Η αχαριστία του Αναστάσιου Πολυζωίδη προς τον Ιωάννη Καποδίστρια

Από το Μελένικο της Μακεδονίας στην Ευρώπη για σπουδές – Ο ερχομός του Πολυζωίδη στην Ελλάδα – Η συνέχεια των σπουδών του στην Ευρώπη χάρη στη βοήθεια του Καποδίστρια – Η επιστροφή του στην Ελλάδα και η λυσσαλέα αντιπολίτευση προς τον Κυβερνήτη μέσα από την εφημερίδα «Απόλλων» - Η αντίδραση του όταν δολοφονήθηκε ο Καποδίστριας

Υπάρχουν μερικά πρόσωπα και γεγονότα στην ελληνική (και την παγκόσμια βέβαια) ιστορία, για τα οποία έχουμε σχηματίσει μία εξαιρετική γνώμη. Αυτό συμβαίνει όταν σε όλα τα ιστορικά βιβλία που διαβάζουμε, τα συγκεκριμένα πρόσωπα παρουσιάζονται σχεδόν άμεμπτα. Όταν όμως μαθαίνουμε κάποια δυσάρεστα και «μελανά» στοιχεία γι’ αυτούς, νιώθουμε ιδιαίτερη έκπληξη.

Ο Αναστάσιος Πολυζωίδης, έγινε γνωστός γιατί με τον Γεώργιο Τερτσέτη αρνήθηκαν να υπογράψουν το πρακτικό της απόφασης με την οποία καταδικάστηκε σε θάνατο ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης (1834). Όμως, ενώ αυτή του η ενέργεια αναμφίβολα τον εξύψωσε στη συνείδηση των Ελλήνων, η συμπεριφορά του προς τον Ιωάννη Καποδίστρια λίγα χρόνια πριν ήταν απαράδεκτη και δείγμα αχαριστίας προς τον Κυβερνήτη. Κι αυτό,γιατί ενώ ουσιαστικά ολοκλήρωσε τις σπουδές του στο εξωτερικό χάρη στην οικονομική βοήθεια του Καποδίστρια, όταν επέστρεψε στην Ελλάδα πρωτοστάτησε, με απίστευτο μένος στον αντιπολιτευτικό αγώνα εναντίον του, ιδιαίτερα μέσα από τις στήλες της εφημερίδας «Απόλλων», η οποία, αφού σκοτώθηκε ο «τύραννος», σταμάτησε την έκδοσή της. Ας δούμε όμως αναλυτικότερα ποιος ήταν ο Αναστάσιος Πολυζωίδης και πώς συμπεριφέρθηκε στον Καποδίστρια.

Μελένικο: μια πόλη της ΒΑ Μακεδονίας με ελληνικό παρελθόν
Ο Αναστάσιος Πολυζωίδης γεννήθηκε στις 20 Φεβρουαρίου 1802 στο Μελένικο της Βορειοανατολικής Μακεδονίας το οποίο σήμερα ανήκει στη Βουλγαρία. Χτίστηκε στα χρόνια του Ιουστινιανού και αποτέλεσε μήλο της έριδος για Βυζαντινούς, Βούλγαρους και Σλάβους. Γνώρισε μεγάλη ακμή μετά τον 17ο αιώνα. Στην πόλη, στα τέλη του 19ου αιώνα ζούσαν 3.800 Έλληνες, 360 Βούλγαροι και 450 Τούρκοι. Οι ανταγωνισμοί όμως ήταν μεγάλοι. Κατά τον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο, οι Βούλγαροι κατέλαβαν την πόλη. Όμως το 1913 ο Ελληνικός Στρατός την ελευθέρωσε.

