Πώς ο Ισπανικός Εμφύλιος γέννησε στον Όργουελ την ιδέα του «Μεγάλου Αδελφού»

Στα τέλη Οκτωβρίου, μιλώντας για την Ουκρανία, ένας Ρώσος νομοθέτης δήλωσε: «Η ειδική στρατιωτική επιχείρηση δεν λαμβάνει χώρα μόνο στα πεδία των μαχών, αλλά και στο μυαλό των ανθρώπων, στις ψυχές τους». Την ίδια εβδομάδα, ανακαλύφθηκε ότι η κινεζική κυβέρνηση είχε δημιουργήσει «αστυνομικά τμήματα» σε σχεδόν 20 χώρες για να παρακολουθεί τους πολίτες της στο εξωτερικό. Παράλληλα με αυτά τα γεγονότα, η Amazon παρουσίασε μια ενημέρωση του Astro, του οικιακού ρομπότ της, και έλαβε παράπονα επειδή, όπως εξήγησε ένας χρήστης, «το σύστημα εντοπισμού για την παρακολούθηση των ανθρώπων ήταν σχεδόν ανατριχιαστικό».

Δεν περνάει δεκαετία, έτος ή εβδομάδα χωρίς να συμβεί κάτι που να μας φέρει πίσω στο μυθιστόρημα του Τζορτζ Όργουελ, το «1984». Η δύναμη του βιβλίου είναι τέτοια που οι έννοιές του – όπως ο Μεγάλος Αδερφός και η Αστυνομία της Σκέψης – είναι γνωστές σε εκατομμύρια ανθρώπους ακόμα και αν δεν έχουν διαβάσει το βιβλίο.

Το 1984 μπορεί να διαβαστεί ως δυστοπία, προφητεία, σάτιρα, πολιτική διατριβή, μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας, ψυχολογικό θρίλερ ή ιστορία τρόμου, γοτθικός εφιάλτης, μεταμοντέρνο κείμενο και ιστορία αγάπης. Είναι επίσης ένα από τα πιο διάσημα έργα μυθοπλασίας στον κόσμο. Η εμπειρία που έζησε ο Όργουελ στον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο έγινε η κινητήρια δύναμη πίσω από τη δημιουργία του τόμου.

Ισπανία: Το σημείο μηδέν του Όργουελ
«Η ιστορία σταμάτησε το 1936», είπε ο Όργουελ στον φίλο του Άρθουρ Κέσλερ, συγγραφέα του βιβλίου «Σκοτάδι το μεσημέρι». Αναφερόταν στη στιγμή που εμφανίστηκε ο ολοκληρωτισμός στην Ευρώπη. Εκείνη την εποχή, η ιστορία σταμάτησε και το «1984» γεννήθηκε.

Η Ισπανία ήταν μια αντιπροσωπευτική στιγμή ρήξης στη ζωή του Όργουελ, το σημείο μηδέν του. Το μυθιστόρημα διαδραματίζεται στο Λονδίνο, αλλά οι ιδέες του γεννήθηκαν στους δρόμους της Βαρκελώνης κατά τη διάρκεια του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου. Ο Όργουελ έφτασε στην Ισπανία γεμάτος επαναστατική αισιοδοξία, αλλά μετά από μήνες στο μέτωπο της Αραγονίας, η ατμόσφαιρα τρόμου που βίωσε στη Βαρκελώνη τον Μάιο του 1937 είναι αυτή που μετέφερε αργότερα στο «1984».

