Κώστας Βαρώτσος: «H Ζορμπά; Σαν ένα UFO να προσγειώνεται στο υπουργείο Πολιτισμού»

Αν είναι δυνατόν. Θα τρίζουν τα κόκαλα όλων των αυθεντικών αριστερών. Για πολλά πράγματα μπορείς να τους κατηγορήσεις, πλην ενός: την κουλτούρα. Το crash test από το οποίο οι κυβερνώντες εισπράττουν ένα τεράστιο μηδενικό. Οχι μετεξεταστέοι. Μηδενικό. Ολοστρόγγυλο!

«Μακακία» λοιπόν. Η ιστορία μετακίνησης, μετεγκατάστασης, μεταστέγασης του Δρομέα. «Εντελώς μακακία», λέει ο Κώστας Βαρώτσος. Υπερβολές; Καθόλου. Και λίγα λέει. Κάτι χειρότερο από «μακακία». Και να φανταστεί κανείς ότι η κυρία υπουργός Μυρσίνη Ζορμπά είναι των βιβλίων. Των πολλών βιβλίων. Μα καλά, απ’ όλες αυτές τις σελίδες που έχει διαβάσει δεν έμεινε τίποτα; Κουκούτσι; Προφανώς σε γυάλινο πύργο. Προφανώς περικυκλωμένη από τα εκλεκτά μέλη της δικής της «φυλής». Προφανώς στον πυρήνα της δικής της, μικρής ελίτ. Πέρα βρέχει.

Εφεύρεση Χίτλερ το υπουργείο Πολιτισμού

«Μετά τη συνάντηση με την κυρία Ζορμπά στο υπουργείο, φεύγοντας άναυδος, ενεός από αυτή την πρόταση. Ούτε καν πέρασε από το μυαλό μου να εκδώσω και να κοινοποιήσω δελτίο Τύπου. Απλώς το είπα σε κάποιον φίλο. Αναυδος κι αυτός. Μια ιστορία δράματος και κωμωδίας. Από φίλο σε φίλο, το περιστατικό κατέληξε στο Facebook. Αυτό ήταν. Εγινε χαμός. Τέτοιο πράγμα ουδέποτε είχε συμβεί στη ζωή μου».

-Την ήξερες την κυρία Ζορμπά;

«Προσωπικά, όχι. Παρακολουθούσα την πορεία της στο υπουργείο και είχα διαφωνήσει με την πολιτική της. Με όλους τους χειρισμούς της. Οπως λόγου χάριν τον τρόπο που χειρίστηκε τον διαγωνισμό για την ανάδειξη διευθυντή του ΕΜΣΤ (Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης). Αποτέλεσμα; Αγονος ο διαγωνισμός. Οταν συναντηθήκαμε εκείνη την Παρασκευή στις 7.30 το βράδυ της τα είπα όλα. Λάθος εκείνο, λάθος το άλλο».

-Μόνο η Ζορμπά είναι το πρόβλημα;

Και η προηγούμενη υπουργός; Καλύτερη αυτή; «Εννοείς τη Λυδία Κονιόρδου; Εκείνη με την μπέρτα, το σάλι και το ταγάρι; Αλλο UFO κι εκείνη. Θεωρώ απαράδεκτη την εκάστοτε πολιτική εξουσία να εφαρμόζει τη δική της πολιτιστική πολιτική. Ο πολιτισμός δεν μπορεί να ελεγχθεί. Τον χρησιμοποιούν και τον αξιοποιούν για μικροπολιτική. Να μοιράζουν λεφτά στην πελατεία τους. Αλλωστε μην ξεχνάς ότι το υπουργείο Πολιτισμού ήταν εφεύρεση του Μουσολίνι και του Χίτλερ. Και στην Ελλάδα δημιουργήθηκε από το καθεστώς της χούντας».

Το περιστατικό γνωστό. Πασίγνωστο. Το περιστατικό που γκρέμισε κάθε φύλλο συκής του υπουργείου. Απίστευτη ιστορία. Κάτι μεταξύ Monty Python και χοντροκομμένης προπαγάνδας. Να γελάνε, να ξεκαρδίζονται ακόμα και οι πέτρες.

