Ο καλός, ο κακός και ο... διερµηνέας: Από τον Ναπολέοντα Σουκατζίδη στο σήµερα

«Θανάση µην ξεχνάς ποτέ πως είσαι Έλληνας κρατούµενος. Έλληνες αγωνιστές εξυπηρετείς. Να είσαι πάντα καλός, να κατανοείς τα προβλήµατά τους. Να είσαι µαλακός µαζί τους». Μ’ αυτά τα λόγια ο Ναπολέων Σουκατζίδης µεταβιβάζει τη δεοντολογία του στον επίσης γερµανοµαθή συγκρατούµενό του, στο Χαϊδάρι, ο οποίος θα αναλάβει χρέη διερµηνέα µετά την εκτέλεση του Ναπολέοντα στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής, σαν σήμερα, την Πρωτοµαγιά του 1944, όπως µας τα µεταφέρει ο Σπύρος Τζόκας στο βιβλίο «Ο κύκλος των µάταιων πράξεων».

Στον Ναπολέοντα Σουκατζίδη και το έργο του ως διερμηνέα και ως πατριώτη, εστίασε η ταινία του Παντελή Βούλγαρη, «Το τελευταίο σημείωμα». Η κοινή γνώμη, έχει ως επί το πλείστον συγκεχυμένη ή και λανθασμένη άποψη για τον ρόλο των διερμηνέων κατά τη σκοτεινή εκείνη περίοδο. Και η αλήθεια μπορεί να είναι εξίσου σκοτεινή.

Νωρίτερα από τον Σουκατζίδη, στην κατεχόµενη Αίγινα, ο Αργύρης Φορτούνας αποδέχεται το αίτηµα των τοπικών αρχών και αρχίζει να εργάζεται ως διερµηνέας στο φρουραρχείο καθώς και στο φρούριο του Τούρλου. Στα αποµνηµονεύµατά του ο Φορτούνας ιστορεί πώς πασχίζει να διευκολύνει την επικοινωνία ανάµεσα στον ντόπιο πληθυσµό και τις γερµανικές υπηρεσίες, λειτουργώντας ως διαµεσολαβητής σε καθηµερινά και έκτακτα ζητήµατα.

Στη Θεσσαλονίκη του 1941, ο γερµανοµαθής Κωνσταντίνος Προέδρου πιάνει δουλειά σε κάποια διοικητική υπηρεσία κι έπειτα στη Μυστική Αστυνοµία των Γερµανών. Υπάρχουν µαρτυρίες ότι ως διερµηνέας συµµετέχει σε συλλήψεις και ανακρίσεις, φέρει ακόµη και όπλο για να αποσπάσει πληροφορίες. Τα στοιχεία για τη δράση του -και άλλων Ελλήνων που µιλούσαν τη «γλώσσα του εχθρού»- προέρχονται από την υπό εξέλιξη διπλωµατική εργασία της Παναγιώτας Γκάτσιου, υπό την εποπτεία του Καθηγητή Στράτου ∆ορδανά στο Πανεπιστήµιο Μακεδονίας.

Γεννάται λοιπόν, η εύλογη απορία: ποια είναι η ορθή δεοντολογία της διερµηνείας; Και πώς διαφέρει ο επαγγελµατίας διερµηνέας, σήµερα, από τον γλωσσοµαθή του 1941; Εμάς, μας αφορά; Σαφώς μας αφορά, ξένους και Έλληνες πολίτες, είτε λόγω άγνοιας της γλώσσας είτε λόγω της χρήσης ξενόγλωσσων τεκµηρίων. Στις αστυνοµικές ανακρίσεις και τις αίθουσες των δικαστηρίων η συµβολή των διερµηνέων είναι απαραίτητη.Ωστόσο, αν και κρίσιµος για την απονοµή δικαιοσύνης, ο ρόλος του διερµηνέα υπονοµεύεται από το σαθρό σύστηµα µεταφραστικών υπηρεσιών των ελληνικών δικαστηρίων.

Η διερµηνεία ως θεµέλιο δικαιοσύνης

Το άτοµο που ανακρίνεται ή δικάζεται βρίσκεται σε σχέση ανισότητας ως προς τις αρχές. Η διερµηνεία έρχεται να εξαλείψει αυτή την ανισότητα και να προστατέψει τα δικαιώµατα του υπόπτου ή κατηγορουµένου.