Το συγκεκριμένο γεγονός συνέβη όταν οι κομμουνιστές, ακολουθώντας τις εντολές του Κρεμλίνου, εξεγέρθηκαν ενάντια στους πρώην αναρχικούς συμμάχους τους. Ακολούθησαν πέντε ημέρες βίας, αφήνοντας χιλιάδες νεκρούς. Ο Όργουελ ήταν μάρτυρας αυτού του γεγονότος επειδή πολέμησε στις τάξεις του POUM (του Εργατικού Κόμματος της Μαρξιστικής Ενοποίησης), μιας ισπανικής αντισταλινικής κομμουνιστικής ομάδας. Εκείνες τις ώρες, η καχυποψία έκανε βαρύ κάθε χαιρετισμό του, καθώς γνώριζε για τη δίωξη και τον φόνο των συντρόφων του. Κατάλαβε επίσης ότι η ζωή του και της συζύγου του, Αϊλίν Ο'Σόνεσι (η οποία ήταν επίσης στην πόλη), ήταν σε κίνδυνο. Το ζευγάρι των Άγγλων ήταν τυχερό: έφυγε από τη Βαρκελώνη και επέζησε της καταστολής, αλλά δεν ξέχασαν ποτέ τα γεγονότα.

Η σπίθα άναψε στις 3 Μαΐου, όταν ένα τάγμα εφόδου, που είχε σταλεί από τους κομμουνιστές, κατέλαβε το κτίριο Telefonica που ελεγχόταν από τους αναρχικούς. Κοντά σε εκείνο το σημείο βρισκόταν το ξενοδοχείο Continental – ένα κέντρο μαχητών, δημοσιογράφων και κατασκόπων. Σε εκείνο το ξενοδοχείο, ο Όργουελ άκουσε έναν πράκτορα της μυστικής αστυνομίας του Στάλιν (με το παρατσούκλι Τσάρλι Τσαν) να αναφέρει ότι το ξέσπασμα της βίας προήλθε από ένα πραξικόπημα των αναρχικών κατά της Δημοκρατίας σε μια προσπάθεια να βοηθήσουν τα στρατεύματα του Φρανθίσκο Φράνκο.

Παράνοια και συνωμοσία
«Ήταν η πρώτη φορά που είδα ένα άτομο του οποίου το επάγγελμα ήταν να λέει ψέματα», έγραψε ο Όργουελ στο «Αφιέρωμα στην Καταλονία». Οι εντάσεις μεταξύ των διαφορετικών πολιτικών ομάδων δεν εξέπληξαν τον Όργουελ, αλλά η σκόπιμη αφήγηση ψεμάτων το έκανε. Ένα από αυτά τα ψέματα ήταν ότι οι κομμουνιστές κατάφεραν να «εξαρθρώσουν» ένα δίκτυο αναρχικών προδοτών που επικοινωνούσαν –μέσω μυστικών ραδιοφωνικών σταθμών και μηνυμάτων γραμμένων με αόρατο μελάνι– με τους φασίστες συνωμοτώντας για τη δολοφονία των Ρεπουμπλικανών ηγετών.

Κατά τη διάρκεια της κομμουνιστικής εκκαθάρισης, στη Βαρκελώνη επικρατούσε ένα εφιαλτικό κλίμα και έγινε «ένα άσυλο τρελών», όπως το έθεσε ο Όργουελ. Ήταν ένα μέρος όπου η παράνοια, οι συκοφαντίες και οι φήμες δημιούργησαν μια τόσο τοξική ατμόσφαιρα που ακόμη και όσοι δεν συμμετείχαν στις ίντριγκες έβλεπαν τους εαυτούς τους ως συνωμότες.

Ο Όργουελ είχε οδηγηθεί στην Ισπανία από το μίσος του για τον φασισμό, αλλά έφυγε έξι μήνες αργότερα με έναν δεύτερο εχθρό: η σκληρότητα και η ανεντιμότητα των κομμουνιστών τον συγκλόνισαν. Ο συγγραφέας της «Φάρμας των Ζώων» βρήκε την εμπειρία του στην Ισπανία «συναρπαστική, βαρετή, εμπνευσμένη, τρομακτική και, εν τέλει, διευκρινιστική».