«Βόρεια Μακεδονία μου είπε, εννοείς Σκόπια της λέω»

«Το τηλέφωνο χτύπησε την Πέμπτη (εννοεί στις 7 Μαρτίου) και η κυρία Μυρσίνη Ζορμπά μου είπε πως θέλει να με δει να κουβεντιάσουμε μια ιδέα. “Ποια ιδέα;”, τη ρώτησα. “Ελα”, μου είπε, “και θα τα πούμε από κοντά”. “Μα τι θέλεις;”. “Ελα, θα στα πω προσωπικά”. Πήγα το απόγευμα Παρασκευής στις 7, αλλά το ραντεβού ήταν για τις 7.30. Τέλος πάντων. Με το που τη βλέπω με ρώτησε στην ψύχρα: “Πώς θα σου φαινόταν να μεταφέρουμε τον Δρομέα στη Βόρεια Μακεδονία;”.Και τότε τη ρώτησα: “Ποια Βόρεια Μακεδονία; Εννοείς τα Σκόπια;”. “Ναι, τα Σκόπια”, μου απάντησε και συνέχισε: “Εμείς να τους δώσουμε τον Δρομέα και εκείνοι να μας δώσουν ένα άγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου”».

-Τρελό!

«Αρχισα να φουντώνω μέσα μου. Να βράζω. Συγκρατήθηκα και κάποια στιγμή της λέω: “Μένω εμβρόντητος μ’ αυτή την πρόταση. Εχω πάθει πλάκα. Σοβαρά το λες αυτό; Μπας και είναι ανέκδοτο;”. Εκείνη, απτόητη, μου είπε: “Σοβαρά το λέω. Μάλιστα σου μεταφέρω τα θετικά σχόλια και άλλων ανθρώπων”. Αρχισαν να με ζώνουν τα φίδια. “Ποιων ανθρώπων;”, τη ρωτάω. “Δεν μπορώ να σου πω”, μου είπε».

-Εσύ ποιους φαντάστηκες; Πού πήγε μυαλό σου; «Αργότερα πολλοί δημοσιογράφοι μου είπαν ότι προφανώς ήταν ιδέα του Αλέξη Τσίπρα».

-Και μετά;

“Είσαι με τα καλά σου;”, της λέω. “Μα ο Δρομέας είναι σύμβολο της πόλης. Θα γίνει χαμός”. Ωστόσο εκείνη συνέχιζε να λέει τα δικά της. Μπροστά μου ήταν σαν να έβλεπα UFO να προσγειώνεται στο υπουργείο Πολιτισμού. Της εξήγησα ότι είναι έργο της Αθήνας. Είναι σαν να δωρίζεις το ρολόι-κειμήλιο από τον παππού σου. Που κι εκείνος το είχε πάρει από τον δικό του παππού. Ενα κειμήλιο με απροσδιόριστη συναισθηματική αξία. Δεν το πειράζεις. Δεν το δίνεις. Αλλωστε εγώ ως καλλιτέχνης έχω τα αποκλειστικά πνευματικά δικαιώματα».

- Ομως εκείνη, στη συνέχεια όλα αυτά τα διέψευσε...

«Οχι γραπτώς. Μόνο προφορικώς. Αρχισαν να διαψεύδουν ακόμα και το γεγονός ότι πήγα στο υπουργείο με δική της πρόσκληση. Εκείνοι συνέχιζαν να διαψεύδουν προφορικώς. Μετά άλλαξαν τροπάρι. Οτι δηλαδή δεν μου έγινε καμία τέτοια πρόταση. Τότε αναγκάστηκα να υποστηρίξω τα γεγονότα. Επρεπε να αποδείξω πως δεν είμαι ελέφαντας».

-Μα γιατί να μη μετακινηθεί ο Δρομέας;

«Το έργο ως αντικείμενο δεν ανήκει ούτε σ’ εμένα ούτε στον Δήμο Αθηναίων. Ανήκει στον κόσμο. Και η αντίδραση του κόσμου ήταν αναπάντεχη. Σαν να λέγανε, με μια φωνή, κάτω τα χέρια από το έργο. Στόχος ενός έργου τέχνης είναι να εκφράσει μια ιστορική, πολιτιστική, στιγμή. Ο Δρομέας είναι τοπόσημο. Μια μαγική στιγμή».

«Με αυτό που μου πρότεινε η Ζορμπά “αυτοκτόνησε”»

-Κι αν σε ρωτούσαν για να το μεταφέρουν στο Λονδίνο, στο Παρίσι, στη Νέα Υόρκη;

«Την ίδια άρνηση θα έπαιρναν. Την ίδια θέση θα είχα. Η κατηγορηματική μου άρνηση δεν έχει να κάνει με τη μετακίνησή του σε μια υποβαθμισμένη πόλη. Καθόλου. Ο Δρομέας ανήκει στον κόσμο της Αθήνας. Πάει τέλειωσε».