Ωστόσο με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου 28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1913, η πόλη παραχωρήθηκε στους Βούλγαρους. Πρόκειται για μία ακόμα περίπτωση περιοχής που ενώ απελευθερώθηκε από τον ελληνικό Στρατό και στην οποία ζούσαν σχεδόν αποκλειστικά Έλληνες, παραχωρήθηκε σε άλλη χώρα. Η Βουλγαρία, η οποία είχε υποστεί πανωλεθρία κατά τον Β’ Βαλκανικό πόλεμο, από Έλληνες, Σέρβους – Μαυροβούνιους, Τούρκους και Ρουμάνους, βρέθηκε στο Βουκουρέστι να έχει και απαιτήσεις… Τελικά, η ελληνική πλευρά, με επικεφαλής τον Ελευθέριο Βενιζέλο, κατάφερε να δοθεί η Καβάλα στη χώρα μας, όμως η Θράκη και η Βόρεια Μακεδονία δόθηκαν στους Βούλγαρους αν και ακόμα και η Αλεξανδρούπολη είχε απελευθερωθεί από τον ελληνικό στόλο! Και για τις παραχωρήσεις αυτές, υπήρξαν σφοδρές αντιδράσεις.

Φυσικά, οι Βούλγαροι οικειοποιήθηκαν όλη την ιστορική και πολιτιστική κληρονομία του Μελένικου (και όχι μόνο), παρουσιάζοντας τα πάντα ως δικές τους δημιουργίες…
Αναστάσιος Πολυζωίδης: Ένας φέρελπις, μορφωμένος νέος
Ας επανέλθουμε όμως, μετά την εκτενή αναφορά που κάναμε στο Μελένικο, στον Αναστάσιο Πολυζωίδη.
Σπούδασε αρχικά στη γενέτειρά του με δασκάλους τον Μετσοβίτη Αδάμ Τσαπέκο και τον Γιαννιώτη Χριστόφορο Φιλητά, ενώ αργότερα σπούδασε στις Σέρρες με δάσκαλο τον Μηνά Μινωίδη. Το 1818 πήγε στη Βιέννη όπου υπήρχε μεγάλη ελληνική παροικία και στη συνέχεια στο Γκέτινγκεν (1819-1820), όπου φοίτησε στην Ιατρική Σχολή της Πόλης. Έπειτα πήγε στο Βερολίνο όπου γνωρίστηκε με σημαντικούς λόγιους της εποχής (Θεόκλητος Φαρμακίδης, Κωνσταντίνος Ψύλλας κ.ά.).

Στα γράμματα εμφανίστηκε το 1818-1820 με μεταφράσεις ιατρικών, νομικών και φιλοσοφικών μελετών που δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό «Λόγιος Ερμής». Διέκοψε όμως τις σπουδές του όταν ξέσπασε η Επανάσταση. Τον Σεπτέμβριο του 1821 έφτασε με ομάδα Φιλελλήνων στο Μεσολόγγι. Προσκολλήθηκε στον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο και συνεργάστηκε μαζί του στην πολιτική οργάνωση της Δυτικής Στερεάς Ελλάδας.

Σύμφωνα με κάποιες πηγές, μετείχε στην Πρώτη Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου. Συνεργάστηκε στην επεξεργασία του κειμένου του Προσωρινού Πολιτεύματος και συνέταξε τη Διακήρυξη της 15ης Ιανουαρίου 1822, ένα από τα πλέον φιλελεύθερα κείμενα του Αγώνα. Το 1823 πήγε στο Λονδίνο ως μέλος της επιτροπής που θα διαπραγματευόταν το πρώτο δάνειο και το 1824 επέστρεψε στο Ναύπλιο. Μην έχοντας οικονομική δυνατότητα να συνεχίσει τις σπουδές, έμεινε στην Ελλάδα προσπαθώντας να συμβάλλει στον πνευματικό διαφωτισμό των αγωνιζομένων Ελλήνων. Το 1825 εξέδωσε το βιβλίο: «Θεωρία γενική περί των διαφόρων διοικητικών συστημάτων και εξαιρέτως του κοινοβουλευτικού μεθ’ ην έπεται πραγματεία σύντομος περί την ειρηνοποιών και ορκωτών κριτών της Αγγλίας».
Πήρε μέρος στη Γ’ Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας, ως πληρεξούσιος των Θεσσαλομακεδόνων και το φθινόπωρο του 1827 έφυγε για να συνεχίσει τις σπουδές του στο εξωτερικό. Απαιτούνταν όμως χρήματα, τα οποία ο Πολυζωίδης δεν διέθετε.

