Αθήνα 1834: Όταν χάθηκε η μεγάλη ευκαιρία για την πρωτεύουσα (μέρος Β')

Τον Νοέμβριο του 1831 ήρθαν από την Αίγινα στην Αθήνα δύο εξαίρετοι νέοι: ο Σταμάτης Κλεάνθης και ο συνάδελφος και φίλος του Έντουαρντ Σάουμπερτ (Eduard Schaubert) με σκοπό να τοπογραφήσουν την  πόλη και να συντάξουν έναν αρχαιολογικό χάρτη για τους επισκέπτες της.

Ο Κλεάνθης με τον Σάουμπερτ εγκαταστάθηκαν αρχικά (μετά το 1828) στην Αίγινα, όπου ο Ιωάννης Καποδίστριας τους είχε αναθέσει τον σχεδιασμό δημοσίων κτιρίων. Ο Σταμάτης Κλεάνθης (1802-1862) γεννήθηκε στον Βελβεντό Κοζάνης, εντάχθηκε στον Ιερό Λόχο και πήρε μέρος στη μάχη του Δραγατσανίου, δίπλα στον Αλέξανδρο Υψηλάντη. Αιχμαλωτίστηκε από τους Τούρκους κατάφερε όμως να δραπετεύσει και πήγε στο Βερολίνο όπου σπούδασε αρχιτεκτονική. Εκεί γνωρίστηκε με τον Έντουαρντ Σάουμπερτ (1804-1860), αρχιτέκτονα επίσης, τον οποίο προσκάλεσε αργότερα στην Ελλάδα. Στο μεταξύ στην Αθήνα εκτός από τους γηγενείς συγκεντρώθηκαν και πολύ επήλυδες (ετερόχθονες), προβλέποντας ότι η πόλη θα γίνει η πρωτεύουσα του νέου ελληνικού κράτους και άρχισαν να αγοράζουν ακόμα κι από Τούρκους που εγκατέλειπαν την πόλη οικόπεδα για να χτίσουν σπίτια. Ο Κλεάνθης για παράδειγμα, αγόρασε το 1831 από Τούρκους ένα μεγάλο οικόπεδο στο Ριζόκαστρο (το τείχος μεσαιωνικής οχύρωσης της Αθήνας, ένα μέρος του οποίου σώζεται στη βόρεια πλευρά της Ακρόπολης). Μια έκταση 24 περίπου στρεμμάτων αγόρασε ο Ιωάννης Μακρυγιάννης έξω από τη λεγόμενη Αρβανίτικη Πόρτα. Ο ναύαρχος της βρετανικής μοίρας της Μεσογείου Μάλκολμ αγόρασε κτήμα στα Πατήσια κοντά στην Αγία Ζώνη. Ο Χιώτης τραπεζίτης Κοντόσταυλος, έχτισε το 1832 στο σπίτι του εκεί όπου βρίσκεται σήμερα η Παλιά Βουλή. Τέλος ο Φαναριώτης ηγεμόνας της Μολδοβλαχίας Μιχαήλ Βόδας Σούτσος αγόρασε ένα τεράστιο κτήμα μεταξύ των (σημερινών) οδών Αχαρνών και Λιοσίων.

Τον Μάρτιο του 1832 οι Αθηναίοι ζήτησαν από τον Κλεάνθη να απευθυνθεί στην προσωρινή κυβέρνηση και να ζητήσει να του δοθεί επίσημη εντολή για να συντάξει το σχέδιο πόλης της νέας Αθήνας. Ο Κλεάνθης ζήτησε από τον Υπουργό Εσωτερικών Χρηστίδη να προσθέσει στην εντολή και το όνομα του φίλου του Σάουμπερτ, κάτι που έγινε δεκτό. Έτσι τον Μάιο του 1832 δόθηκε εντολή στους δύο αρχιτέκτονες να μελετήσουν το σχέδιο για τη νέα Αθήνα «έχοντας υπ’ όψει την δόξαν και το κάλλος των Αρχαίων», όπως αναφερόταν στο σχετικό έγγραφο.