-Μετά από αυτό το περιστατικό τι έγινε; Υπήρξε κάποια άλλη αντίδραση; Σε πήρε τηλέφωνο;

«Οχι η ίδια».

-Πού να τολμήσει να το κάνει. Βαρώτσος και τηλέφωνο κάνουν τζιζ…

«Μου έστειλε μήνυμα μέσω ενός φίλου να ρίξουμε τους τόνους. Ούτε εγώ θέλω να σηκώνω τους τόνους. Μόνοι τους σηκώθηκαν οι τόνοι. Σου είπα ότι με το Facebook έγινε χαμός. Με μια πρόθεση εντελώς αστεία. Μόλις έγινε το περιστατικό, πήρα τον Σταύρο Ξαρχάκο και ξεκαρδιστήκαμε στα γέλια. Από την Κυριακή και μετά σπάσανε τα τηλέφωνα. Εμεινα άναυδος με την ταχύτητα του Internet. Καταπάνω της πήγε τσουνάμι αντιδράσεων, σχολίων, χλευασμών. Ολος ο κόσμος εναντίον της. Η Ζορμπά “αυτοκτόνησε” με αυτό που μου πρότεινε».

Μια μα@@@ία συμφωνία

-Μια και μιλάμε για Σκόπια, ποια η γνώμη σου για τη Συμφωνία των Πρεσπών;

«Ηταν μια αναπάντεχη κακή συμφωνία. Ομως απαραίτητη. Μια μ@@@κία συμφωνία. Ομως απαραίτητη για να ξεμπλοκάρουν τα πράγματα. Μια γεωπολιτική υπόθεση που αφορούσε σε όλα τα δυτικά κράτη και σε όλο τον δυτικό κόσμο. Η μικρή Ελλάδα έχει ελάχιστη έως μηδενική πολιτική επιρροή. Ιδιαίτερα μετά την οικονομική καταστροφή».

-Θα ξαναψήφιζες Αλέξη Τσίπρα;

«Φυσικά όχι. Από τον Τσίπρα, όταν τον ψήφισα, περίμενα ένα πράγμα. Οτι θα τονώσει το πληγωμένο “εγώ” του ελληνικού λαού. Θα τονώσει το συνολικό υποσυνείδητο του ελληνικού λαού. Οχι μόνο δεν το έκανε, αλλά αντιθέτως συμβιβάστηκε. Πλήρης, ολοκληρωτική υποταγή στην ευρωπαϊκή κοινότητα της μεγάλης απογοήτευσης».

Μιλτιάδης Εβερτ, Σταύρος Ξαρχάκος και Δρομέας

Ο Κώστας Βαρώτσος, με ρίζες διακλαδωμένες σε ένα «δάσος» Βαρώτσων του Νομού Ηλείας. Ας πούμε συγγενής του Παναγιώτη Βαρώτσου της μεθόδου πρόγνωσης σεισμών ΒΑΝ. Η μητέρα του, το γένος Τσεριώνη, όπου ο αδελφός του παππού της ήταν βουλευτής Ηλείας. Ο πατέρας του από Ολυμπία. Ασε που η κόρη του Χριστίνα, από την πρώην και δεύτερη σύζυγό του Νέλλη Σφακιανάκη, είναι σπουδαία αρχιτεκτόνισσα εσωτερικών χώρων και ερμηνευτικό ταλέντο. Με εξαιρετική πρώτη εμφάνιση στη μαύρη κομεντί του Θοδωρή Αθερίδη «Τέλειοι ξένοι».

Το 1988, λοιπόν, με τον Μιλτιάδη Εβερτ στο δημαρχείο των Αθηνών, δέχεται πρόταση από τον Σταύρο Ξαρχάκο, ο οποίος τότε ήταν αντιδήμαρχος Πολιτισμού στο πλευρό του «Μπουλντόζα».

