Σάκα, ο δημιουργός της αυτοκρατορίας των Ζουλού: Στρατιωτική ιδιοφυΐα ή παρανοϊκός;

Ο ξαφνικός θάνατος της βασίλισσας των Ζουλού Μαντφόμπι και οι διαμάχες που έχουν ξεσπάσει για τη διαδοχή της στη φυλή αυτή της Νότιας Αφρικής, που παρουσιάστηκαν σε άρθρο στο protothema.gr, προκάλεσαν το έντονο ενδιαφέρον των αναγνωστών μας. Σκεφτήκαμε ότι ενδιαφέρον έχει να μάθουν οι αναγνώστες μας περισσότερα για τους Ζουλού και το πώς δημιουργήθηκε η αυτοκρατορία τους. Η «μετατροπή» των Ζουλού από μια μικρή κοινότητα των 1.500, το πολύ, ατόμων σε αυτοκρατορία, οφείλεται σε έναν άνθρωπο που αποτελεί θρύλο, όχι μόνο για τους Ζουλού, αλλά και για ολόκληρη τη Νότια Αφρική, τον Σάκα (Shaka ή Chaka ή Tshaka).

Λίγα λόγια για τους Ζουλού

Οι περισσότεροι Έλληνες χρησιμοποιούν τη λέξη Ζουλού μειωτικά, για κάποιον άγριο ή απολίτιστο. Οι Ζουλού, είναι μια εθνική ομάδα των Nguni που ζουν κυρίως στη Νότια Αφρική. Οι Nguni, ανήκουν στη φυλή των Bandu. Οι Ζουλού αποτελούν τη μεγαλύτερη εθνοτική ομάδα της Νότιας Αφρικής (10-12 εκατομμύρια υπολογίζεται ότι ζουν κυρίως στην επαρχία Kwazulu-Natal, 300.000 Ζουλού ζουν στη Ζιμπάμπουε, 130.000 στο Εσουατίνι (ως το 2018 Σουαζιλάνδη) και 3.000 στο Λεσότο (Πηγή: Βικιπαίδεια). Οι Ζουλού ζούσαν αρχικά στο ανατολικό τμήμα της ισημερινής Αφρικής. Τον 16ο και 17ο αιώνα κατέβηκαν νότια κατά μήκος της παράκτιας λωρίδας του Ινδικού Ωκεανού εκτοπίζοντας σταδιακά τους Οτεντότους που έφτασαν ως τα μέρη που ζουν σήμερα.

Σάκα: ο ιδρυτής της Αυτοκρατορίας των Ζουλού

Ο Σάκα (Shaka ή Chaka ή Tshaka) ήταν αρχηγός των Ζουλού από το 1816 ως το 1828 και ιδρυτής της Αυτοκρατορίας τους. Μέσα σε λιγότερο από 10 χρόνια, προκάλεσε πραγματική επανάσταση στις τακτικές πολέμου των φυλών στη νότιο Αφρική και συγκρότησε μία τρομερή πολεμική δύναμη. Ο Σάκα γεννήθηκε γύρω σο 1787 και ήταν γιος του Σενζανγκακόνα, αρχηγού της ολιγάριθμης φυλής, εκείνη την εποχή των Ζουλού και της Νάντι, μιας ορφανής πριγκίπισσας της γειτονικής πατριάς Λανγκένι. Οι γονείς του Σάκα κατάγονταν από το ίδιο πατρογραμμικό γένος κάτι που αποτέλεσε ρητή παραβίαση των εθίμων των Ζουλού. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα οι γονείς του Σάκα αλλά και ο ίδιος να στιγματιστούν. Όταν ήταν έξι ετών ο Σάκα, οι γονείς του χώρισαν και η μητέρα του τον πήρε μαζί της στους Λανγκένι, οι οποίοι την περιφρονούσαν.