Ο Καποδίστριας βοηθά τον Πολυζωίδη να σπουδάσει
Ο Πολυζωίδης επισκέφθηκε στην Πίζα τον (αμφιλεγόμενο) μητροπολίτη Ουγγροβλαχίας Ιγνάτιο, ο οποίος ήταν πνευματικός πατέρας του ίδιου και του Μαυροκορδάτου. Είχε ακούσει ότι ο Καποδίστριας βοηθούσε πολλά Ελληνόπουλα που δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα να σπουδάσουν. Ζήτησε λοιπόν από τον Ιγνάτιο, να μεσολαβήσει έτσι ώστε ο Καποδίστριας να καλύψει τα έξοδα σπουδών δύο χρόνων του στην Ευρώπη. Ο Ιγνάτιος δεν του χάλασε το χατίρι και του έδωσε συστατική επιστολή προς τον Καποδίστρια.

«Κύριε Κόμη, (ενν. τον Καποδίστρια)
Ο κύριος Πολυζωίδης, δι’ ου θέλετε λάβει το παρόν μου, είναι καλός νέος τίμιος και χρηστός και εδούλευσε εις την πατρίδα μέχρι τούδε κατ’ ευχαρίστησιν των εν τοις πράγμασιν (ενν. των κυνβερνώντων)»
Αφού αναφέρεται στις σπουδές που είχε κάνει ο Πολυζωίδης καταλήγει:
«Τον συσταίνω εις την εξοχότητάν σας και παρακαλώ εν ω είσθε ακόμη εις την Ευρώπην να του προμηθεύσετε τα έξοδά του όθεν ημπορέσετε δια δύο χρόνους και ευεργετείτε και τον άνθρωπον ατομικώς και την πατρίδα 1827, Οκτωβρίου 22, εκ Πεισών (Πίζας). Ευχέτης και φίλος σας, ο Μητροπολίτης Ιγνάτιος».

Μόλις έλαβε την επιστολή ο Πολυζωίδης, έγραψε και μία δική του και έστειλε και τις δύο μαζί στον Καποδίστρια, από το Μόναχο όπου βρισκόταν. Να σημειώσουμε ότι ο Πολυζωίδης συνέχισε τις σπουδές του στη Γερμανία και όχι στη Γαλλία (Παρίσι), όπως διαβάσαμε σε διάφορες πηγές. Η επιστολή του Πολυζωίδη είναι μακροσκελέστατη και τη δημοσιεύει ολόκληρη ο Θεόδωρος Δημοσθ. Παπαδόπουλος στο βιβλίο του «ΟΛΑ ΣΤΟ ΦΩΣ». Θα παραθέσουμε εδώ ένα απόσπασμά της:
«Εχοχότατε κύριε Κόμη,
Ο αξιοσέβαστος Μητροπολίτης κύριος Ιγνάτιος, φίλος σας και φίλος της παιδείας και των καλών ζηλωτής ένθερμος, συσταίνων με δια της εσωκλείστου (ενν. επιστολής) εις την εξοχότητά σας, έχει εν ταυτώ την καλωσύνην να σας κάμει γνωστήν και την ανάγκην εις την οποίαν ευρίσκομαι, και την οποίαν η εξοχότης σας μόνον εάν θελήσετε, ημπορείτε να θεραπεύεσετε».

Στη συνέχεια ο Πολυζωίδης γράφει στον Καποδίστρια ότι μπορεί να λάβει πληροφορίες γι’ αυτόν από τον Ιγνάτιο και τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο από κοντά «… όσον συν Θεώ κατευοδώνετε εις αυτήν, την με ανοικτάς αγκάλας περιμένουσαν σας ελληνικήν Γην, το θέατρον της προκειμένης δόξας και των αγώνων σας». Μόνο που η ελληνική Γη, «υποδέχτηκε», τέσσερα χρόνια αργότερα τον δολοφονημένο Ιωάννη Καποδίστρια, που αντιμετώπισε λυσσαλέο πόλεμο από διάφορους, ανάμεσα στους οποίους εξέχουσα θέση κατείχε ο Πολυζωίδης!