«Πήγα στον Σταύρο ένα μικρό εργάκι, μια μινιατούρα του Δρομέα. Ο Σταύρος ενθουσιάστηκε και αμέσως το πήγε στον Εβερτ. Εκείνος, για να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους, μπορεί να μην καταλάβαινε πολλά πράγματα από τέχνη, αλλά το ένστικτό του ήταν άλλο πράγμα. Ετσι λοιπόν εγκρίθηκε και το έργο κατέληξε στην πλατεία Ομονοίας. Με αυτό το έργο άνοιξε δρόμος και δίοδος προς το ευρύτερο κοινό». Ο Κώστας Βαρώτσος, επιβεβαιωμένος και χορτασμένος από έργα, τιμητικές διακρίσεις και βραβεία, λέει τα πράγματα με το όνομά τους. No problem.

«Οι εικαστικοί καλλιτέχνες αποτελούν ένα κλειστό κύκλωμα. Εντελώς κλειστό. Εμείς κι εμείς. Ποιος, ας πούμε, ξέρει τον Τότσικα; Ετσι, μέσα σε αυτό το κλειστό κύκλωμα αυτοθαυμαζόμαστε. Πηγαίνουμε από έκθεση σε έκθεση και στον καλλιτέχνη λέμε τα καλύτερα. Ενα σύστημα αυτοαναφορικό. Αυτό είναι το σύστημα. Με μπόλικη εσωστρέφεια. Αυτοθαυμασμός και ταυτόχρονα κόντρες, πόλεμοι και φυσικά η πυραμίδα της εξουσίας».

-Εσύ προφανώς είσαι στην κορυφή της πυραμίδας.

«Ενας χώρος σαν virtual reality. Με τον Δρομέα όλα άλλαξαν. Ριζικά. Με τον Δρομέα οι μισοί βρίζανε, οι μισοί με αποθέωναν. Θυμός και θαυμασμός. Κάπως έτσι άρχισε να πέφτει βροχή παραγγελιών από όλα τα σημεία της υδρογείου. Από Σιάτλ, Ουάσινγκτον, Ιταλία, παντού».

-Φαντάζομαι έβγαλες λεφτά με το τσουβάλι… «Κάπως έτσι κατάφερα να χτίσω σπίτι στην Αίγινα με δικό μου στούντιο. Φαντάσου ότι από το πιο νότιο μέχρι το πιο βόρειο σημείο της Ιταλίας, παντού έχουν τοποθετηθεί έργα μου. Περίπου κάθε 250 χιλιόμετρα από ένα έργο Βαρώτσου».

«Καταστροφή στη Ρωσία μόλις εφαρμόστηκε η μαρξιστική θεωρία»

-Και με την πολιτική; Δεξιός, κεντροδεξιός, κεντροαριστερός, κομμουνιστής, τι;

«Μικρός ήμουν στον “Ρήγα Φεραίο”. Κοντά στον Ανταίο Χρυσοστομίδη. Η βασική μου δομή είναι μαρξιστική. Ομως με τα χρόνια αποκόπηκα από μια τέτοια ιδεολογική προσέγγιση της πραγματικότητας. Η κοινωνία λειτουργεί σαν ένα χαοτικό σύστημα, το οποίο δεν μπορείς να το αντιμετωπίζεις με θεωρητικές σκέψεις και ακροβασίες όσο κι αν αντικειμενικά αυτή η θεωρία είναι σωστή».

-Εννοείς ότι η ζωή και η θεωρία είναι δύο πράγματα διαφορετικά;

«Κάπως έτσι. Ο μαρξισμός στα χαρτιά είναι μια σωστή, αντικειμενικά, θεωρία. Ο Μαρξ ανέλυσε την κοινωνία και την οικονομία με αντικειμενικά δεδομένα. Μόλις αυτή η θεωρία εφαρμόστηκε στη Ρωσία επήλθε η απόλυτη καταστροφή. Αλλά και εκείνη την εποχή τα πονήματα του Χίτλερ να διάβαζες, τις ίδιες θεωρητικές υποσχέσεις θα ελάμβανες. Στη συνέχεια όλα αυτά έστειλαν στα κρεματόρια εκατομμύρια Εβραίους».

-Τώρα πού ανήκεις; 

Πουθενά».