Το 1802, μάλιστα έδιωξαν τη Νάντι με τον Σάκα που βρήκαν τελικά καταφύγιο στους Ντλέτσενι, ένα παρακλάδι της ισχυρής φυλής Μπέτουα. Όταν ο Σάκα έγινε 23 ετών, κλήθηκε από τον Ντινγκισουάγιο, υπέρτατο αρχηγό των Μπέτουα, όπως και οι συνομήλικοί του, να προσφέρουν τις πολεμικές τους υπηρεσίες. Για έξι χρόνια ο Σάκα πολεμούσε για τους Μπέντουα, επιδεικνύοντας εξαιρετικές ικανότητες. Το 1816, πέθανε ο πατέρας του Σάκα και ο Ντινγκισουάγιο τον έστειλε να αναλάβει την αρχηγία των Ζουλού, που ήταν εκείνη την εποχή γύρω στα 1.500 άτομα και ζούσαν στον ποταμό Λευκό Ομφολόζι. Ήταν μία από τις μικρότερες ανάμεσα στις 800 και πλέον πατριές των Ανατολικών Νγκούνι-Μπάντου, ωστόσο από την ημέρα που ανέλαβε ο Σάκα την ηγεσία τους, εξελίχθηκαν σε Αυτοκρατορία.

Πώς ο Σάκα δημιούργησε την Αυτοκρατορία των Ζουλού

Ο Σάκα ξεκίνησε από την αναδιοργάνωση του στρατού. Ως τότε οι Ζουλού ήταν οπλισμένοι με ασπίδες από δέρμα βοδιού και λεπτά δόρατα που εκτοξεύονταν εναντίον του εχθρού (εκηβόλα δόρατα). Ο Σάκα άλλαξε τον οπλισμό τους με αγχέμαχα δόρατα που είχαν κοντή λαβή και μακριά λεπίδα, που υποχρέωνε τους Ζουλού να μάχονται σώμα με σώμα.

Επέβαλε το σύστημα κατά συντάγματα που βασίζονταν στις σειρές ηλικίας. Τα διαθέσιμα συντάγματα, γνωστά ως impi, διαιρούνταν σε τέσσερις ομάδες. Τις μάχες επέβλεπαν οι induna (αξιωματικοί). Κάθε impi διήνυε 80 χιλιόμετρα την ημέρα και οι άνδρες του τρέφονταν με σιτάρι και τα κερασφόρα ζώα που συναντούσαν στη διαδρομή τους και, φυσικά, τα έσφαζαν. Μικρά αγόρια Ζουλού συμμετείχαν στις πορείες των imbi, μεταφέροντας τις ψάθες στις οποίες κοιμούνταν οι πολεμιστές και τα τσουκάλια όπου μαγείρευαν.

Οι πρώτοι που φρόντισε να εξοντώσει ο Σάκα ήταν τα μέλη της φυλής των Λανγκένι που κακομεταχειρίστηκαν εκείνον και τη μητέρα του. Τους παλούκωσε στους πασσάλους που έφραζαν το χωριό τους… Σε λιγότερο από ένα χρόνο οι Ζουλού και ο στρατός τους είχαν τετραπλασιαστεί. Το 1817 σκοτώθηκε και ο Ντινγκισουάγιο και ο Σάκα έμεινε απόλυτος κυρίαρχος των Ζουλού. Σε δύο χρόνια ο Σάκα εξόντωσε τους πιο σοβαρούς αντιπάλους των Ζουλού, τους Ντουάντουε και τους Κουάμπε. Το 1823, η περιοχή που σήμερα αποτελεί την επαρχία Νατάλ της Νότιας Αφρικής ήταν έρημη, γεμάτη από ερείπια καμένων χωριών. Όσοι έζησαν, έντρομοι εγκατέλειψαν την περιοχή.