Ας δούμε όμως τη συνέχεια της επιστολής του Πολυζωίδη.
Κάνει μία εκτενή αναφορά στην προεπαναστατική περίοδο οπότε σπούδασε έχοντας μια σχετική οικονομική άνεση.
Ωστόσο, συνεχίζει, διέκοψε τις σπουδές του για να μεταβεί στην Ελλάδα προκειμένου να πάρει μέρος στον Αγώνα για την ελευθερία, αλλά τώρα (το γράμμα γράφτηκε μετά τη ναυμαχία του Ναβαρίνου), θέλει να συνεχίσει τις σπουδές του και «… είμαι εύελπις ότι δεν θέλω μείνει πάντη αβοήθητος εις την χρηματικήν μου ταύτην έλλειψιν εις την κατεπείγουσάν μου ανάγκην. Εάν δε αι παρούσαι περιστάσεις, αι οποίαι με είναι αρκεταί γνωσταί, δε σας συγχωρούν ίσως να με προμηθεύσετε δύο (!) ολόκληρων χρόνων έξοδα, καθώς σας γράφει ο κύριος Ιγνάτιος, ευχαριστούμαι τον παρόντα τούτον χρόνον τουλάχιστον να με υποστηρίξετε, ώστε να μην αποτύχω παντελώς του σκοπού μου και θέλω σας είμαι διά βίου υπόχρεος.

Εύχομαι, εξοχότατε, να εισακουσθεί η αίτησίς μου, και αξιούμενος εις το εξής της προσδοκίας και ευνοίας σας να έχω την τιμήν δια να κηρύττωμαι.
Της εξοχότητάς σας υποκλινής Δούλος Α. Πολυζωΐδης
Την 20 Νοεμβρίου 1827, εκ Μονάχου».
Όμως ο Πολυζωίδης φρόντισε να ενημερώσει και τον Μαυροκορδάτο, του οποίου υπήρξε στενότατος συνεργάτης:
«Είμαι πολύ υπόχρεος εις τον Ιγνάτιον, διότι μ’ επρομήθευσεν γράμματα συστατικά, πολλά στενά προς διαφόρους σημαντικούς άνδρας της Ελβετίας και Άνω Γερμανίας, των οποίων η γνωριμία ελπίζω να με χρησιμεύει αρκετά. Προ πάντων επιθυμώ να γνωρίσω τον Εϊνάρδον (Eynard) και ίσως το επιτύχω εις Γενεύην».

Ο Καποδίστριας, ο οποίος είχε ήδη δεχθεί ν’ αναλάβει τη διακυβέρνηση της Ελλάδας, ερχόμενος προς τη χώρα μας, απάντησε στον Ιγνάτιο σχετικά με τον Πολυζωίδη:
«Διάβασα το γράμμα του νέου γιατρού, φιλοσόφου, πολιτικολόγου και δημοσιογράφου Πολυζωίδη. Τόση πολυμάθεια δεν αποτελεί καλό οιωνό. Οπωσδήποτε αποδέχομαι τη σύσταση σας και παρακαλώ γράψετέ του ότι, εάν οι πληροφορίες που θα μου δώσουν στην Ελλάδα για την εκεί συμπεριφορά και στάση του ανταποκρίνονται σε όλα τα σημεία με τις ευχές και τις προσδοκίες μου, θα κάνω ό, τι εξαρτάται από μένα για να συμβάλω στην ταχύτερη εκπλήρωσή τους».

Φαίνεται ότι ο Καποδίστριας είχε μάθει κάποια πράγματα για τον Πολυζωίδη που τον προβλημάτιζαν. Ωστόσο, έδωσε εντολή στον φίλο του Eynard να τον βοηθήσει στις σπουδές του. Με χρήματα των Καποδίστρια και Eynard, ο Πολυζωίδης ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην Ευρώπη και επέστρεψε στην Ελλάδα. Μάλιστα ο Eynard, όπως έγραψε στον Καποδίστρια στις 12/5/1830, έδωσε στον Πολυζωίδη 500 φράγκα για τα έξοδα του ταξιδιού στην Ελλάδα!