Ο Όργουελ πίστευε ότι η αλήθεια ήταν το πιο σημαντικό πράγμα, ακόμα κι αν ήταν δυσάρεστη. Όταν έφτασε στο Λονδίνο, ο συγγραφέας αναζήτησε ένα μέρος για να δημοσιεύσει όσα είχε δει στη Βαρκελώνη. Θεώρησε ότι ήταν προδοσία και σοκαρίστηκε από το γεγονός ότι παρεμποδίστηκε αυτό το ενδεχόμενο, επειδή συντάκτες που ήταν φίλοι του υποστήριξαν ότι η περιγραφή αυτών των γεγονότων, ακόμα κι αν ήταν αληθινά, θα μπορούσε να ευνοήσει τα στρατεύματα και τον φασισμό του Φράνκο.

Όμως όλη η γραφή του Όργουελ τονίζει την αξία της εμπειρίας που έχει ζήσει. Έτσι, τα πολιτικά ψέματα που ειπώθηκαν στην Ισπανία και η απόκρυψη της αλήθειας στο Ηνωμένο Βασίλειο άλλαξαν την αντίληψή του για την πραγματικότητα. «Κάθε έργο που έχω γράψει από το 1936 και μετά έχει γραφτεί, άμεσα ή έμμεσα, ενάντια στον ολοκληρωτισμό και υπέρ του δημοκρατικού σοσιαλισμού», δήλωσε ο Όργουελ στο δοκίμιό του το 1946 «Γιατί γράφω», λίγο πριν αρχίσει να εργάζεται πάνω στο μυθιστόρημά του.

Στη συνέχεια, στο νησί Γιούρα της Σκωτίας, ο Όργουελ έγραψε το «1984» σε ένα σπίτι που δανειζόταν από τον φίλο του δημοσιογράφο στο The Observer. Κάπνιζε μανιωδώς, παρόλο που ήταν εξασθενημένος από βρογχίτιδα, που τελικά έγινε φυματίωση. Ο Όργουελ κρατούσε συνεχώς ένα όπλο κοντά του επειδή ήταν πεπεισμένος ότι κάποιο μέλος του Αγγλικού Κομμουνιστικού Κόμματος θα μπορούσε να εμφανιστεί εκεί για να τον σκοτώσει. Το μυθιστόρημα εκδόθηκε το 1949.

Ένας κώδικας φόβων
Από τότε, το «1984» έχει γίνει μια πολιτιστική εικόνα με σχεδόν άπειρους υπαινιγμούς. Σύμφωνα με τον συγγραφέα Άντονυ Μπέρτζες, που έγραψε το «Το κουρδιστό πορτοκάλι», ένα μυθιστόρημα που οφείλεται στο αριστούργημα του Όργουελ, το βιβλίο αντιπροσωπεύει «έναν αποκαλυπτικό κώδικα των χειρότερων φόβων μας».

Tο «1984» παραμένει το βιβλίο στο οποίο στρέφουμε όταν η αλήθεια ακρωτηριάζεται, η γλώσσα διαστρεβλώνεται, η εξουσία γίνεται κατάχρηση. Το βιβλίο έχει ερμηνευτεί με διαφορετικούς τρόπους με την πάροδο του χρόνου. Κατά τη διάρκεια του μακροχρόνιου Ψυχρού Πολέμου, διαβάστηκε ως αντισταλινικό έργο και πράγματι πολλοί φυλακίστηκαν ή εκτελέστηκαν αν το διάβαζαν ή το μοίραζαν. Οι πολιτικοί κρατούμενοι της Ανατολικής Ευρώπης βρήκαν ότι ήταν ένα λογοτεχνικό θαύμα που τους ώθησε να ρωτήσουν ενθουσιασμένοι τους δυτικούς δημοσιογράφους: «Πώς θα μπορούσε ο Όργουελ να τα ξέρει όλα αυτά;» Έμειναν έκπληκτοι που το βιβλίο μπορούσε να εξηγήσει με τόση ακρίβεια τις συνθήκες στις οποίες ζούσαν, πώς ένιωθαν, πώς τους παρακολουθούσαν.