Η Ευρωπαϊκή Σύµβαση Ανθρωπίνων ∆ικαιωµάτων (ΕΣ∆Α) συγκαταλέγει τη διερµηνεία στις απαραίτητες θεσµικές εγγυήσεις για µια δίκαιη δίκη. Για να επιτελέσει όµως τον ρόλο της η διερµηνεία, απαιτείται επαγγελµατισµός, έλεγχος επάρκειας και ανεπτυγµένη δεοντολογική συνείδηση.

Η δεοντολογία

Ο Β' Παγκόσµιος Πόλεµος και οι δίκες που τον ακολούθησαν οδήγησαν µε αλµατώδη βήµατα στην ωρίµανση των τεχνικών και της δεοντολογίας της διερµηνείας. Έτσι, επαρκώς ποιοτική θεωρείται µόνο η διερµηνεία που, πέρα από τις τεχνικές, γλωσσικές και ορολογικές δεξιότητες, χαρακτηρίζεται επίσης από τα εξής:

Αµεροληψία: Ο διερµηνέας παραµένει ουδέτερος και ανεξάρτητος. ∆εν παίρνει το µέρος καµίας πλευράς, ούτε εκφράζει προσωπικές του γνώµες.

Ακρίβεια: Ο διερµηνέας µεταφέρει πιστά τα νοήµατα χωρίς να προσθέτει, να αφαιρεί ή να αλλάζει τα λόγια των εµπλεκοµένων και διατηρώντας το ύφος οµιλίας, διότι τα συναισθήµατα επηρεάζουν την επιµέτρηση της ποινής. Τυχόν έντονη ψυχολογική πίεση ή, αντίθετα, αισθήµατα µίσους που εκφράζει ο κατηγορούµενος είναι βασικό να αποτυπώνονται από τον διερµηνέα για να µπορούν να τα αξιολογήσουν οι δικαστές.

Εχεµύθεια: Ο διερµηνέας τηρεί το επαγγελµατικό απόρρητο και δεν δηµοσιεύει ούτε γνωστοποιεί σε τρίτους όσα ειπώθηκαν σε µια συνεδρίαση.

Στα ελληνικά δικαστήρια

Είναι ξεκάθαρο πως όλα τα παραπάνω προϋποθέτουν µακρόχρονη εκπαίδευση και εµπειρία, εξειδικευµένη κατάρτιση και υψηλό επίπεδο επαγγελµατισµού. ∆υστυχώς, οι συνθήκες που επικρατούν σήµερα στα ελληνικά δικαστήρια έχουν αποθαρρύνει τους περισσότερους επαγγελµατίες.

Τα κατά τόπους µητρώα δικαστικών διερµηνέων στελεχώνονται από απλούς γλωσσοµαθείς αποφοίτους δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης, χωρίς εκπαίδευση και διά βίου κατάρτιση. Οι αµοιβές είναι πενιχρές και συχνά παρατηρούνται τεράστιες καθυστερήσεις στις πληρωµές. Όσοι δε διάδικοι επιστρατεύουν επαγγελµατίες διερµηνείς, αναγκάζονται να καλύψουν ιδιωτικά την αντίστοιχη δαπάνη, σε αντίθεση µε τις διατάξεις της ΕΣ∆Α και της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 2010/64 που προβλέπουν ρητά ότι το δηµόσιο παρέχει την υπηρεσία δωρεάν σε όλους τους υπόπτους και κατηγορουµένους.

Η Ελλάδα είναι υποχρεωµένη νοµικά και όχι µόνο ηθικά να µεριµνήσει για την αναβάθµιση του επαγγέλµατος του δικαστικού διερµηνέα. Η χώρα πρέπει να εστιάσει στα δίκαια αιτήµατα των επαγγελµατικών ενώσεων των µεταφραστών και διερµηνέων, που ζητούν συνολική νοµοθετική ρύθµιση για την ορκωτή (δικαστική) διερµηνεία στη χώρα , υποχρεωτική επαγγελµατική κατάρτιση διά βίου και εξάλειψη των αποκλίσεων του ελληνικού Κώδικα Ποινικής ∆ικονοµίας ο οποίος εφαρµόζει στρεβλά τις Ευρωπαϊκές Οδηγίες για την αναµόρφωση της ποινικής δίκης.

Φώτης Φωτόπουλος, μεταφραστής, Πρόεδρος Πανελλήνιας Ένωσης Μεταφραστών
Μαρία Ξανθοπούλου, μεταφράστρια-διερμηνέας, μέλος Πανελλήνιας Ένωσης Μεταφραστών