Ο Πολυζωίδης πρωτοστατεί στον αγώνα εναντίον του Καποδίστρια!
Όπως είχαμε γράψει σε άρθρα μας για τον Ιωάννη Καποδίστρια, ο Κυβερνήτης παρά όσα σημαντικά έκανε, αντιμετώπισε τεράστιες αντιδράσεις. Κέντρο όλων των αντικαποδιστριακών, ήταν η Ύδρα. Οι Υδραίοι πλοιοκτήτες ζήτησαν από τον Καποδίστρια 18.000.000 φοίνικες (το πρώτο νόμισμα που κόπηκε στη νεότερη Ελλάδα), ως αποζημίωση για τις θυσίες τους στον Αγώνα! Φυσικά ήταν αδύνατο να βρεθεί αυτό το ποσό, σ’ ένα κράτος που βρήκε ο Καποδίστριας το 1827 μ’ ένα (κάλπικο) ισπανικό νόμισμα στα ταμεία του και που οι υπουργοί του τον ενημέρωσαν ότι έχουμε στην εξουσία μας τον Μοριά και κάποια νησιά (Κυκλάδες), στα οποία δεν κάνουμε εμείς κουμάντο, αλλά οι πειρατές! Μέσα σε τέσσερα χρόνια, ο Καποδίστριας κατάφερε να φτάσει το κράτος αυτό στη γραμμή Αμβρακικού – Παγασητικού και είμαστε σίγουροι ότι αν δεν είχε δολοφονηθεί θα το έφτανε στη γραμμή Καλαμά-Θερμαϊκού (με τα Γιάννενα και τη Θεσσαλονίκη εντός της Ελλάδας), όπως είχε και επίσημα ζητήσει… Βέβαια και οι Μανιάτες είχαν αντιδράσει συχνά σε αποφάσεις του Καποδίστρια.

Στην Ύδρα, είχαν συγκεντρωθεί όλοι οι επικεφαλής του αντικαποδιστριακού αγώνα. Γράφει ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης:
«Εκείνον τον χρόνον όσοι ήταν δυσαρεστημένοι από τον Κυβερνήτην, επειδή είδαν ότι δεν ανακατώθηκε ο τόπος, εστοχάστηκαν να κάνουν συνέλευση και να περιορίσουν ή να πετάξουν τον Κυβερνήτη και να μείνομε εις αναρχία, ως πρώτα».

Μερικοί προύχοντες εδυσαρεστήθηκαν. Κοντά εις αυτούς οι Υδραίοι, διατί δε τους έδιδε ο Κυβερνήτης τα όσα είχαν εξοδεύσει εις την επανάστασιν. Οι Χίοι διατί τους εζήτησε λογαριασμόν. Εκακοφάνηκε και μερικών λογιοτάτων δια την ελευθερίαν της εφημερίδας. Εζήτησαν σύνταγμα, και έτσι οι προύχοντες, οι παραπονεμένοι, ενωμένοι με τους Υδραίους και άλλους δυσαρεστημένους, έβγαλαν εμπροστά δια πρόφασιν το σύνταγμα… Εμβήκε μέσα και ξένος δάκτυλος και ερέθιζε τα πράγματα». Βέβαια, στη διάρκεια της Επανάστασης είχαν ψηφιστεί τρία συντάγματα, τα οποία οι κυβερνήσεις Μαυροκορδάτου-Κουντουριώτη, παραβίαζαν συστηματικά κάνοντας ο καθένας ό,τι ήθελε…
Και ο Παπαρρηγόπουλος γράφει για τη συγκέντρωση των αντιπάλων του Καποδίστρια στην Ύδρα. Αφού αναφέρεται στον «πολιτευτή Μαυροκορδάτο», συνεχίζει:
«Τότε η Ύδρα κατέστη κέντρον αντιπολιτεύσεως οργανωμένη εναντίον της θέσεως του Καποδιστρίου… Επίκουρος δε ηθικώς ισχυρό προσήλθε τοις εν Ύδρα και ο εν Παρισίοις Αδαμάντιος Κοραής, δρομέως ψέγων την του Κυβερνήτου πολιτείαν. Εις την Ύδραν δε μετέβησαν και ο έθνους ποιητής Αλέξανδρος Σούτσος, δια των φλογερών εναντίον του Κυβερνήτου στίχων πόλεμου κατ’ αυτού κηρύττων και ο νεαρός νομομαθής Αθανάσιος (κάνει λάθος εδώ ο Παπαρρηγόπουλος, Αναστάσιος είναι το σωστό) Πολυζωίδης».