Η Αθήνα πρωτεύουσα του νέου ελληνικού κράτους

Όπως αναφέραμε, στα τέλη Μαρτίου 1833 η Ακρόπολη παραδόθηκε σου Βαυαρούς. Ο Όθωνας που βρισκόταν στο Ναύπλιο, αλλά ουσιαστικά η Αντιβασιλεία που τον κηδεμόνευε, άρχισαν να εξετάζουν ενδελεχώς το ζήτημα της νέας πρωτεύουσας. Στις αρχές Μαΐου 1833 έφτασε στην Αθήνα ο αρχιτέκτονας Gutensohn για να κατατοπιστεί για τη θέση όπου έπρεπε να χτιστεί η νέα πόλη. Στις 11 Μαΐου 1833 οι Αθηναίοι υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό τον Όθωνα και τους Αντιβασιλείς. Στο μεταξύ ο Gutensohn αφού κατατοπίστηκε για την όλη κατάσταση, πρότεινε η νέα πόλη να χτιστεί στον Πειραιά με προοπτική επέκτασης προς την Αθήνα, τα δε ανάκτορα να κατασκευαστούν στην Πειραϊκή χερσόνησο. Ο αδελφός του Όθωνα Μαξιμιλιανός, γοητευμένος από την Ακρόπολη ήθελε τα νέα ανάκτορα να χτιστούν στον Ιερό Βράχο.Μάλιστα μαζί με τον ξάδελφό του Γουλιέλμο, διάδοχο του θρόνου της Πρωσίας, ανέθεσαν στον αρχιτέκτονα Schinkel να φτιάξει τα ανάλογα σχέδια. Ευτυχώς ο αρχαιολάτρης βασιλιάς της Βαυαρίας Λουδοβίκος δεν επέτρεψε να χτιστεί τίποτα στον Ιερό Βράχο, ενώ παράλληλα τόνισε ότι τα νέα ανάκτορα θα πρέπει να χτιστούν σε θέση όπου δεν θα φτάνουν βλήματα που θα ρίχνονται από τη θάλασσα. Στις 3/15 Ιουνίου 1833 οι Αθηναίοι υπέγραψαν συνυποσχετικό με το οποίο παραχωρούσαν στους Κλεάνθη και Σάουμπερτ τις γαίες τους που ήταν απαραίτητες για να χτιστούν το παλάτι, δημόσια κτίρια, οδοί, κήποι και πλατείες. Για τις γαίες που βρίσκονταν έξω από την πόλη της Αθήνας προβλεπόταν αποζημίωση 20 λεπτά ανά τετραγωνικό πήχη, ενώ όσα οικόπεδα βρίσκονταν γύρω από την Ακρόπολη θα αποζημιώνονταν με 70 λεπτά τον τετραγωνικό πήχη. Με απόφαση της 29/6/1833 (11/7/1833 με το νέο ημερολόγιο), ορίστηκε ως πρωτεύουσα του νέου ελληνικού κράτους η Αθήνα και η μεταφορά όλων των δημόσιων υπηρεσιών σ’ αυτή από την 1η Ιανουαρίου 1834. Η είδηση ότι Αθήνα ορίστηκε πρωτεύουσα του νέου κράτους οδήγησε πολλούς ακόμα πλούσιους Έλληνες από την Ελλάδα και το εξωτερικό να εγκατασταθούν στην πόλη, αφού αγόρασαν πρώτα σε εξευτελιστικές τιμές κτήματα Τούρκων που εγκατέλειψαν την Αθήνα.

Το σχέδιο Κλεάνθη-Σάουμπερτ

Βασική θέση στο σχέδιο τον Κλεάνθη-Σάουμπερτ είχαν οι δύο μεγάλες οδικές αρτηρίες ,η μία προς το Στάδιο και η δεύτερη προς τον Πειραιά. Μια Τρίτη, κατά την διχοτόμο της γωνίας των οδών αυτών, η οδός Αθηνάς θα έφτανε ως τα Προπύλαια της Ακρόπολης.

Στη σημερινή πλατεία Ομονοίας, έρημη τότε, θα χτίζονταν τα ανάκτορα με όψη προς την Ακρόπολη και τρία υπουργεία σε κάθε πλευρά τους μέσα σε κήπους, σχηματίζοντας μια μεγάλη πλατεία στη μέση του συγκροτήματος αυτού. Προβλεπόταν μία πλατεία στην οδό Σταδίου, στη θέση της σημερινής πλατείας Κλαυθμώνος, ενώ επί της οδού Πειραιώς η δημιουργία μιας πλατείας στο σημερινό Ωδείο. Προβλεπόταν ακόμα η δημιουργία δυο λεωφόρων παράλληλων με την οδό Αθηνάς και μία κάθετη στη θέση της οδού Ευριπίδου και μία ακόμα, επίσης κάθετη στις δύο πρώτες πίσω από τα ανάκτορα μέσα απ’ τον Βασιλικό Κήπο. Οι λεωφόροι αυτές ονομάζονταν στο σχέδιο Βουλεβάρια και είχαν πλάτος 38 μέτρα το καθένα.