-Με το ΠΑΣΟΚ;

«Ποτέ! Τότε ψήφιζα ΚΚΕ Εσωτερικού. Εχω ψηφίσει κι αυτόν τον π... (αναγκάζομαι να αφαιρέσω τον χαρακτηρισμό λόγω δημοσιογραφικής ευπρέπειας) Τσίπρα. Νόμιζα πως μ’ αυτόν υπάρχει κάποια ελπίδα. Στη συνέχεια με απογοήτευσε. Σου είπα, οι κοινωνίες είναι πολύπλοκα συστήματα. Η επιστήμη της Μετεωρολογίας είναι από τις πιο αναπτυγμένες. Τα δεδομένα που πρέπει να ξέρεις για να κάνεις μια σωστή πρόβλεψη αφορούν φυσικά φαινόμενα, μερικές φορές απρόβλεπτα. Γι’ αυτό μερικές φορές συμβαίνει οι προγνώσεις να λένε ότι θα πέσει χιόνι και στην πραγματικότητα να λάμπει ο ήλιος».

-Ασχολήθηκες ποτέ με την ενεργό πολιτική;

«Η πολιτική είναι η τέχνη του εφικτού. Εμένα, ως καλλιτέχνη με ενδιαφέρει το ανέφικτο. Ο Δρομέας παραπέμπει στο ανέφικτο. Είναι αδύνατον να είμαι κομματικός».

-Κι όμως, πίστεψες στον Τσίπρα…

«Ηλπιζα, είναι αλήθεια. Ομως κατά βάθος μια προαίσθηση μού έλεγε ότι ο Τσίπρας θα μας την κάνει. Οπως και μας την έκανε».

-Μας την έκανε λέει. Με τον Βαρουφάκη παραλίγο να μας ρίξει στα βράχια. Ασε καλύτερα. Εφιάλτης στον δρόμο με τις γύφτικες τσατσάρες.

«Είμαι φίλος με τον Γιάνη. Και φυσικά με τη Δανάη, η οποία άλλωστε είναι συνάδελφός μου. Ο Γιάνης έγινε αποδιοπομπαίος τράγος. Τον βρίζουν όλοι. Εφαγε πολύ “ξύλο”. Σε πολλές περιπτώσεις δεν το άξιζε. Εγινε killing personality».

-Δεν συμφωνώ μαζί σου.

«Πάντα είμαι προστατευτικός με τους φίλους μου. Αλλωστε κανείς δεν είναι τέλειος. Οποτε κι εγώ είχα ξεφύγει και έγινα αλαζόνας έφαγα κι εγώ πολύ “ξύλο”».

-Οπως;

«Τότε, στην Μπιενάλε του 1995, που εκπροσωπούσα την Ιταλία και είχα φτιάξει ένα μεγάλο έργο με την ονομασία “Ορίζοντας” και που κάποια στιγμή το έργο βούλιαξε στα νερά της Βενετίας. Είμαι ο μοναδικός γλύπτης στον κόσμο με ναυάγιο στο παθητικό του. Ο “Τιτανικός” του Κώστα Βαρώτσου. Είχα ξεφύγει από την πραγματικότητα. Οταν ξεφεύγεις και νομίζεις ότι έχεις πιάσει τον ταύρο από τα κέρατα, τότε έρχεται η σφαλιάρα που σε προσγειώνει στην πραγματικότητα. Οσα περισσότερα έργα έχω κάνει, τόσο μικρότερος νιώθω. Αλλωστε το έργο έχει μεγαλύτερη αξία από τον καλλιτέχνη. Το έργο μένει. Ο άνθρωπος-καλλιτέχνης πεθαίνει».

- Μελαγχολικά όλα αυτά…

«Καθόλου. Είναι η πραγματικότητα. Και η πραγματικότητα είναι σαν πίνακας ζωγραφικής. Εχει απ’ όλα τα χρώματα. Τα πάντα. Η πραγματικότητα δεν ακολουθεί μια ευθεία γραμμή. Η πραγματικότητα είναι γένους θηλυκού, γεμάτη καμπύλες». Α, σκέφτηκα, το θηλυκό. Το προσφιλές θέμα του Κώστα Βαρώτσου. Πριν φύγω από το διαμέρισμά του, έτσι καθώς άνοιγα την εξώπορτα τον άκουσα να λέει κάτι άκρως ευρηματικό σχετικά με τη Μυρσίνη Ζορμπά και τη μακρόχρονη θητεία της στον κόσμο του βιβλίου:

«Πολλές φορές τα βιβλία κρύβουν τη θέα».

Που σημαίνει, φυσικά, εκτός πραγματικότητας, εκτός τόπου και χρόνου και όπως πάει εκτός υπουργείου. Εκτός και αν προλάβει να φύγει μαζί με όλους τους άλλους. Place your bets!