Όργανο των αντιπολιτευομένων, η εφημερίδα «Απόλλων» με βασικό συντάκτη των άρθρων της, τον «δία βίου υπόχρεο» «Δούλο» του Καποδίστρια, Αναστάσιο Πολυζωίδη. Τύραννος ήταν πλέον ο Καποδίστριας κατά τον Πολυζωίδη. Και οι αντιφρονούντες έγραφαν: «Κάτω ο τύραννος – Εθνική Συνέλευση – Σύνταγμα…». Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, χαρακτηρίζει τον Πολυζωίδη «υπάλληλο του Μαυροκορδάτου» Μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια, οι αντίπαλοί του πανηγύριζαν! Γράφει χαρακτηριστικά ο Ν. Δραγούμης.

«Έπεσε το τέρας της τυραννίας, έπεσε ο τύραννος… Έπεσε θύμα της ακραιφνούς φιλοπατρίας νέων Αρμοδίων και Αριστογειτόνων (σημ. οι τυραννοκτόνοι της αρχαίας Αθήνας), νέων Βρούτων και Κασσίων… Βλέπομεν δια της ευγενούς (!) ταύτης πράξεως την υψηλήν της θείας δίκης απόφασιν εκπληρουμένην εις αμοιβήν των αρρήτων (ανείπωτων) και αθεμίτων κακών εκ των οποίων η Ελλάς είχε υπερπληρωθεί (ενν. είχε γεμίσει εντελώς)».

Ένα μήνα μετά τη δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια, η εφημερίδα «Απόλλων», αφού «εξετέλεσε την αποστολή της», σταμάτησε να εκδίδεται…
Ο Πολυζωίδης συνέδεσε το όνομά του με τη δίκη των Κολοκοτρώνη και Πλαπούτα στο Ναύπλιο το 1834, καθώς μαζί με τον Γεώργιο Τερτσέτη ψήφισαν εναντίον της θανατικής καταδίκης των δύο ηρώων του 1821. Και σ’ αυτή την υπόθεση υπάρχει έντονο παρασκήνιο… Απολύθηκε και παύτηκε για τέσσερις μήνες. Το 1835, με την ενηλικίωση του Όθωνα επανήλθε στην υπηρεσία και διορίστηκε αντιπρόεδρος του Άρειου Πάγου. Το 1837 διετέλεσε Υπουργός των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως και Υπουργός Εσωτερικών. Μετά την άφιξη του Γεώργιου Α’ (1863), διετέλεσε νομάρχης Αττικοβοιωτίας.

Το 1870 δημοσίευσε το δίτομο έργο του «Τα Ελληνικά», ενώ μετά τον θάνατό του (1873), εκδόθηκε το επίσης δίτομο βιβλίο του «Τα Νεοελληνικά» (1874-1876).

Επίλογος
Ίσως όσα γράψαμε σήμερα για τον Πολυζωίδη να είναι άγνωστα στους περισσότερους. Όταν «χτυπάς» τον ευεργέτη σου, ακόμα κι αν διαφωνείς μαζί του (ή είσαι πειθήνιο όργανο του κάθε Μαυροκορδάτου…), είσαι επιεικώς απαράδεκτος και κατακριτέος. Κατά τ’ άλλα, τ’ αγγλικά αρχεία για τη δολοφονία του Καποδίστρια δεν έχουν ανοίξει ακόμα, 190 χρόνια από τότε και οι Έλληνες ψάχνουμε όλα αυτά τα χρόνια κάποιον, όχι εφάμιλλο ηγέτη, αλλά που θα πλησιάζει, έστω και ελάχιστα, τον μεγάλο Κερκυραίο Κυβερνήτη…
Βασική πηγή μας για το άρθρο αυτό, ήταν το βιβλίο του Θεόδωρου Δημοσθ. Παναγόπουλου, «Όλα στο Φως», Εκδόσεις Ενάλιος 2012.