πάντως, παρακολουθώντας κάποιος τρίτος, που δεν είναι εξοικειωμένος με τα Ελληνοτουρκικά, τις εκατέρωθεν δηλώσεις Αθήνας - Αγκυρας, θα πίστευε ότι βρισκόμαστε στα πρόθυρα πολεμικής σύγκρουσης. Οσοι γνωρίζουν όμως αυτό τον ιδιότυπο ψυχρό πόλεμο διαρκείας διαπιστώνουν ότι οι δύο πλευρές έχουν εκπαιδευτεί στο να παίζουν στη γραμμή του άουτ, χωρίς ωστόσο να βγαίνουν έξω από το διπλωματικό γήπεδο και να βυθίζονται στη δίνη της στρατιωτικής σύγκρουσης. Οταν, όμως, για πολύ χρόνο παίζεις με τη φωτιά, δεν αποκλείεται η δυναμική της αντιπαράθεσης να οδηγήσει εκεί που ούτε η μία ούτε η άλλη πλευρά επιθυμεί, η καθεμία για τους δικούς της λόγους. Η Ελλάδα επειδή είναι χώρα status quo και επειδή επιπλέον, ειδικά αυτή την περίοδο, είναι αδύναμη για τους γνωστούς λόγους. Η δε Τουρκία επειδή έχει ανοιχτά μέτωπα στα ανατολικά της. Οχι μόνο έχει εμπλακεί σε στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Συρία, αλλά και απειλεί να κλιμακώσει την εμπλοκή της εισβάλλοντας στην περιοχή που ελέγχουν οι Κούρδοι, ανατολικά του Ευφράτη. Επιπρόσθετα, η κρίση στις σχέσεις της με τις ΗΠΑ υποχρεώνει τον Ερντογάν να είναι προσεκτικός. Οπως και να έχει, όμως, οι Ενοπλες Δυνάμεις λειτουργούν στη βάση επιτελικών σχεδίων τα οποία έχουν εκπονηθεί σύμφωνα με πιθανά σενάρια. Ειδικά με την κρίση στα Ιμια, όπου και υπήρξε αιφνιδιασμός, με την έννοια ότι δεν υπήρχαν εγκεκριμένα επιτελικά σχέδια, στο Γενικό Επιτελείο έχουν εκπονήσει τέτοια σχέδια με βάση την επιλογή που έχει κάνει η στρατιωτική ηγεσία και έχει εγκρίνει η κυβέρνηση. Ετσι γίνεται και αυτό είναι το νόημα της δήλωσης Αποστολάκη.

Το γεγονός, όμως, ότι ο αρχηγός ΓΕΕΘΑ δεν μιλούσε επιπόλαια φάνηκε και από τα άλλα που είπε στους στρατιωτικούς συντάκτες. Υπενθυμίζουμε την αναφορά του ότι «οι ΗΠΑ ψάχνουν τρόπους ώστε να εξασφαλιστεί η ισορροπία στην περιοχή», ότι κανείς δεν θα πολεμήσει στο πλευρό της Ελλάδας, αλλά και ότι «ο άξονάς μας με το Ισραήλ και την Αίγυπτο αντισταθμίζει την πίεση που εξασκείται από την Τουρκία». Αυτές οι δηλώσεις δε έγιναν μετά την επιστροφή της ελληνικής αντιπροσωπείας από την Ουάσινγκτον, όπου είχε μεταβεί για την έναρξη του Διμερούς Στρατηγικού Διαλόγου. Ο ρόλος, μάλιστα, του ναυάρχου Αποστολάκη σε αυτό τον διάλογο ήταν πρωταγωνιστικός. Σύμφωνα με πληροφορίες, το ζήτημα της ελληνικής αντίδρασης σε περίπτωση κατάληψης ελληνικής βραχονησίδας από Τούρκους αποτέλεσε αντικείμενο συζήτησης στην Ουάσινγκτον. Και ο ναύαρχος εξέθεσε την ελληνική θέση, την οποία και μερικές ημέρες αργότερα τη δημοσιοποίησε με τον γνωστό τρόπο. Είναι, εξάλλου, η πρώτη φορά που τόσο καθαρά η Ελλάδα ορίζει την κόκκινη γραμμή της επιδιώκοντας να στείλει το μήνυμα στην Αγκυρα και κατ’ αυτό τον τρόπο να λειτουργήσει η αποτροπή.