Η πλατεία του Διοικητικού Κέντρου ξεκινούσε από τα ανάκτορα και έφτανε μέχρι τη σημερινή οδό Λυκούργου. Από τη γραμμή αυτή μέχρι την οδό Ευριπίδου και από την οδό Αιόλου μέχρι την οδό Σωκράτους, προβλεπόταν η δημιουργία εμπορικής αγοράς χωρισμένης σε έξι κτίρια με στοές σε όλες τις όψεις. Ολόκληρος ο ακάλυπτος χώρος από τα έξι κτίρια της Αγοράς που βρισκόταν εκατέρωθεν της οδού Αθηνάς, αποτελούσε τον Κήπο του Λαού. Στη συνοικία Ψυρή μεταξύ των οδών Μενάνδρου και Σωκράτους προβλεπόταν μεγάλη αγορά τροφίμων και άλλη, μικρότερη εκατέρωθεν της σημερινής οδού Χρ. Λαδά. Στη σημερινή πλατεία Συντάγματος ,στο σημείο συνάντησης των οδών Ερμού και Σταδίου προβλεπόταν η δημιουργία πνευματικού κέντρου με τη Μητρόπολη, την Ακαδημία και τη Βιβλιοθήκη γύρω από μία κυκλική πλατεία. Αυτή ταυτόχρονα αποτελούσε το κέντρο ακτινωτού συστήματος ρυμοτομίας, από το οποίο ξεκινούσαν άλλες οδοί προς τον Λυκαβηττό, προς τα Μεσόγεια, προς τους Στύλους του Ολυμπίου Διός, προς το Φάληρο και η οδός Ερμού προς τον Κεραμεικό.

Αξιοσημείωτη είναι η προσπάθεια των δύο αρχιτεκτόνων Κλεάνθη και Σάουμπερτ να διασώσουν όσες περισσότερες μπορούσαν από τις εκκλησίες της παλιάς Αθήνας.Έτσι έκαναν εκτροπή της οδού Ερμού από την κάθετη θέση προς την οδό Αθηνάς, για να διασώσουν την Καπνικαρέα δημιουργώντας μάλιστα και ημικυκλική πλατεία απέναντι από την είσοδό της καθώς και τον ναό των Αγίων Ασωμάτων του Θησείου. Τοποθέτησαν το μεσημβρινό βουλεβάριο στη βόρεια πλευρά των Αγίων Θεοδώρων ώστε να είναι εφικτή η διατήρηση του ναού.

Το δίκτυο της ρυμοτομίας έφτανε μέχρι τις οδούς Ηφαίστου, Πανδρόσου-Φιλοθέης-Αδριανού και Φρυνίχου. Ο υπόλοιπος χώρος προς την Ακρόπολη παρέμενε ακάλυπτος για την αισθητική προστασία του Ιερού Βράχου και για την καθολική ανάδειξη του τοπίου της αρχαίας Αθήνας.

Η ρυμοτομία κάλυπτε επιφάνεια 2.890 στρεμμάτων από τα οποία 571 στρέμματα, το 20% δηλαδή περίπου, ήταν οι πλατείες και οι κήποι. Οι δύο αρχιτέκτονες στο υπόμνημα που υπέβαλαν με το σχέδιό τους, τόνιζαν ότι αυτό προορίζεται για μία πόλη με 35.000-40.000 κατοίκους, ενώ υπήρχαν και προοπτικές για μελλοντική επέκτασή της. Το κείμενο του διατάγματος της 29/6/1833 έγραφε ότι το σχέδιο εγκρίνεται ως έχει οριστικώς, κάτι που σημαίνει ότι επέφερε σ’ αυτό τροποποιήσεις η Αντιβασιλεία. Παρενέβη και ο πρόξενος της Αυστρίας Gropius χωρίς όμως να είναι βέβαιο ότι η παρέμβασή του είχε κάποια επίδραση στο σχέδιο των Κλεάνθη-Σάουμπερτ. Δυστυχώς το σχέδιο των Κλεάνθη-Σάουμπερτ δεν εφαρμόστηκε ακέραιο ποτέ. Οι τροποποιήσεις ξεκίνησαν αμέσως μετά την ανακοίνωσή του, ενώ οι ριζικές μεταβολές έγιναν από τον Leo von Klenze ο οποίος στάλθηκε από τον Λουδοβίκο της Βαυαρίας την Ελλάδα. Η μεγάλη ευκαιρία για την Αθήνα χάθηκε πριν καλά-καλά δημιουργηθεί η νέα πόλη και τα αποτελέσματα, τα βιώνουμε μέχρι σήμερα....

Πηγή: ΚΩΣΤΑ Η. ΜΠΙΡΗ,‘’ΑΙ ΑΘΗΝΑΙ ΑΠΟ ΤΟΥ 19ΟΥ ΕΙΣ ΤΟΝ 20Ο ΑΙΩΝΑ’’ ,ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ ΜΕΛΙΣΣΑ, Ε’ έκδοση, Αθήνα 2005

Ειδήσεις σήμερα:

ΗΠΑ: Η «οργή» του Γούντγουορντ «γονατίζει» τον Τραμπ: «Δεν είπα ψέματα για την πανδημία...»

Ανησυχητική έρευνα: Μόνο για ένα μήνα διατηρούνται τα αντισώματα κορωνοϊού

Φεστιβάλ Βενετίας: Ένα γαλλικό φιλί άναψε τα αίματα στο κόκκινο χαλί - Δείτε φωτογραφίες