Ο Σάκα και οι Ευρωπαίοι

Οι πρώτοι Ευρωπαίοι έφτασαν στο Πορτ Νατάλ (σήμ. Ντέρμπαν) τα 1824. Δέκα περίπου άποικοι της Εμπορικής Εταιρείας Farewell, ίδρυσαν έναν σταθμό στον κλειστό όρμο και σύντομα ήρθαν σ’ επαφή με τον Σάκα, το χωριό του οποίου, το Μπουλουαουάγιο, βρισκόταν 160 χλμ. βορειότερα. Παραδόξως, ο Σάκα εντυπωσιασμένος από τους τρόπους και τα δημιουργήματά τους, τους επέτρεψε να μείνουν καθώς μάλιστα θεωρούσε ότι ο πολιτισμός των Ζουλού ήταν ανώτερος του ευρωπαϊκού. Δύο Ευρωπαίοι, οι Χένρι Φράνσις Φιν και Ναθάνιελ Άιζακς, έμαθαν τη γλώσσα των Ζουλού και σε αυτούς οφείλουμε τις περισσότερες πληροφορίες γι’ αυτούς και τις άλλες φυλές της περιοχής.

Ο θάνατος της μητέρας του Σάκα, η παραφροσύνη και η δολοφονία του ηγέτη των Ζουλού

Το 1827 πέθανε η μητέρα του Σάκα, ο οποίος παραφρόνησε. Στον αρχικό παροξυσμό του, διέταξε τη δολοφονία 7.000 Ζουλού και για ένα χρόνο απαγόρευσε τη σπορά και την κατανάλωση γάλακτος, τη βάση της διατροφής των Ζουλού. Όλες οι έγκυες γυναίκες μαζί με τους συζύγους τους θανατώθηκαν, όπως και χιλιάδες αγελάδες που είχαν γεννήσει τη χρονιά εκείνη, για να μάθουν ακόμα και τα μικρά μοσχάρια τι σημαίνει ο χαμός της μητέρας τους! Το 1828, ο Σάκα έστειλε τα ίμπι νότια, σε μια αποστολή ως τα σύνορα της Αποικίας του Ακρωτηρίου. Επιστρέφοντας, τα στρατεύματα, ενώ ανέμεναν να αναπαυθούν, διατάχθηκαν να εκστρατεύσουν βόρεια. Αυτό ήταν δυσβάσταχτο, έτσι τον Σεπτέμβριο του 1828 δύο ετεροθαλείς αδελφοί του, οι Ντινγκάνε και Μχλανγκάνα μαζί με έναν induna (αξιωματικό), τον Μμπόμπα, τον δολοφόνησαν.

Οι ομοφυλοφιλικές τάσεις του Σάκα και οι δολοφονίες που διέτασσε

Ο Σάκα, πιθανότατα, είχε ομοφυλοφιλικές τάσεις. Ωστόσο, είχε ένα χαρέμι από 1.200 γυναίκες (!). Σκότωνε όμως όποια από αυτές έμενε έγκυος. Καθημερινά διέτασσε την εκτέλεση κάποιων υπηκόων του, έτσι κανείς δεν σκεφτόταν να αντισταθεί.

Μια τελική αποτίμηση για τον Σάκα

Ο Σάκα έχει περάσει στον χώρο του θρύλου. Είχε μεγάλη νοημοσύνη και αποτελούσε μία στρατιωτική ιδιοφυΐα. Βέβαια, ορισμένες ενέργειές του δείχνουν ότι ήταν απλώς ένας παράφρονας. Επίσης δεν είχε τη σοφία άλλων ηγεμόνων της περιοχής. Μόνος σκοπός του ήταν να καταστρέφει οτιδήποτε συναντούσε, να καταλαμβάνει περισσότερα εδάφη και να υποτάσσει λαούς. Έτσι δημιούργησε έναν τεράστιο στρατό, ο οποίος παρά την ανικανότητα των διαδόχων του, διατηρήθηκε ως το 1879 οπότε καταστράφηκε από τους Βρετανούς.

Πηγές: Encyclopedia Britannica, ΠΑΠΥΡΟΣ – ΛΑΡΟΥΣ – ΜΠΡΙΤΑΝΝΙΚΑ, τ.53

Ειδήσεις σήμερα: 
Χρηματιστήριο Αθηνών: Ανοδικές τάσεις στο άνοιγμα

Σκουτέλης: Τέσσερις μέρες μετά την πρώτη δόση του εμβολίου, είναι σαν να μην το έχεις κάνει

Η γαλλική οικονομία αναμένεται να επιστρέψει στα προ της πανδημίας επίπεδα έως το Α' εξάμηνο του 2022