Στη δεκαετία του 1970, το «1984» ερμηνεύτηκε ως προειδοποίηση ενάντια στην αναβίωση νέων φασισμών, όπως στις περιπτώσεις της Χιλής και της Αργεντινής. Στη δεκαετία του 1980, το μυθιστόρημα φαινόταν να προμηνύει έναν νέο κίνδυνο: την επεμβατική τεχνολογία.

Δύναμη και ελπίδα
Στα τέλη του 1983, ο κριτικός Τζορτζ Στάινερ έγραψε «ποτέ κανένας άνθρωπος ή γραπτό έργο δεν αφαίρεσε ένα χρόνο από το ημερολόγιο της ελπίδας», αναφερόμενος στο έργο του Όργουελ. Αναπόφευκτα, το 1984 σημαδεύτηκε από το παλιό μυθιστόρημα και η χρονιά δεν απογοήτευσε. Ένα από τα έγγραφα που καθόρισαν καλύτερα τη δυστοπία του Όργουελ ήταν η διαφήμιση που σκηνοθέτησε ο Ρίντλεϊ Σκοτ ​​για την κυκλοφορία του υπολογιστή Macintosh από την Apple. Παρουσιάζοντας τη διαφήμιση, ο Στηβ Τζομπς δηλώνει: «Η Apple είναι η μόνη δύναμη που μπορεί να εξασφαλίσει τη μελλοντική της ελευθερία». Πριν προχωρήσει με ένα βίντεο με συνεργάτες και εργαζόμενους της εταιρείας, ο Τζομπς θέτει το ερώτημα: «Είχε δίκιο ο Τζορτζ Όργουελ για το 1984;».

Όπως και στο παρελθόν, σήμερα το «1984» λειτουργεί ως ένα μέσο στο οποίο ο καθένας θα μπορούσε να ρίξει το δικό του όραμα για το μέλλον. Αυτές τις μέρες, το μυθιστόρημα του Όργουελ γίνεται αντιληπτό πάνω απ' όλα ως μια αλληγορία για τις ψεύτικες ειδήσεις και τις εναλλακτικές πραγματικότητες που προωθούνται από κυβερνήσεις όπως αυτή του Ντόναλντ Τραμπ, που παρουσίαζε οργουελικούς χαρακτήρες όπως ο Ρούντι Τζουλιάνι. Πράγματι, σε συνέντευξη Τύπου, ο δικηγόρος του πρώην προέδρου δήλωσε ότι «η αλήθεια δεν είναι αλήθεια».

Το «1984» είναι ένα βιβλίο πολλαπλών χρήσεων, αλλά πάνω απ' όλα είναι ένα βιβλίο-συναγερμός, που έχει σχεδιαστεί για να μας ξυπνήσει, γιατί μιλά για την ευθραυστότητα της αλήθειας μπροστά στην εξουσία. Έχουμε προειδοποιηθεί. Τον Ιούνιο του 1949, λίγους μήνες πριν πεθάνει, ο Τζορτζ Όργουελ ενημέρωσε τον εκδότη του Φρέντρικ Γουόρμπουργκ ότι «το ηθικό δόγμα που πρέπει να αντληθεί από αυτήν την επικίνδυνη εφιαλτική κατάσταση είναι απλό. Μην το αφήσεις να συμβεί. Εξαρτάται ΑΠΟ ΕΣΕΝΑ.»


Ειδήσεις σήμερα:

Δολοφονία στον Πειραιά: 23χρονος σκότωσε την 19χρονη σύντροφό του και παραδόθηκε

Σημαντική αύξηση των εμφραγμάτων 2-4 μέρες ύστερα από μία μεγάλη σεισμική δόνηση

«Ο Ερντογάν με αποκαλούσε Χίτλερ κάθε έξι ώρες» λέει ο Νετανιάχου